Από σήμερα στις στήλες της ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ θ' αρχίσει να δημοσιεύεται, σε συνέχειες, μια πολύ ενδιαφέρουσα εργασία – έρευνα η οποία αναφέρεται στην Εκπαίδευση που ανέπτυξαν οι υπόδουλοι Έλληνες στα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Συγγραφέας αυτής της εργασίας – έρευνας είναι ο έγκριτος συμπολίτης μας κ. Γαβριήλ Καούρης. Η πολυσχιδής μόρφωσή του [Κοινωνιολόγος, Παιδαγωγός, Θεολόγος, Φιλόλογος, με μεταπτυχιακούς τίτλους] αποτελεί εγγύηση ότι έχει διαπραγματευτεί το θέμα τόσο με την αναγκαία επάρπεια όσο και την επιβαλλόμενη αντικειμενικότητα.
Πιστεύουμε ότι αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς αυτή την εργασία, γιατί σ' αυτήν θα βρει ενδιαφέροντα, ίσως και κάποια άγνωστα σε πολλούς στοιχεία.
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Με το θρύλο του κρυφού σχολείου γαλουχήθηκαν γενιές και γενιές Ελληνόπουλων· μέσα σ' αυτές κι η δική μου παιδική ψυχή. Είναι, λοιπόν πολύ δύσκολο – οδυνηρό θα λέγαμε – ν' αμισβητήσεις, έναν τόσο όμορφο θρύλο, που έχει ριζώσει τόσο βαθιά μέσα μας χωρίς να δεχτείς το «ανάθεμα» απ' όσους πίστεψαν στην αλήθεια του και τη δύναμή του.
Κι όμως είμαστε υποχρεωμένοι, χάρη της ιστορικής αλήθειας και της αντικειμενικότητας, να εξετάζουμε την ιστορία της φυλής μας χωρίς «επεμβάσεις» και μύθους, όσο όμορφοι κι αν είναι αυτοί. Άλλωστε, η ελληνική ιστορία, ακόμη κι εκείνων των τρομερών χρόνων της Τουρκοκρατίας, είναι τόσο πλούσια και ένδοξη – ίσως μοναδική στον κόσμο – που δε χρειάζεται τα ψιμύθια του οποιουδήποτε μύθου.
Η εκπαίδευση που κατόρθωσαν ν' αναπτύξουν οι Έλληνες μέσα σ' εκείνα τα φοβερά σκοτάδια της τουρκικής τυραννίας είναι τόσο αξιόλογη και θαυμαστή, που καθόλου δε μειώνεται αν λείψει ο μύθος του κρυφού σχολείου.
Πλάστηκε τότε, στα χρόνια του μεγάλου Αγώνα, κι ίσως είχε τη θέση του στην ψυχή του Έλληνα που πίστευε πως η δική του Χαναάν περνά μέσα από την έρημο της θυσίας και που ήταν ζωτική ανάγκη να ενστερνισθεί εκείνες τις στιγμές ότι και τα ακατόρθωτα και τα απίστευτα μπορούσε να πετύχει η αρετή του. Σήμερα όμως δε χρειάζεται η συντήρησή του.
Ερευνήσαμε χρόνια πολλά, όσο μπορούσαμε, μα δε βρήκαμε πουθενά στοιχεία που να πείθουν για την ύπαρξή του κρυφού σχολείου, στα πρώιμα ή όψιμα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κι επειδή ξέρουμε πως αυτό δεν αρκεί, επικαλούμαστε τη μαρτυρία ανθρώπων του πνεύματος: λόγιους, ιστορικούς, καθηγητές πανεπιστημίου, και κληρικούς ακόμη, που καλοπροαίρετα και απροκατάληπτα, ύστερα από έρευνες προσεκτικές και μακροχρόνιες, αρνούνται την ύπαρξή του.
Εξετάσαμε πολλές πηγές και καταγράψαμε τα σχολεία, τα «κοινά» και τις σχολές που λειτούργησαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σ' όλα τα μέρη του Ελλαδικού χώρου, όπως και του Μικρατιατικού· ακόμα και τους δασκάλους που δίδαξαν σ' αυτά καταγράψαμε. Και είναι πολλά, πάρα πολλά. Πουθενά δεν αναφέρεται άρνηση του επίσημου τουρκικού κράτους να χορηγήσει άδεια λειτουργίας σχολείου. Οι Τούρκοι, επίσημα, δε δίωξαν την Ελληνική εκπαίδευση. Κι αυτό όχι βέβαια χάρη στην «καλή τους καρδιά», αλλά γιατί με την αγραμματοσύνη και την παχυλή τους αμάθεια δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσουν το αγαθό της παιδείας για ένα λαό και μάλιστα υπόδουλο λαό.
Τις αυθαιρεσίες και τις βαρβαρότητες των Τούρκων κανείς βέβαια δεν αμφισβητηθεί, και κυρίως τις αυθαιρεσίες και τις αφόρητες πιέσεις των κατά τόπους τοπαρχών μπέηδων και τερεμπέηδων προς τους Χριστιανούς και μάλιστα σε πάρα πολλές περιοχές, ιδίως του Μικρασιατικού Χώρου. Ωστόσο όλες αυτές τις πάρα πολλές «παραβιάσεις» της επίσημης κρατικής πολιτικής δεν τις εξετάζουμε σ' αυτή μας τη μελέτη, αφού δεν αναιρούν τη διαπίστωση που προκύπτει από τη σχετική έρευνα ότι το επίσημο τουρκικό κράτος δεν κατεδίωξε την εκπαίδευση των υπόλουλων λαών του.
