Η παιδεία των υπόδουλων Ελλήνων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας - Του Γαβριήλ Καούρη

Μέρος 9ο

Β. ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

[Στο προηγούμενο δημοσίευμά μας αναφερθήκαμε στο πρώτο σχολείο που ιδρύθηκε από τον Ιωαννίτη Μάνο Γκούμα στα Γιάννενα στα 1660 και διατηρήθηκε ως τα 1820. Συνεχίζουμε για την εκπαίδευση στα Γιάννενα].

Ο Βάλανος, που διαδέχτηκε το Μεθόδιο Ανθρακίτη στο σχολείο που ίδρυσε ο Μάνος Γκούμας, εδίδαξε τις θετικές επιστήμες (Μαθηματικά και Γεωμετρία) και σχολαστική φιλοσοφία ως το 1757. Οι φτωχοί μαθητές τρέφονταν και ντύνονταν και έπαιρναν βιβλία και γραφική ύλη με δαπάνη του σχολείου. Απ’ αυτό το σχολείο βγήκαν άτομα με αξιόλογες γνώσεις. Οι θετικές επιστήμες που διδάσκονταν εκτός των άλλων μαθημάτων, έκαμαν τους μαθητές αυτούς να βλέπουν «οξύτερα και καθολικότερα και να κρίνωσιν ασφαλέστερα» (1).

Μαθητές των Ιωαννίνων υπήρξαν δάσκαλοι στο Μέτσοβο, στα Τρίκκαλα, στη Λάρισα, στον Τύρναβο, τη Θεσσαλονίκη, την Αδριανούπολη και σε άλλες πόλεις που ίδρυσαν σχολεία μετά από αυτό των Ιωαννίνων. «Ταύτην εμπορούμεν να ονομάσωμεν πρώτην περίοδον της παιδείας των νεωτέρων Ελλήνων, εκπηγάσασαν από του πρώτου σχολείου των Ιωαννίνων» (2).

Τα Ιωάννινα όμως εκτός απ’ τη Σχολή Γκούμα, είχαν και άλλα σχολεία: Στα 1648 είχε ιδρυθεί η λεγόμενη μικρή σχολή Γκούμα, το 1746 η Μαρουτσαία, το 1797 η Καπλάνειος και αργότερα (1828) η Ζωσιμαία.

Η Σχολή Επιφάνιου του Ηγουμένου: ιδρυτής της υπήρξε ο Επιτάφιος Ηγούμενος από τον οποίο πήρε το όνομά της ασχολήθηκε με το εμπόριο, πλούτισε και το 1648 ίδρυσε με χρήματά του στα Ιωάννινα την ομώνυμη σχολή. Η σχολή αυτή ονομάστηκε «Μικρά» για να διακρίνεται απ’ τη Σχολή που ίδρυσε αργότερα στα Ιωάννινα ο Εμμ. Γκούμας και που ονομάστηκε «Μεγάλη».

Πρώτος δάσκαλος της Σχολής του Επιφάνιου ήταν ο Κερκυραίος Σπ. Τριανταφύλλου (1648 – 1670). Ύστερα από τον θάνατό του δάσκαλος της Σχολής έγινε ο Λεοντάρης Γλυκύς, αδελφός του Ν. Γλυκέος, γνωστού για το μεγάλο του τυπογραφείο. Το 1656 τη Σχολή ανέλαβε ο Γιαννιώτης Μιχαήλ Μήτρου, που δίδαξε ως τα 1692, οπότε χειροτονήθηκε μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτας με το όνομα Μελέτιος. Στη συνέχεια, για είκοσι πέντε χρόνια (1692 – 1717) δίδαξε ο διάσημος λόγιος και συγγραφέας Παρθένιος Κατσούλης. Ακολούθησαν οι δ/λοι Μπαλάνος, Βασιλόπουλος του Ρίζου (1736 – 1753) και για ένα χρόνο ο Μετσοβίτης Τρύφων.

Για τη Σχολή Γκούμα (ή Γκιούμα, μετέπειτα Καπλάνειος) μιλήσαμε πιο πάνω. Να πούμε όμως συμπληρωματικά ότι οι αδελφοί Γκούμα, πλούσιοι έμποροι, διέθεσαν στα 1776 είκοσι χιλιάδες (20.000) δουκάτα για τη συντήρηση της Σχολής, κι ακόμα ο Σουγδουρής, φωτισμένος δ/λος της Σχολής, ήλθε σε αντίθεση με το μητροπολίτη Ιωαννίνων για τις προοδευτικές του ιδέες και παραιτήθηκε. Και ο Α. Βασιλείου που τον διαδέχτηκε, άριστος μαθηματικός, αναγκάστηκε κι αυτός ν’ απομακρυνθεί εξαιτίας της νεωτεριστικής του διδασκαλίας. Ακόμα και ο εξαίρετος δάσκαλος Μεθόδιος Ανθρακίτης αναγκάστηκε κι αυτός να παραιτηθεί το 1723 εξαιτίας των επιθέσεων που δέχτηκε από τους συντηρητικούς Μπαλάνους. Στη συνέχεια ανέλαβαν τη Σχολή οι Μπαλάνοι. Πρώτος μέχρι το 1760 δίδαξε ο Μπαλάνος Βασιλόπουλος, τον διαδέχτηκε ο γιος του Κοσμάς που δίδαξε ως τα 1805. Με τους Μπαλάνους ή Βαλάνους, όπως τους ονομάζει ο Κ. Κούμας, η Σχολή έχασε την αίγλη και το νεωτεριστικό της πνεύμα και πέρασε στο συντηρητισμό και τον αναχρονισμό. Έκλεισε στα 1820 και έκτοτε λειτούργησε ως κατώτερο (δημοτικό) πλέον σχολείο.

Μαρουτσαία ή Μαρούτσιος Σχολή: Ιδρύθηκε από τους αδελφούς Λάμπρο και Σίμωνα Μαρούτση, πλούσιους εμπόρους των Ιωαννίνων, που της έδωσαν αρχικά και το όνομα. Ιδρύθηκε το 1742. Πρώτος δάσκαλος της Σχολής υπήρξε ο γνωστότατος Ευγένιος Βούλγαρης και τελευταίος ο επίσης ονομαστός για τη μόρφωση και το κύρος του στους τότε πνευματικούς κύκλους ο Αθανάσιος Ψαλίδας. Η φήμη της Σχολής διαδόθηκε ταχύτατα, γιατί σ’ αυτήν διδάχτηκαν, για πρώτη φορά, οι φυσικές επιστήμες, η νεώτερη φιλοσοφία και τα λατινικά. Ο Βούλγαρης, αυτή η εμβληματική προσωπικότητα, έμεινε στη Σχολή ως τα 1749 (για 7 χρόνια). Για 40 χρόνια μετά το Βούλγαρη η Σχολή λειτούργησε υποτυπωδώς. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη της παρουσίας του Βούλγαρη, τον οποίο ανάγκασαν οι Μπαλάνοι να φύγει και να πάει στη Σχολή της Κοζάνης.

Το 1797 χρεοκόπησε η Τράπεζα Τζέκας και τα κεφάλαια της Σχολής (10.500 δουκάτα) κατασχέθηκαν. Η Σχολή έπαψε να λειτουργεί.

Σημείωση: