Η στήλη αυτή έχει ως σκοπό της να διατηρήσει και να επαναφέρει στη μνήμη μας όλα αυτά, που τόσα χρόνια μας έχουν διηγηθεί οι πρόγονοί μας γύρω από τη ζωή, τα ήθη και έθιμά τους, τα διάφορα ιστορικά γεγονότα της εποχής και τέλος τη μαρτυρική έξοδο από τις εστίες τους. Είναι ένα ύστατο χαίρε, καθώς και μια τιμητική αναφορά σε μια πολύπαθη γενιά, η οποία πλέον έχει εκλείψει και εμείς, που αποτελούμε τη συνέχειά της, έχουμε καθήκον να μεταλαμπαδεύσουμε στις επόμενες γενεές την τραγική ιστορία της.

Η γιαγιάκα μου η Κυριακούλα

Η γιαγιάκα μου η Κυριακή, που όλοι στο χωριό Λακκιά Αμυνταίου την αποκαλούσαν απλώς «γιαγιάκα»,  γεννήθηκε στην ξακουστή Οινόη του Πόντου.

Κατάγονταν από πολύ πλούσια οικογένεια.. Ο πατέρας της γιαγιάκας, ο καπετάν Γιώργης Τσικριτζής ήταν πολύ πλούσιος και κατείχε 30 καίκια, με τα οποία όργωνε την Μαύρη θάλασσα., και εμπορεύονταν φουντούκια. Κάποτε ο πατέρας μου, μου ανέφερε ότι……

…..όλοι εχούιζαν ο Καπετάν Γιώργης, ο Καπετάν Γιώργης, στο πέρασμά του. Τόσο σπουδαίος ήταν!!!

Ήταν γνωστός με το όνομα Παπαθεών, και η γυναίκα του σαν Χανούμα.

Ο θείος μας ο Κωσταντής είχε ξενοδοχείο στο Βατούμι, το οποίο νοίκιαζε, και κάθε μήνα έπαιρνε το καίκι και και πήγαινε εκεί να εισπράξει τα νοίκια.

Το σπίτι τους ήταν πολύ μεγάλο και παραθαλάσσιο, το πιο όμορφο της πόλης. Λίγα χρόνια πριν την Ανταλλαγή,  ήρθε και νοίκιασε ο κομισάρης της περιοχής που ήταν Τουρκοκρητικός.

Ο άνδρας της γιαγιάκας, ο Φωκίων-Δημοσθένης Ελευθεριάδης ή Φούκος ήταν και αυτός πλούσιος και επιφανής άνδρας της πόλης. Δυστυχώς πέθανε στην Οινόη και δεν ήρθε στην Ελλάδα. 

Μαζί του η γιαγιάκα απέκτησε τον θείο Θοδωράκη, τον πατέρα μου Κυριάκο, και τις θείες Μέλη, Γιωργία, Βάσω, Παρασκευούλα και Μαρία.

Η γλώσσα που μιλούσαν στην οικογένεια δεν ήταν τα ποντιακά. Έμοιαζαν περισσότερο με τα αρχαία Ελληνικά. Έλεγαν π.χ …..

…..η θύρα έτον ακράνοιχτος και έκσα το αλεκτόριν.

Και  όταν ζητούσαμε από την γιαγιάκα να μας πεί ένα τραγούδι, μας έλεγε αντί ποντιακά τραγούδια, το γνωστό σε όλους ….

….Αγγελικούλα ζάχαρη, αγγελικούλα μέλι, αγγελικό κρύο νερό, το πίνουν οι αγγέλοι.

…… Εμείς Γιαννάκη μου, έλεγε συχνά, δεν είμαστε από την Μαύρη θάλασσα, εμείς ήρθαμε εδώ από άλλη θάλασσα.

Τι εννοούσε δυστυχώς δεν μου το εξηγούσε, ή πάλι εγώ δεν ενδιαφερόμουν να μάθω.

Τον πρώτο άνδρα της θείας Βάσως που ήταν πλούσιος εργολάβος στην Σαμψούντα, τον κρέμασαν οι Τούρκοι τσέτες, αφήνοντας την χήρα με ένα ορφανό, τον θείο Σταύρο.

Η μεγαλύτερη κόρη της γιαγιάκας ήταν η θεία Μέλη, γνωστή στο χωριό σαν Καράμελη, διότι  ήταν πολύ μελαχρινή και δεν έμοιαζε με κανένα άλλο παιδί της.

……Ποιόν έμοιαξε αυτή δεν μπορώ να καταλάβω αναρωτιόταν η γιαγιάκα. Μήπως μου την έφεραν από του Μπαϊράμοργλου¨?

Τι σήμαινε αυτό δεν το καταλάβαινα. Η θεία Μέλη ήταν πολύ έξυπνη και εργατική. Δούλευε στο παζάρι της πόλης, πουλώντας, μέσα σε ένα κασελάκι διάφορα πράγματα.   

Μια μέρα που επέστρεψε στο σπίτι άκουσε θόρυβο από τσόκαρα που ανέβαιναν τις σκάλες και οδηγούσαν στο δωμάτιο του κομισάρη. Αυτόν τον θόρυβο τον γνώριζε πολύ καλά, διότι τον άκουγε κάθε μέρα στο παζάρι. Ήταν τα τσόκαρα  της γνωστής πόρνης της Οινόης, της κυρίας Γεωργίας.

Το βράδυ το ανέφερε στον πατέρα της, με αποτέλεσμα να διώξει τον κομισάρη. που ρεζίλεψε το σπίτι μας.

