Στο σημερινό σημείωμα ολοκληρώνω το αφιέρωμα μου στον ‘Βεροιολάτρη τροβαδούρο’ και ‘Πίνδαρο’ της Βέροιας, τον αείμνηστο Στέλιο Σβαρνόπουλο, όπως τον χαρακτήριζαν οι φίλοι του.
Όπως έγραψα και τη προηγούμενη φορά, αφορμή ήταν ένα βίντεο (you tube) της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Βέροιας, όπου παρουσιάζεται μια ταινία για το Στέλιο Σβαρνόπουλο (επιμέλεια Ειρήνης Κωστοπούλου), καθώς και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Στ΄ τάξης του 1ου Δημοτικού Σχολείου Βέροιας, με κύρια υπεύθυνο πάλι την Ειρήνη Κωστοπούλου*. Το εν λόγω πρόγραμμα παρουσιάστηκε σε εκδήλωση που έγινε στο Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας στις 26-5-2004, με το τίτλο ‘Ένα τραγούδι για μια πολιτεία από το Στέλιο Σβαρνόπουλο’. Την εκδήλωση στήριξε το Τμήμα Πολιτιστικών Προγραμμάτων Δ/νσης Π.Ε. Ν. Ημαθίας, οι ‘Φίλοι του Βυζαντινού Μουσείου’ και χορηγός ήταν το ‘Κέντρο Πληροφορικής Γιάννη Γρηγοριάδη’.
Πρώτα από όλα θα συμπληρώσω κάποια σημαντικά στοιχεία της βιογραφίας του Στέλιου Σβαρνόπουλου, που δεν αναφέρθηκαν στο προηγούμενο σημείωμα:
Εργάστηκε στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών και υπήρξε η ‘κινητήρια δύναμή’ της. Υπήρξε μέλος του ‘Τουριστικού Ομίλου Βέροιας’ (1957-1962), ο οποίος δημιουργήθηκε επί Δημαρχίας του Δημάρχου Κεμεντζέ Αντωνίου. Ήταν επιστήθιος φίλος του Δημάρχου Βέροιας, Γεωργίου Τσαλέρα (παλιού του συμμαθητή) και πολλών άλλων διαπρεπών Βεργιωτών, όπως του Σπανίδη Σταύρου, του Νίκου Μπουρδένα, του Νίκου Σιδηρόπουλου, του Μιχάλη Μαρμαρά κ.ά. Ήταν πάντοτε παρών και υποστηρικτής των πολιτιστικών εκδηλώσεων ‘Βικέλεια’ (1968-73), έμπνευση και δημιούργημα του τότε δημάρχου Γιώργου Τσαλέρα, που περιλάμβαναν καλλιτεχνικές, μορφωτικές, λαογραφικές παραστάσεις και διαγωνισμούς έργων λογοτεχνίας και ζωγραφικής.
Τον Οκτώβρη του 1972 παρουσιάζεται η Βεροιώτικη μουσική ηθογραφία του ‘Μεταμορφώσεις και αντίλαλοι’, σε μουσική Γιώργου Καλογήρου και σκηνοθεσία Μιχάλη Μαρμαρά (σκηνικά του ζωγράφου Θωμά Βαφείδη και χορογραφία του Στέργιου Βουρδούνη). Στη Μεταπολίτευση υπήρξε μέλος ‘Στέγης της Γραμμάτων και Τεχνών’. Συνεργάστηκε με την ιδιότητα του συγγραφέα και του άριστου χειριστή του λόγου με τον εξαίρετο ιστορικό, Γιώργο Χιονίδη και τη Βούλα Χατζίκου, η οποία αποτελεί κεφάλαιο της λαογραφίας της Βέροιας.
Τι να πρωτογράψει κανείς για τη καλλιτεχνική του δράση, για την αγάπη του για τη Φύση, το τοπικό βεργιώτικο ιδίωμα (που μιλούσε), τη παράδοση, το θέατρο, τη λαογραφία, τη ποίηση, την ηθογραφία και για τόσα άλλα!!!
Ο Στέλιος έγραφε συνέχεια και έδειχνε να έχει έναν ασίγαστο καημό και παράπονο ενδόμυχα, που τα έκρυβε μέσα του επιμελώς και αντρίκια. Ίσως να προσπαθούσε να ‘κρύψει’ κάποιον χαμένο έρωτα της ζωής του, ίσως πάλι να προσπαθούσε να γιατρέψει κάποια μάλλον αγιάτρευτη πληγή, ίσως να έστρεφε εναντίον του την επαναστατικότητα του για τα κακώς κείμενα της κοινωνίας. Ίσως…
Ο Στέλιος μου θυμίζει την Ευτυχία Παπαγιανόπουλου (1893-1972), τη ταλαντούχο στιχουργό των καλύτερων τραγουδιών του λαϊκού μας τραγουδιού που έγιναν τεράστιες επιτυχίες (‘ηλιοβασιλέματα’, ‘δυο πόρτες έχει η ζωή’, ‘όνειρο απατηλό’, ‘είμαι αετός χωρίς φτερά’ κ. ά.). Έβλεπα ένα ντοκιμαντέρ-αφιέρωμα για αυτή προχθές (‘Μηχανή του Χρόνου’ στην ΕΡΤ) και διαπίστωνα πολλά κοινά τους στοιχεία, αλλά και αντίθετες αντιδράσεις τους.
