Μέρος 28ο
Β. – ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Διδυμότειχο: (συνεχίζουμε για τη Θράκη).
Ως τον 17ο αι. η πόλη δεν είχε πάψει να είναι ένα από τα πιο αξιόλογα πνευματικά κέντρα της Οθωμανικής Θράκης.
Η ειρηνική παράδοσή της στους Τούρκους (1361), αφού πρώτα είχαν εξαντληθεί όλες οι δυνατότητες για περαιτέρω άμυνα, είχε σα συνέπεια να δείξει ο κατακτητής μια κάποια ευμένεια στο χριστιανικό πληθυσμό. Σύμφωνα με την παράδοση, στο Διδυμότειχο χτίστηκε το πρώτο σουλτανικό ανάκτορο επί ευρωπαϊκού εδάφους (1). O Eυλιγιά Τσελεμπί εκφράζοντας το θαυμασμό του γι’ αυτό το παλάτι, αλλά και για τα ιεροσπουδαστήρια και τα υπόλοιπα αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης, μιλάει κάπως αόριστα, για ελληνικό σχολείο (2).
Ξάνθη: Στην Ξάνθη (Ξάνθεια) ο πληθυσμός παρέμεινε, σχεδόν, στο σύνολό του σχεδόν Χριστιανικός. Με βάση τα στοιχεία του 1581 τα χριστιανικά νοικοκυριά είχαν αυξηθεί σε 596 τη στιγμή που τα μουσουλμανικά είχαν μειωθεί στα 19. Η Ξάνθη ήταν το χριστιανικό κέντρο της περιοχής απέναντι στη μουσουλμανική Γενισέα, με έδρα μητροπολίτη. Μνεία για λειτουργία Χριστιανικού σχολείου στην πόλη κάνει ο Ασηκπασαζαντε (3).
Πριγκηπόνησος: Στην Πριγκηπόνησο Αντιγόνη ιδρύεται στα 1835 Σχολή από τον «εφησυχάνοντα» εκεί Οικουμενικό Πατριάρχη Κων/ντιο, σύμφωνα με την αλληλοδιδακτική μέθοδο.
ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
- – ΠΟΝΤΟΣ
Είναι μια περιοχή με τεράστια την εθνική συνείδηση των πολύπαθων κατοίκων της, με γλωσσική διάλεκτο άρρηκτα δεμένη στην αρχαία ελληνική γλώσσα, με Ορθόδοξη πίστη και εκκλησιαστική ρίζα αποστολική. Στάθηκε σ’ όλη της τη ζωή η περιοχή αυτή, ακρόπολη του ελληνισμού και της Ορθοδοξίας (Οι «κρυπτοχριστιανοί» - «κλωστοί» του Πόντου το διαβεβαιώνουν «εσαεί»). Ακοίμητοι φάροι της ελληνικής παιδείας η Τραπεζούντα και η Αργυρόπουλη με τα περιβόητα φροντιστήριά τους.
Το φροντιστήριο της Τραπεζούντας
Μετά την τουρκική κατάκτηση η σχολή της Βυζαντινής Τραπεζούντας φθίνει και μόλις στα 1682 παρουσιάζεται πάλι σα Φροντιστήριο (ο Μ. Παρανίκας στο «Σχεδίασμά» του, σελ. 110-112 χρονολογεί το σχολείο αυτό από το 1650). Τη διεύθυνσή του αναλαμβάνει ο Σεβαστός Κυμινήτης ως τα 1689. Όταν φύγει αυτός, θα τον διαδεχτεί ο Θεόδωρος Συμεώνος (1689-1692), μετά ο ιερομόναχος Νικόδημος, λόγιος από τη Μονή Περιστεράς. Δεν θα αναλωθούμε στην απαρίθμηση όλων των δασκάλων της Σχολής. Πέρασαν απ’ αυτήν λαμπροί δάσκαλοι, όπως λ.χ. ο Σάββας Τριανταφυλλίδης μετά το 1784, που με την άκαμπτη προθυμία του και τον παραδειγματικό του ζήλο για τη βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης, ανέβασε πολύ ψηλά το κύρος της Σχολής. Πέρασε πολλές κρίσεις, οικονομικές, κυρίως, το φροντιστήριο, μάλιστα κάποτε κάποτε διέκοψε και τη λειτουργία του. Το Πατριαρχείο όμως συνεχώς το ενίσχυε και μάλιστα πολύ γενναία στις κρίσιμες ημέρες της ζωής του.
Από το 1856 και μετά παίρνει μια ανοδική πορεία και γίνεται ένα καλά καταρτισμένο Γυμνάσιο που αργότερα αναγνωρίστηκε επίσημα από την ελληνική Κυβέρνηση (4).
Κοντά στο Φροντιστήριο λειτουργούσαν και άλλα σχολεία, όπως το Παρθεναγωγείο που ιδρύεται στα 1846 και περιλαμβάνει μονοτάξιο Νηπιαγωγείο, 4/τάξιο δημοτικό και ημιγυμνάσιο (5).
Από το Φροντιστήριο τούτο ιδρύονται σ’ όλον τον Πόντο πολλές ελληνικές Σχολές και περισσότερα αλληλοδιδακτικά. Η ελληνική γλώσσα διδάσκεται ελεύθερα παντού (6).
Τεράστια υπήρξε η συμβολή του Φροντιστηρίου για τη διάδοση των γραμμάτων στον Πόντο και την άσβεστη διατήρηση της εθνικής συνείδησης στους κατοίκους του. Οπωσδήποτε όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε την πνευματική παράδοση που προϋπήρχε στην Τραπεζούντα καθώς και τις συνεχείς προσπάθειες του Πατριαρχείου για διατήρηση του Φροντιστήριου και τις γενναίες χορηγίες του, άμεσες και έμμεσες (εγκυκλίους του προς όλα τις μητροπόλεις του να βοηθήσουν οικονομικά το Φροντιστήριο) στις δύσκολες μέρες του κυρίως.
Φροντιστήριο της Αργυρούπολης
Το δημόσιο σχολείο που ιδρύεται στα 1723 στην Αργυρούπολη του Πόντου είναι κάτι παραπάνω από ένα γραμαματοδιδ/λείο, κάτι περισσότερο από ένα κοινό σχολείο κατώτερης εκπαίδευσης. Κάποτε μάλιστα εξαιτίας κάποιων έξοχων δασκάλων του έχει εξάρσεις και πνευματική απόδοση ενός μέσου σχολείου της εποχής εκείνης. Η λειτουργία του είναι συνεχής με σπάνιες μικρές, πολύ μικρές διακοπές στα διακόσια χρόνια που διατηρήθηκε (1721-1927). Λειτουργεί στην αρχή με ένα δάσκαλο και πολύ συχνά με 2 ή 3 δασκάλους, στα κατοπινά χρόνια.
Σημειώσεις
- – Ασηκπασανζέ (Kreutel), 66,82-83
- – Μπακιρτζής, Βυζαντινά, Μεσαιωνικά και Νεότερα Μνημεία Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης Αρχαιολογικό Δελτίο, τ. 32, 1977
- Asikpasazade (7) Die Aetosmanis she chromic des Ansikransazade, εκδ. F Giese Leipzig 12929
- – Ευαγγελίδης Τρύφων, ό.π, σελ. 265-271
- – Ξηραδάκη Κ., Παρθεναγωγεία και δασκάλε, υπόδουλου Ελληνισμού, Αθήνα 1972, σελ. 138 κ.ε.
- – Μ. Παρανίκα, ό.π. σελ. 110-112.
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