Ta καλά όμως χρόνια στον Πόντο άρχισαν να περνούν, και μαύρα σύννεφα άρχισαν να εμφανίζονται στον ουρανό. Τον θείο Θοδωράκη, που ήταν ο μεγάλος της γιος και είχε γεννηθεί το 1900, τον πήραν το 1920 στον Τουρκικό στρατό, και τον έστειλαν στα περιβόητα Αμελέ Ταμπουρού, στα βάθη της Μικράς Ασίας, όπου,  κάτω από πολύ δυσάρεστες συνθήκες, με γκαζμάδες και φτυάρια, κατασκεύαζαν δρόμους και σιδηροδρομικές γραμμές.

Εκεί πέθαιναν κάθε μέρα χιλιάδες Έλληνες.

Βρίσκονταν κοντά στην λίμνη Βάν, όταν έμαθε ότι έγινε η Ανταλλαγή των πληθυσμών  και αποφάσισε να λιποτακτήσει. Πράγματα το έσκασε, και αφού διέσχισε όλη την Μικρά Ασία, κάτω από φοβερές και άθλιες συνθήκες, έφτασε εξαντλημένος στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρήκε καταφύγιο στην Ισπανική πρεσβεία.

Ήταν το έτος 1923. Εκεί κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες απέκτησε Εβραϊκό διαβατήριο με το όνομα  Εφραίμ Εφραίμογλου με το οποίο πέρασε απέναντι στην Ελλάδα.

Στην Ελλάδα, μέσω του Ερυθρού Σταυρού, έμαθε ότι η οικογένειά του είχε καταφύγει στην Ζάκυνθο και ξεκίνησε να τους συναντήσει. Πράγματι στο όμορφο αυτό νησί του Ιονίου συνάντησε την μάνα  και τα αδέλφια του και πολλούς άλλους συγγενείς.

Έλεγε η γιαγιάκα….

…..Είχα ένα χρυσό πεντόλιρο το οποίο  άφησα πάνω στην εικόνα του Αγίου Διονυσίου και με δάκρια στα μάτια τον παρακάλεσα να μου φέρει κοντά μου τον πρωτότοκό μου τον Θοδωράκη μου.

Ο Άγιος Διονύσιος ο θαυματουργός άκουσε τις προσευχές μου και μετά πέντε μήνες περίπου, έκανε το θαύμα του και τον έφερε κοντά μου.

Η γιαγιάκα είχε κάνει το κουμάντο της  και είχε φέρει μαζί της και κάποιες χρυσές λίρες με τις οποίες μπορούσαν να ζήσουν αξιοπρεπώς.

Ο Θοδωράκης  τους είπε ότι στην Μακεδονία, το Ελληνικό κράτος προσφέρει στους πρόσφυγες σπίτια και χωράφια τα οποία ανήκαν στους αποχωρήσαντες Τούρκους. Έλεγαν μάλιστα ότι  θα έπαιρναν περιουσία  αντίστοιχη με αυτή που είχαν αφήσει πίσω τους στην Μικρά Ασία.

Χάρηκε η γιαγιάκα διότι είχε φέρει μαζί της όλα τα «ταπιά» που αποδείκνυαν την μεγάλη περιουσία που είχαν στον Πόντο. Έτσι  με μεγάλες ελπίδες ξεκίνησαν για την Μακεδονία.

Στον δρόμο η μεγάλη οικογένεια διασπάστηκε και πολλοί συγγενείς εγκαταστάθηκαν στην Πάτρα και στην Αθήνα.

Η γιαγιάκα με τα παιδιά της, και τον Θοδωράκη επικεφαλής εγκαταστάθηκαν στο χωριό Έλεβιτς του Αμυνταίου. Εκεί φιλοξενήθηκαν από μια τούρκικη οικογένεια και έμειναν μαζί τους πολλούς μήνες.

….Όταν έφυγαν οι Τούρκοι, που ήταν υπέροχοι άνθρωποι, κλαίγαμε όλοι μας για τον απάνθρωπο χωρισμό.

Στο Έλεβιτς, σημερινή Λεβαία δεν πήραμε περιουσία αντίστοιχη αυτής που αφήσαμε αλλά με πολύ και σκληρή δουλειά καταφέραμε να ορθοποδήσουμε και να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας.

Τα αγόρια έγινα σπουδαίοι έμποροι ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα τους.

Ο Κυριάκος άνοιξε μαγαζί στο Αμύνταιο και ο Θοδωράκης παντοπωλείο στο Έλεβιτς.

Ο Θοδωράκης παρέμεινε γνωστός με το παρατσούκλι Γιαχουντής, δηλ Εβραίος, για την περιπέτεια που είχε με το Εβραίϊκο διαβατήριό του.

Ξεχώριζαν και οι δύο από τους άλλους Ποντίους  κατοίκους του χωριού για την εξυπνάδα και την μόρφωσή τους.

Η θεία Μέλη έκανε μεγάλη οικογένεια, πήρε έναν όμορφο Ατάπαζαρλή τον Γιώργο Κωφίδη και πάντα  αναπολούσε  την όμορφη πατρίδα της, την Οινόη.

…… Εγώ ήμουν από πλούσια γενιά και ότι ήθελα το είχα, έλεγε με μεγάλη περηφάνια, πικάροντας τις φτωχές Αταπαζαρλούδες  γειτόνισσές της.

Αφήγηση Ιωάννη Ελευθεριάδη

Αμύνταιο Φλωρίνης