Και οι δύο ήταν ταλαντούχοι στο γράψιμο και έγραφαν ασταμάτητα, και οι δύο είχαν ταυτόχρονα και αντίστοιχα από ένα καταστρεπτικό - για την υγεία (ο ένας), για τη ‘τσέπη’ της (η άλλη) - επίγειο πάθος:
Ο Στέλιος έπινε πολύ (και μάλιστα κονιάκ) και η Ευτυχία χαρτόπαιζε (πόκα) πολύ και πουλούσε τα γραπτά της για το πάθος της. Ο Στέλιος αντιδρούσε με ηπιότητα, ευαισθησία, λιτότητα, φιλοσοφικότητα και σεμνότητα στο γράψιμό του, ενώ η Ευτυχία έβγαζε μια καλώς εννοούμενη σκληρότητα, γενναιότητα, αντοχή και αντρίκια έκφραση στους στίχους της.
Έτσι είναι, φαίνεται, η μοίρα και το πεπρωμένο για κάποιους μεγάλους δημιουργούς. Αυτά βέβαια, δεν λέγονται για να μειώσουν τη προσωπικότητα και την υστεροφημία αμφότερων, αλλά περισσότερο για να δηλώσουν την πιθανή δυστυχία που μπορεί να αισθάνονται οι πραγματικά ευαίσθητοι άνθρωποι, τόσο από το παρελθόν όσον και από το παρόν τους. Ίσως και η δυστυχία να βοηθάει και το ταλέντο. Ο Βασίλης Τσιτσάνης έχει ομολογήσει δημόσια ότι τα καλύτερα του τραγούδια τα έχει γράψει στα άσχημα χρόνια της Κατοχής.
Θα τελειώσω το σημείωμα μου με κάποιες φράσεις της Χαρούλας Ουσουλτζόγλου, δυο φορές δημάρχου της Βέροιας, από κείμενο της (με από κοινού με το Θωμά Λιόλιο επιμέλεια), το οποίο νομίζω ότι σκιαγραφεί το Στέλιο και αντανακλά την εικόνα και το φως της προσωπικότητάς του:
«… τον ακούγαμε σαν σύγχρονο Σωκράτη. Δεν ξέρω γιατί, αλλά όπως είχα δει τις αναπαραστάσεις του Σωκράτη στα σχολικά μου βιβλία, είχα την αίσθηση ότι του έμοιαζε κι ένοιωθα τύχη που συνομιλούσα μαζί του. Μου έμαθε να δίνω ιδιαίτερη σημασία στη σωστή διατύπωση του λόγου και στη προσεγμένη έκφραση. Λίγα λόγια. Λίγες λέξεις, αλλά μεστές. Όταν συχνά-πυκνά μου απάγγελνε στίχους, στεκόταν σε μια από τις λέξεις, την πρόφερε με έμφαση, άφηνε μια σιωπή που την έκλεινε μ’ ένα χαμόγελο. Έτσι, οι λέξεις γινόταν ακόμα πιο δυνατές, πιο πολυδιάστατες. Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος που μιλούσε για τον εαυτό του…».
«…δεν τον βοηθούσε ιδιαίτερα η εμφάνισή του. Δεν μπορώ να πω ότι ήταν ο ωραίος της παρέας. Όταν όμως άνοιγε το στόμα του, κρεμόμασταν από τα χείλη του… Κι αργότερα περίμενα πάντα εναγωνίως τη ΒΕΡΟΙΑ (εφημερίδα) για να διαβάσω κάτι δικό του… και τον καμάρωνα…».
«…Στο μυαλό του Στέλιου, όπως και του αξέχαστου Γιάννη Πέτσα, υπήρχε μια ολόκληρη ζωή με ολοζώντανες εικόνες, ήταν πολλοί και διάφοροι άνθρωποι, πoλλά περιστατικά, πολλές ιστορίες, θύμησες, αναμνήσεις με χρώμα, κίνηση, ήχο… η μόνη βασική διαφορά: ευτυχώς ο Στέλιος έγραφε. Έγραφε ασταμάτητα. Ακόμα και στις χαρτοπετσέτες του καφέ ή της ταβέρνας που μας φιλοξενούσε, ακόμα και στο ασημόχαρτο από το πακέτο του σέρτικου τσιγάρου. Έτσι μας άφησε έναν θησαυρό. Τα βιβλία του και τις σημειώσεις του…» κλπ…
* Σημείωση: Ευχαριστώ την εκπαιδευτικό κ. Κωστοπούλου Ειρήνη για τα στοιχεία που μου παρείχε απλόχερα σχετικά με την εκδήλωση-αφιέρωμα του 2004 στο Σ. Σβαρνόπουλο και για τη δράση του.
