Συνέχεια...

ΡΩΜΑΝΟΣ Δ’ ΔΙΟΓΕΝΗΣ 1068-1071.

ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ 1071 Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ .

   Είναι αλήθεια πως οι ρίζες της ελληνοτουρκικής αντιμαχίας ανάγονται στο 1071 και στα γεγονότα που έπονται της σημαντικής μάχης του Μαντζικέρτ.

     Μέχρι τότε οι σχέσεις του ελληνορωμαϊκού κόσμου  στο χώρο της εγγύς Ανατολής με τον Ισλαμικό κόσμο , μετά από μια μεγάλη περίοδο  συγκρούσεων και ανταγωνισμών είχαν βρει μια σχετική ισορροπία. Η μεγάλη αντεπίθεση των Αυτοκρατόρων της Μακεδονικής Δυναστείας , Νικηφόρου Φωκά , Ιωάννη Τζιμισκή , Βασιλείου Β’ εμπέδωσανένα statusquo ` στην περιοχή που κυριαρχούσαν για τον Μουσουλμανικό κόσμο  οι Αβασσίδες της Βαγδάτης και οι Φατιμίδες της Αιγύπτου.

   Η κατάσταση όμως άρχισε να αλλάζει δραματικά καθώς την ηγεσία του ισλαμικού κόσμου αναλαμβάνουν σταδιακά οι Σελτζούκοι Τούρκοι οι οποιοι μέχρι τότε ουσιαστικά ήταν μισθοφόροι των Περσών και των Αράβων . ο Τογρούλ Μπεγ εγγονός του θρυλικού φύλαρχου Σελτζούκ το 1055 θα πάρει τον τίτλο του Σουλτάνου και θα μεταφέρει αστραπιαία τα σύνορα του κράτους του με το Βυζάντιο στο Ταύρο της Κιλικίας και θα εγκαινιάσει μια νέα , μεγάλη περίοδο σκληρών και καταστροφικών επιδρομών που στόχευαν την καρδιά του Βυζαντινού κράτους , τη Μ. Ασία.

   Στο βυζαντινό κράτος αντίθετα ,μετά το θάνατο του Βασιλείου Β’ το 1025 η κατάσταση παρουσιάζει καθοδική πορεία. Οι νίκες του Βασίλειου Β’ εναντίον των Βουλγάρων μπορεί να έφεραν τα σύνορα του Βυζαντινού κράτους στο Δούναβη αλλά παράλληλα απέκτησε και επικίνδυνους γείτονες καθώς Ούννοι , Κομάνοι , Πετσενέγγοι περνούσαν συχνά τον ποταμό και λεηλατούσαν τις επαρχίες της Βαλκανικής. Ο θάνατος όμως του Βασιλείου είχε και άλλες απρόβλεπτες συνέπειες καθώς θα ενταθεί ο ανταγωνισμός ανάμεσα στη στρατιωτική αριστοκρατία και την υπαλληλική γραφειοκρατία που υπέβοσκε πολλές δεκαετίες πριν.

       Ευτυχώς για μας, για την ιστορία του 11ου αιώνα και των γεγονότων που εξετάζουμε , έγραψαν αρκετοί συγγραφείς κυρίως σύγχρονοι των γεγονότων και έτσι μπορούμε παρόλες τις διαφορές αντιλήψεων και τις μεροληψίες να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για τα γεγονότα.

   Οι συγγραφείς αυτοί ήταν : ο Μιχαήλ Ατταλειάτης αυτόπτης μάρτυραςτων πολέμων εναντίον των Τούρκων , ο Μιχαήλ Ψελλός με τη «χρονογραφία» του η οποία μεροληπτεί βέβαια καθώς ο ίδιος έπαιξε ολέθριο ρόλο  στα γεγονότα, η «Χρονογραφία» του Ιωάννη Σκυλίτζη, ο Ι. Ζωναράς , ο Νικηφόρος Βρυέννιος, ο Γεώργιος Κεδρηνός , η Άννα Κομνηνή τα  «Gesta Roberi Wiscardi»  έργι Νορμανδού συγγραφέα από την Απουλία που εξιστορεί τα κατορθώματα του Νορμανδού ηγεμόνα Ροβέρτου Γυισκάρδου κ.α.

     Οι Μακεδόνες Αυτοκράτορες είχαν κατορθώσει να διατηρούν το θεματικό στρατό , να προστατεύουν τους μικροκαλλιεργητές και να τιθασεύουν τη δύναμη των «Δυνατών» .

    ‘Όλα όμως άλλαξαν μετά το 1025 χρονιά του θανάτου του Βασιλείου Β’ καθώς οι διάδοχοί του φάνηκαν ανίκανοι να διατηρήσουν αυτή την εύθραυστη ισορροπία. Έτσι θα εγκαταλειφθεί ο εθνικός  στρατός , καθώς το  μέτρο εξαγορασμού της στρατιωτική θητείας που πήρε ο Κωνσταντίνος Θ’ Μονομάχος και η απουσία οικονομικών κινήτρων για τους στρατιώτες-καλλιεργητές ,ουσιαστικά διέλυσε τον εθνικό θεματικό στρατό στον οποίο στηρίχθηκε για αιώνες η στρατιωτική ισχύς της Αυτοκρατορίας.

