Σημ: όπου Σ. = συγγραφέας Μ. Καλινδέρης. Το σημείωμα αποτελεί σκιαγράφηση βιβλίου του Μ. Α.  Καλινδέρη («Πηγή» στο τέλος του σημειώματος), ο οποίος αποτελεί, κατά την ταπεινή μας γνώμη, έναν αμερόληπτο και έγκριτο συγγραφέα και επιστήμονα. Η σκιαγράφηση έγινε με απόλυτο σεβασμό στο κείμενο, χωρίς προσωπικές μας παρεμβάσεις.

     σ.σ. = Σημείωση εκδότη (δική μου).

      Ο Σ. γράφει χαρακτηριστικά στη σελίδα 147: «…Απήχησιν της εν γένει  μαχητικότητος και του αδούλωτου πνεύματος νομίζω ότι απέδωσεν η γνωστή ανά την ευρείαν έκτασιν του δυτικομακεδονικού χώρου προσωνυμία «το ηρωϊκόν Μπλάτσι», καθώς και το επιγραμματικό στιχάκι «η Σιάτιστα έχει το φλουρί, το Μπλάτσι το ντουφέκι»…».

Αγωνιστές πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821

Οικογένεια του αγωνιστή Ιωάννη Φαρμάκη

     Αφετηρία ύπαρξης της οικογένειας Φαρμάκη στη Βλάστη διαπιστώνεται από το 1795 (ο Στέργιος  Φαρμάκης και ο γιος του, Ιωάννης, υπέγραψαν τότε προγαμιαίο σύμφωνο). Επίσης, από έγγραφο πωλητήριου αναφέρεται η ύπαρξη σπιτιού κάποιου Στέργιου Φαρμάκη στον οικισμό της Βλάστης το 1796. Άρα, υπήρχε εκεί έγγειος (που αναφέρεται στη γη) κυριότητα των Φαρμακαίων με φυσιολογική και συνακόλουθη τη συμμετοχή τους στις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα (εξουσία) μέσα στην κοινότητα. Ο γιος αυτού του Στεργίου, Ιωάννης (23 ετών τότε), πρέπει να είναι ο γνωστός οπλαρχηγός Ιωάννης Φαρμάκης, αφού ληφθεί υπόψη και η δική μαρτυρία για την ηλικία του (45 ετών) στο χρόνο της μύησής του στη Φιλική Εταιρεία (1817). Άρα πρέπει να γεννήθηκε το 1772. Βέβαια, για κάποια συμπεράσματα ο Σ. δείχνει να έχει επιφυλάξεις.     

     Σχετικά με την προέλευση της οικογένειας Φαρμάκη, σε σημείωσή του ο Σ. διατυπώνει πάλι τις επιφυλάξεις του. Παραθέτει, πάντως, διάφορες εκδοχές, οι οποίες δεν πρέπει να παραλείπονται, όπως: από το χωριό Φαρμάκι της περιφέρειας Σαρανταπόρου Ελασσόνας. Από το χωριό Βωβούσα της Πίνδου. Ωστόσο, σημειώνει ότι το επώνυμο αυτό συναντάται και αλλού (π.χ. σε σαρακατσάνικα τσελιγκάτα).

     Πολύτιμη ακόμα πληροφορία παρέχεται και από το Νικόλαο Κασομούλη (αγωνιστή και ιστορικό), ο οποίος αναφέρει ότι η οικογένειά του (Κασομούλη) μετοίκησε στη Βλάστη μετά από θλιβερά γεγονότα της Κοζάνης. Ο δε πατέρας του Κωνσταντίνος ήταν «προσκολλημένος» (δυσχέρεια προσδιορισμού της λέξης αυτής, κατά το Σ.) στον Ιωάννη Φαρμάκη, το θείο της μητέρας του.

     Ο Σ. θεωρεί ότι δεν υπάρχει σαφής τεκμηρίωση για την ύπαρξη του Ιωάννη Φαρμάκη ως αρματολού. Υπάρχει και η άποψη ότι ο Ι. Φαρμάκης ήταν γιος του αρχηγού αρματολικιού, του Γεωργίου (αρματολός πέραν του Αλιάκμονος), όμως και αυτό έχει ανάγκη τεκμηρίωσης.

