breaking news Νέο

ΟΙ «ΚΟ(Y)ΠΑΤΣΑΡΑΙΟΙ» ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Δεύτερο μέρος (2)*, άρθρο του Γιάννη Τσιαμήτρου

  • ΟΙ «ΚΟ(Y)ΠΑΤΣΑΡΑΙΟΙ» ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Δεύτερο μέρος (2)*, άρθρο του Γιάννη Τσιαμήτρου
  • ΟΙ «ΚΟ(Y)ΠΑΤΣΑΡΑΙΟΙ» ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Δεύτερο μέρος (2)*, άρθρο του Γιάννη Τσιαμήτρου

     Στην αρχή του δευτέρου μέρους της εργασίας επικεντρώσαμε το ενδιαφέρον στην ετυμολογία της λέξης «Κο(υ)πατσαραίοι». Στο σημερινό σημείωμα θα πούμε ορισμένες σκέψεις για το ερώτημα της καταγωγής των «Κο(υ)πατσαραίων» και θα αναφέρουμε ονομαστικά τα χωριά, σύμφωνα με τις απόψεις ορισμένων ερευνητών (σ.σ. επαναλαμβάνουμε ότι βάζουμε τη λέξη μέσα σε εισαγωγικά, γιατί ο όρος δεν είναι δόκιμος, επειδή κυρίως αρκετοί κάτοικοι και καταγόμενοι από τη συγκεκριμένη περιοχή δεν τον αποδέχονται και δεν επιθυμούν να αυτοπροσδιορίζονται με αυτόν).

     Όσον αφορά τους ξένους εθνολόγους και τους τοπικούς λογίους, το ερώτημα που συνήθως τίθεται  για τους «Κο(υ)πατσαραίους» είναι αυτό της «καταγωγής» τους και ιδιαίτερα της βλάχικης ή μη καταγωγής τους. Ο Gustav Weigand (σ.σ. πολλοί Έλληνες ερευνητές κι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο Weigand ήταν μίσθαρνο όργανο της ρουμανικής προπαγάνδας) υποστήριξε θερμά την κοινή καταγωγή Βλάχων και Ρουμάνων και ήταν πεπεισμένος ότι οι Βλάχοι της Μακεδονίας προέρχονταν από τη Ρουμανία (Δακία), από όπου είχαν μεταναστεύσει σε κάποια στιγμή της ιστορίας τους. Σύμφωνα με την «πανρουμανική» θεωρία του G. Weigand, οι ελληνόφωνοι «Κο(υ)πατσαραίοι», οι Βαλαάδες (ελληνόφωνοι εξισλαμισμένοι της περιοχής Γρεβενών και Βοΐου) και οι Χασιώτες ήταν εξελληνισμένοι Βλάχοι. Η άποψη του Weigand σχετικά με τις βλάχικες καταβολές των «Κο(υ)πατσαραίων» έγινε εν μέρει δεκτή και από τους Βρετανούς αρχαιολόγους A. Wace & M. Thompson (περιηγητές πριν ξεσπάσει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος).

     Ο Ε. Καραμανές θεωρεί ότι «θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να εφαρμοστεί η απλουστευτική αυτή θεώρηση (σ.σ. ότι, δηλαδή, οι «Κο(υ)πατσαραίοι» είναι εξελληνισμένοι Βλάχοι) στην ευρύτερη περιοχή των Γρεβενών». Διότι, λέει ότι, εκείνο τον καιρό, πριν «τη γλωσσική κάθαρση του Μεσοπολέμου», υπήρχε η εξής γλωσσική πραγματικότητα στην περιοχή: Οι «Κο(υ)πατσαραίοι» ήταν εξοικειωμένοι με τους Βλάχους γείτονες (βοσκοί στα τσελιγκάτα των βλαχοχωριών) και μιλούσαν-κυρίως οι άντρες-με ευχέρεια τα βλάχικα. Επίσης, σε αυτή την πολυπολιτισμική περιοχή, όσοι σύχναζαν, λόγω επαγγέλματος, σε εμποροπανηγύρεις μιλούσαν τουλάχιστον τρεις γλώσσες (ελληνικά, βλάχικα, τούρκικα), ενδεχομένως και  τα αλβανικά, καθώς και τα σλαβογενή.

      Συνεχίζοντας ο Ε. Καραμανές, υποστηρίζει ότι η άποψη του Weigand για το θέμα δεν  διαθέτει επιστημονικά ερείσματα, έχει επιβιώσει, όμως, μέχρι σήμερα από μερικούς, «παρόλο που, σε ιδεολογικό επίπεδο, εγγράφεται στο πλαίσιο των εθνικιστικών συγκρούσεων σχετικά με το βλάχικο ζήτημα, που έφερε αντιμέτωπες την Ελλάδα με τη Ρουμανία στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα».