    Όταν έγινε Αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Ι’ Δούκας (1059-1067) η κατάσταση έγινε δραματικά καθώς αυτός κατεξοχήν εκπρόσωπος της γραφειοκρατίας και αντίπαλος των στρατιωτικών εισήγαγε πνεύμα αντιστρατιωτικό στην Αυτοκρατορία πιστεύοντας πως θα επιλύει τα προβλήματα με τους άλλους λαούς με ειρηνικά μέσα. Την ίδια ώρα ο νέος Σουλτάνος των Σελτζούκων ο Αλπ- Αρσλάν θα κυριεύσει και θα λεηλατήσει άγρια την Αρμενική Πρωτεύουσα Ανί. Το 1067 η Καισάρεια της Καππαδοκίας , η πόλη του Αγίου Βασιλείου θα νιώσει την αγριότητα των επιδρομέων την ίδια ώρα που ο άρρωστος και ετοιμοθάνατος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ι’  Δούκας θα προσπαθεί να διατηρήσει την εξουσία για την οικογένειά του υποχρεώνοντας την όμορφη ,νεαρή  σύζυγό του Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα να ορκιστεί παρουσία του Πατριάρχη Ιωάννη Ξιφιλίνου πως δεν θα ξαναπαντρευτεί έτσι ώστε να περάσει ο θρόνος στον γιο του Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα ή Μιχαήλ Παραπινάκη όπως ονομάστηκε αργότερα.

   Ο Κωνσταντίνος Ι’ Δούκας θα αφήσει την τελευταία του πνοή στις 22 Μαΐου 1067 αφήνοντας στο θρόνο  τον ανήλικο γιο του Μιχαήλ Ζ’ υπό την επιτροπεία της   μητέρας του Ευδοκίας  Μακρεμβολίτισσας και την βοήθεια του θείου του Καίσαρα Ιωάννη Δούκα ο οποίος φιλοδοξούσε να ασκήσει αυτός την ουσιαστική εξουσία καθώς ο ανηψιός του ελάχιστο ενδιαφέρον έδειχνε για την πολιτική.

   Η κατάσταση της αυτοκρατορίας όμως γινόταν ολοένα και πιο δραματική καθώς και στο Βορρά αλλά κυρίως στην Ανατολή οι επιδρομείς γινόταν όλο και πιο τολμηροί αντιλαμβανόμενοι την συνεχώς επιδεινούμενη παράλυση της άλλοτε κραταιάς αυτοκρατορίας . γράφει στη χρονογραφία του ο Ι . Ζωναράς: « ώστε συμβαίνειν θρασύνεσθαι μεν το βαρβαρικόν , συστέλλεσθαι δε και ταπεινούσθαι τα των Ρωμαίων στρατεύματα».

   Τα Βυζαντινά στρατεύματα ήταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση εξαιτίας της αντιστρατιωτικής πολιτικής των Αυτοκρατόρων . «Ολίγους άνδρας και τούτους συγκεφυκότας τη πενία και πανοπλίας εστερημένους και ίππου πολεμικής εκ πλείονος γαρ παραμεληθέντες …………και τον αφωρισμένον οψωνιασμόν μη απειληφότας ……….. ούτως εις έσατην ταλαιπωρίαν συνελαθέντας δειλούς και ανάλκιδας» , γράφει ο Μιχαήλ Ατταλειάτης.

    Σ’ αυτήν την ταραγμένη και επικίνδυνη περίοδο που έμπαινε η Αυτοκρατορία θα περίμενε κανείς  να ενεργοποιηθούν τα αντανακλαστικά  του κράτους , να αξιοποιηθούν όλες οι διαθέσιμες δυνάμεις και να δοθεί με ενότητα ο «υπέρ πάντων αγών» για τη σωτηρία της Αυτοκρατορίας . Αντί γι αυτό  ο ετοιμοθάνατος και απόλεμος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ι’ Δούκας θα κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει τη Βασιλεία για τον γιο του Μιχαήλ , μαθητή του Μιχαήλ Ψελλού  του «Ύπατου των φιλοσόφων» ο οποίος γέμισε το μυαλό του μαθητή του με απέραντες γνώσεις , εντελώς άσχετες όμως με το έργο που θα καλούνταν να επιτελέσει  , πράγμα που θα αποδειχθεί περίτρανα όταν ο Μιχαήλ Ζ’  γίνει Αυτοκράτορας. Ο Ψελλός θα γίνει τότε «παραδυναστεύων» και με μια λογική Μαρίας Αντουανέττας αυτός και ο μαθητής του θα πωλούν το σιτάρι στον εξαθλιωμένο Βυζαντινό λαό «παρά ένα πινάκιον» , επίτευγμα που θα του χαρίσει το προσωνύμιο « Παραπινάκιος» και μια εξαιρετική θέση στην επετηρίδα των χειρότερων Αυτοκρατόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

     Εκτός όμως από αυτούς τους αδίστακτους αριβίστες υπήρχαν και αυτοί που όντως ανησυχούσαν για την  τύχη του λαού και του κράτους . Έτσι η Αυτοκράτειρα Ευδοκία μακρεμβολίτισσα θα καταφέρει να πείσει τον Πατριάρχη  Ιωάννη Ξιφιλίνο να την απαλλάξει από τον όρκο ώστε να μπορέσει να παντρευτεί έναν ικανό  και δραστήριο άνδρα που θα κατάφερνε να στήσει ξανά στα πόδια της την Αυτοκρατορία.