     Πάντως, ο Σ. πιστεύει ότι ο Ι. Φαρμάκης είχε εξουσία στη Βλάστη και δυσκολεύεται να δεχθεί ότι εκείνη τη δύσκολη εποχή (τέλη 18ου - αρχές 19ου αι.) είχε εκεί ταυτόχρονα την ιδιότητα του αρχιτσέλιγκα και του προεστού. Δεν συμβιβάζονται τα δύο, γιατί ως αρχιτσέλιγκας όφειλε το χειμώνα να είναι στα χειμαδιά (κυρίως Θεσσαλία). Από την άλλη μεριά, οι γηγενείς του τόπου, Βλατσιώτες, δύσκολα θα έδιναν τη διοίκηση του τόπου τους σε μη μόνιμο κάτοικο.  Έτσι, ο Σ. θεωρεί ότι η άσκηση εξουσίας από το Φαρμάκη ως προεστού ήταν η πρωταρχική. Ωστόσο, σημειώνει ότι ο Ν. Κασομούλης τον κατατάσσει στους αρχιτσέλιγκες (αρχιποιμήν).

     Ο Φαρμάκης προσωρινά φέρεται να φεύγει από τη Βλάστη (γύρω στο 1804) αγωνιζόμενος πλάι στους Σέρβους επαναστάτες (ασφαλής πληροφορία Popović,  βιβλίο του ‘O Cincarima’) και οριστικά γύρω στο 1808 στις Σέρρες, διωκόμενος, λόγω της έχθρας του με τον Αλή πασά και της εν γένει εμπλοκής της οικογένειάς του στον απελευθερωτικό αγώνα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το ξεκλήρισμα της οικογένειας Φαρμάκη από τη Βλάστη. Στην εργασία του Σ., βέβαια, δεν περιλαμβάνονται οι μετέπειτα εθνικοί αγώνες του οπλαρχηγού  Ι. Φαρμάκη (υπόλοιπη Ελλάδα, σημερινή Ρουμανία κλπ), οι οποίοι ήταν πλουσιότατοι και άκρως σημαντικοί για τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.

Οι Ζάγληδες - ο αγωνιστής Γεώργιος Ζάγλας

     Η οικογένεια Ζάγλη, παρά το γεγονός ότι οι πληροφορίες για αυτήν είναι αμυδρές, ανήκε στις οικογένειες της Βλάστης, που είχαν κυριότητα (σπίτι κλπ) στις αρχές του 19ου αιώνα. Το όνομα του Ιωάννη Γ. Ζάγλη αναφέρεται για δωρεές σε κατάλογο βιβλίων της ελληνικής σχολής της Βλάστης και αργότερα (1844). Κατά πάσα πιθανότητα αυτός ήταν στο Βελιγράδι. Ο πατέρας του, Γεώργιος, γεννήθηκε στη Βλάστη και οικογενειακώς με τα αδέλφια του μετανάστευσε στη Γιουγκοσλαβία.

     Ο Γεώργιος Ζάγλης και ο Ι. Φαρμάκης καταλέγονται στους επτά συντρόφους, οι οποίοι με το Γεωργάκη Ολύμπιο βοήθησαν τους Σέρβους στην επανάσταση του 1804, όπως γράφει ο Popović. Ο Γεώργιος πέθανε το 1847 στο Βελιγράδι (μαρτυρία Popović). Με λίγα λόγια, ανήκει στους Έλληνες που συνεργάστηκαν με τους γείτονες χριστιανούς εναντίον των Οθωμανών κατακτητών. Πολύ πιθανόν να μετείχε και στις επιχειρήσεις στη Μολδοβλαχία. Άλλωστε, υπάρχει το όνομά του γραμμένο ως ιερολοχίτης στη στήλη των ηρώων της Βλάστης.

Αγωνιστές κατά το Μακεδονικό Αγώνα

Οι Κουντουραίοι.  Ο οπλαρχηγός Ηλίας Κούντουρας

     Η οικογένεια των Κουντουραίων μετά τη μετοικισία της (το 1854) στη Βλάστη δραστηριοποιήθηκε εκεί έντονα σε όλα τα επίπεδα (εθνικό, κοινωνικό, επαγγελματικό). Αξίζει να σημειωθεί ότι από το αρχοντικό (σπίτι) του Δημητρίου Κούντουρα πέρασαν φιλοξενούμενοι όλοι σχεδόν οι αρχηγοί του Μακεδονικού Αγώνα.