      Αντίθετα πολλοί είναι οι ερευνητές και οι λόγιοι, οι οποίοι με τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία  υποστηρίζουν θερμά ότι οι Κο(υ)πατσαραίοι δεν είναι βλάχικης καταγωγής (π.χ. Α. Γ. Κακαφίκας, Β.Κ. Αναστασιάδης, Α.Γ. Λαζάρου, Α.Ι. Παπαδημητρίου κ.ά.).

     Από την ιστοσελίδα του συγγραφέα-ιστορικού Αστέριου. Ι. Κουκούδη (http://www.vlachs.gr/el/the-vlachs-metropolis-and-diaspora/oi-koupatsaraioi) πληροφορούμαστε: Τα κυριότερα από τα χωριά των «Κουπατσιαραίων» βρίσκονται στα δυτικά της πόλης των Γρεβενών και είναι τα εξής: Δοξαράς (Μπούρα), Κυρακαλή, Έλατος (Δ(ντ)όβρανη), Κάστρο, Αναβρυτά (Βράστινο), Τρίκορφο (Τρ(ο)τσκό), Κυπαρίσσι (Μπίσιοβο), Καλλονή (Λούντσ(ζ)ι), Καληράχη (Βραβόνιστα), Μέγαρο (Ραδ(ντ)οσίνιστα), Μαυραναίοι, Μαυρονόρος, Αετιά (Τσιούργιακας), Πρόσβορο (Δέλνοη Δέλβινο), Αλατόπετρα (Τούζι), Δοτσικό (Ντου(τ)σκό), Μεσολούρι, Φιλιππαίοι, Πολυνέρι (Βοδεντσκό), Πανόραμα (Σαργκαναίοι), Λάβδα, Περιβολάκι (Λι(ε)πινίτσα), Ζιάκας (Τίστα), Σπήλαιο, Τρίκωμο (Ζάλοβο), Παρόρειο (Ριάχοβο), Σταυρός (Παλιοχώρι), Κοσμάτι, Σιταράς (Σίτοβο), Μοναχίτι, Κηπουριό, Λαγκαδιά (Ζαπανταίοι), Μικρολίβαδο (Λαβανίτσα). Ανάμεσά τους θα πρέπει να συνυπολογίζονται και χωριά που βρίσκονται βόρεια και νότια της πόλης των Γρεβενών, όπως τα χωριά: Καλαμίτσι, Μεσόλακκος (Ζγκοστ), Καλόχι, Ελευθεροχώρι, Φέλλιον (Φίλιο), Δεσπότης (Σνίχοβο), Πηγαδίτσα, Αιμηλιανός (Γκριντάδες), Μελίσσι (Πλέσια), Άγιοι Θεόδωροι, Διάκος (Λιμπίνοβο), Ανθρακιά (Μάνες) κ.ά. (σ.σ. εμείς βάλαμε σε παρένθεση τις παλιές τους ονομασίες). Σημείωση δική μας: μερικά από τα πρώτα αναφερθέντα χωριά της εργασίας του Α. Κουκούδη, ορισμένοι ερευνητές δεν τα εκτιμούν ως «κο(υ)πατσαροχώρια» και, επίσης, κάποια από τα τελευταία άλλοι τα υπολογίζουν στα Χάσια. Έτσι, πρέπει, να επισημανθεί ότι ο αριθμός των χωριών δεν μπορεί να οριστεί με ακρίβεια.

     Στη μεταπτυχιακή της διατριβή η Αικατερίνη Μήτκα (προαναφερθείσα μελέτη) ανάγει τα χωριά σε 19: Τρίκωμο (800 μ.),  Φιλιππαίοι (1.220 μ), Μικρολίβαδο (850 μ.), Μοναχίτι (1.010 μ.), Κηπουριό (858 μ.), Παρώρειο (791 μ.), Σπήλαιο (1.000 μ.), Ζιάκας (900 μ.), Περιβολάκι (917 μ.), Αετιά (1.100 μ.), Αλατόπετρα (940 μ.), Αναβρυτά (860 μ.), Πολυνέρι (950 μ.), Λάβδα (1.050 μ.), Πανόραμα (1.070 μ.), Δοτσικό (1.060 μ.), Μεσολούρι (1.020 μ.), Πρόσβορο (980 μ.) και Μέγαρο (951 μ.). Εμείς προσθέτουμε και τα υψόμετρά τους που τα βρήκαμε στο ίντερνετ.