    Την πρωτοβουλία  της Αυτοκράτειρας στήριζε ένα μέρος της Συγκλήτου και μεγάλο μέρος των στρατιωτικών που έβλεπαν την καταστροφή να πλησιάζει.

 Σύμφωνα με το Ζωναρά και τον  Συνεχιστή του Σκυλίτζη η Ευδοκία θα εξαπατήσει τον Πατριάρχη ειδοποιώντας τον πως θέλει να παντρευτεί κάποιον Βάρδα αδελφό ή ανιψιό του Πατριάρχη , αυτός κολακευμένος όχι μόνο την απάλλαξε από τον όρκο αλλά έπεισε και τους συγκλητικούς που αντιδρούσαν .  Η εκδοχή αυτή όμως αμφισβητείται καθώς θεωρείται από νεότερους μελετητές πως επινοήθηκε από υποστηρικτές της οικογένειας των Δουκών. Άλλωστε ο Μιχαήλ Ατταλειάτης δεν αναφέρει κάτι σχετικό με δόλο, αλλά πως οι Συγκλητικοί και ο Πατριάρχης προέτρεψαν την Ευδοκία να παντρευτεί έναν δυναμικό , ικανό και γνώστη της πολεμικής τέχνης  άνδρα, μιας και οι περιστάσεις επέβαλλαν μια τέτοια επιλογή.

 Την Πρωτοχρονιά του 1068 μ.Χ. λοιπόν, η Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα θα παντρευτεί αιφνιδιαστικά τον εκλεκτό της Ρωμανό Δ’ Διογένη.  Οι διαπραγματεύσεις σχετικά με αυτήν την επιλογή , την αλλαγή στάσης του Πατριάρχη και των Συγκλητικών φυσικά έγιναν κρυφά και γι’ αυτό ο κατ’ εξοχήν υποστηρικτής των Δουκών θα αιφνιδιαστεί ολοκληρωτικά  όταν η Ευδοκία θα του δηλώσει ξερά: « Ο γαρ του Διογένους υιός Ρωμανός του βασιλεύειν ηξίωται και των άλλων προκέκριται». Ο Μιχαήλ Ψελλός στο άκουσμα αυτών των λόγων πάγωσε « επάγην ακούσας ευθύς και ότι γενοίμην ουκ έχων», ακολούθως και για να κερδίσει χρόνο μάλλον , θύμισε στην Αυτοκράτειρα πως πρέπει να ενημερωθεί ο γιος της Μιχαήλ, « εγώ δε ετεταράγμην και μοι τις κλόνος εξαπιναίως διέσεισε τα οστά» . Η Ευδοκία μαζί με τον Ψελλό πηγαίνει στον κοιτώνα του γιού της και μεταξύ άλλων του λέει  «………..δέξαι τον πατρωόν αντί πατρός , ουκ άρχοντα , αλλ’ υπείκοντα τοιούτον γαρ σοι τούτον εν γράμμασιν η μήτηρ εδέσμησεν». (Μ. Ψελλός, χρονογραφία)

    Ο Μιχαήλ θα συμφωνήσει και θα παρευρεθεί στην γαμήλια τελετή όπως και ο θείος του Καίσαρας Ιωάννης Δούκας.

     Έτσι στις αρχές του 1068 μ.Χ η Αυτοκρατορία θα έχει στο τιμόνι της έναν δυναμικό , ικανό και γνώστη της στρατιωτικής και πολεμικής τέχνης ηγέτη, που ήταν τόσο απαραίτητος στις κρίσιμες εκείνες ώρες για το μέλλον της Αυτοκρατορίας.

    Η στρατιωτική  αξία και η προσωπική ανδρεία του Ρωμανού ήταν  τα στοιχεία που συνετέλεσαν στην επιλογή του χωρίς να αποκλείεται και η προσωπική έλξη που μπορεί να αισθάνθηκε η Αυτοκράτειρα για τον εντυπωσιακό Καππαδόκη Στρατηγό.

 Γράφει σχετικά ο Ι. Ζωναράς: « Ου γαρ δι’ ακολασίαν αυτήν φασίν ουδ’ ηττηθείσαν ηδονής εαυτή προσαρμόσαι τον Διογένην , αλλ’ ως άνδρα δραστήριον και τα πολέμια δόκιμον και την ισχύν απαράμιλλον επιστήσαι αυτόν ιν’ η βαρβαρική φορά επισχεθείη ποσώς , αυτού τούτοις αντερείσαντος τους βραχίονας».

Γρηγόρης Γιοβανόπουλος

Συνεχίζεται...