     Ο Ηλίας Κούντουρας, όντας φοιτητής το 1905 στην Αθήνα, διέκοψε τις σπουδές του και κατατάγηκε στο Μακεδονικό σώμα του Βέργα, διακρίθηκε ως οπλαρχηγός στην περιφέρεια Κορεστίων και δολοφονήθηκε το 1908 στη Λοσνίτσα (Γέρμας Καστοριάς).

Οι Αργυρακαίοι - Ο οπλαρχηγός Χρήστος Αργυράκος (1876-1907)

     Η οικογένεια των Αργυρακαίων καταλέγεται στις γηγενείς παλιές γεωργικές οικογένειες της Βλάστης και διακρίθηκε για τη σεμνότητα, την τιμιότητα και τα αγνά της πατριωτικά αισθήματα.

     Ο Χρήστος Κ. Αργυράκος αντιπροσωπεύει τα χαρακτηριστικά αυτής της οικογένειας, ήταν αγωνιστής στο Μακεδονικό Αγώνα και με τον ηρωικό του θάνατο εκφράζει το φρόνημα της γενέτειράς του. Σπουδαίοι αγωνιστές ήταν και οι Κωνσταντίνος (πατέρας του), Γεώργιος (θείος του) και Θωμάς και Γεώργιος (γιοι του Κωνσταντίνου).

     O Xρήστος κατατάχθηκε το 1905 στο σώμα του αρχηγού Βέργα. Μετά από συμμετοχή του σε πολλές επιχειρήσεις κατά των κομιτατζήδων και Τούρκων, διορίζεται ως οπλαρχηγός στην περιφέρεια Κορεστίων ως καπετάν Μουρίκης Κίτσος και σκοτώθηκε με αυταπάρνηση το 1907 στη μάχη του Σουμπρετσίου (ράχη στο Λέχοβο), αφού περικυκλώθηκε κατόπιν προδοσίας από τρία τουρκικά αποσπάσματα.

Αυτοθυσία του Ιωάννη Μπουμπουρά

     Ο Ιωάννης Μπουμπουράς, οδηγός, οπλίτης και σύμβουλος στα εθνικά θέματα του αγώνα, αποτελεί λαμπρό παράδειγμα ψυχραιμίας και αυτοθυσίας. Η εγκατάσταση της οικογένειάς του στη Βλάστη είναι παλιά, αλλά αμάρτυρη. Μετά τη μάχη του Μουρικίου το 1905 συνελήφθη από τους Τούρκους, βασανίστηκε για να ομολογήσει (μετέφερε εμπιστευτική επιστολή), κατακρεουργήθηκε μέχρι θανάτου και δίκαια κατέχει τη θέση του αγνού πατριώτη και εθνομάρτυρα του Μακεδονικού Αγώνα.

Αυτοάμυνα της κοινότητας. Οι υπερασπιστές της.

     Ο Σ. κρίνει χρήσιμη την παράθεση ενός κεφαλαίου, που να περιλαμβάνει τις μόνιμες και διαρκείς δυνάμεις αυτοάμυνας-φρουράς της Βλάστης, χωρίς τις  υπηρεσίες των οποίων η συντήρησή της θα ήταν ίσως προβληματική, δυσχερής, μέχρι και αδύνατη. Οι απαρτίζοντες την άμυνα έφεραν όπλα στα σπίτια τους, οι περισσότεροι ήταν ανώνυμοι και δεν ήταν λίγες οι φορές που βοηθούσαν ακόμα και γειτονικούς οικισμούς και κωμοπόλεις με οποιοδήποτε τρόπο (και μέσα στη Βλάστη και έξω από αυτή). Ως συνεργοί των ελληνικών αντάρτικων σωμάτων στο Μακεδονικό Αγώνα, οι περισσότεροι κτηνοτρόφοι έπεσαν θύματα των κομιτατζήδων.

     Στους υπερασπιστές ανήκαν και οι διαχειρισθέντες τα κοινοτικά και ο Σ. δεν παραλείπει να αναφέρει ικανό αριθμό αυτών. Γενικά οι υπηρεσίες που παρείχαν αυτές οι λεγόμενες δυνάμεις άμυνας (ένοπλες και άοπλες), ήταν πολύ σημαντικές και ανυπολόγιστης αξίας και για την ίδια την κοινότητα και για το γενικό εθνικό συμφέρον.

του Γιάννη Τσιαμήτρου

(πηγή: Μ. Α. Καλινδέρη «Ο Βίος της Κοινότητος Βλάτσης επί Τουρκοκρατίας», εκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσ/νίκη 1982, σελ. 146-167).