     Ο συγγραφέας Καραγιάννης Π. Γεώργιος (κουπατσιάρης και αυτός) στο βιβλίο του «Κουπατσαροχώρια Γρεβενών», Βέροια 2014, έχει την άποψη (σελ. 25) «ότι η καρδιά των Κουπατσάρικων χωριών χτυπάει στα χωριά Δοτσικό, Μεσολούρι, Πρόσβορο, Φιλιππαίοι, Αετιά, Αλατόπετρα, Πολυνέρι, Πανόραμα, Λάβδα, Περιβολάκι, Ζιάκας και ίσως κάποια ακόμα από τα γύρω τους χωριά, όπως Μέγαρο, Σπήλαιο, Μικρολίβαδο Μοναχίτι κλπ». Στη σελ. 109 συμφωνεί με την άποψη των Άγγλων περιηγητών Waceκαι Τhompson, οι οποίοι, όταν πέρασαν το 1911 έγραψαν ότι «δεν άκουσαν το όνομα Κουπατσάρης να χρησιμοπoιείται αλλού εκτός από την περιοχή των γηλόφων από Γρεβενά μέχρι Κηπουργιό και Φιλιππαίους».

     Aπό την ιστοσελίδα του χωριού Πανόραμα http://www.panorama πληροφορούμαστε ότι τα «Κο(υ)πατσάρικα» χωριά είναι τα παρακάτω: Ζιάκας,   Κυπαρίσσι, Παλαιοχώρι, Καληράχη, Τρίκωμο,  Μαυραναίοι, Μαυρονόρος,  Κοσμάτι, Καλλονή, Σπήλαιο, Λάβδα, Πολυνέρι, Πανόραμα, Αλατόπετρα, Φιλιππαίοι, Μεσολούρι,  Δοτσικό,  Πρόσβορο,  Μέγαρο.

     Αυτή η ομάδα (Κο(υ)πατσαραίοι) μπορούμε να πούμε ότι έχει μια πολιτισμική ταυτότητα (όχι πολύ στεγανή βέβαια), παρά το γεγονός ότι υπάρχει αλληλοεπίδραση με άλλες γειτονικές ομάδες (Χασιώτες, χωριά Βεντζίων, Βλάχους, χωριά Βοΐου κλπ). Επίσης, δεν μπορεί να γίνει λόγος για «όρια» αυτής της περιοχής στο επίπεδο οριοθέτησης από κάποια κεντρική εξουσία, πολιτική, ή θρησκευτική ή οικονομική (από παλιά μέχρι και σήμερα). Οι ίδιοι  φαίνεται να πιστεύουν ότι ανήκουν σε μια ενότητα, που μπορεί να οριστεί με αρκετή σαφήνεια (φυσικός χώρος, ασχολίες, οργάνωση του βίου, συμπεριφορές κλπ).

     Θα τολμούσαμε να πούμε συμβατικά ότι έχουμε τα «Άνω Κοπατσαροχώρια»  (έλεγαν οι ίδιοι ότι ήταν «πιο κοπατσάρικα») και τα «Κάτω Κοπατσαροχώρια», όσον αφορά το υψόμετρο. To οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο των «Άνω» είναι πιο κοντινό στο αντίστοιχο μοντέλο των Βλαχοχωρίων, παρά σε εκείνο των υπόλοιπων «Κο(υ)πατσαροχωρίων», που είναι χτισμένα σε χαμηλότερο υψόμετρο. Αυτά (Άνω) συνδέονταν κατά παράδοση με την πρακτική της ημινομαδικής κτηνοτροφίας. Δεν είχαν, όμως,  τον πλούτο, την ευμάρεια και το πληθυσμό των Βλαχοχωρίων  στην ακμή τους (17ος, 18ος αι.). Όσο χαμηλότερα πηγαίνουμε, η γεωργία καταλάμβανε σημαντικότερη θέση.

(συνεχίζεται)

(του Γιάννη Τσιαμήτρου)

*Σημ: Από λάθος μου ξέχασα το παρόν σημείωμα (Νο2, δημοσιεύοντας το Νο3)


Σύνδεση Συνδρομητή

Καλώς Ήρθατε! Συνδεθείτε στο λογαριασμό σας

Να με θυμάσε Ξεχάσατε τον κωδικό σας;

Δεν είστε συνδρομητής; Αίτηση Εγγραφής

Ξεχάσατε τον κωδικό σας

Αίτημα Εγγραφής