Μέρος 11ο
Β. ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Μοσχόπολη: Εδώ ιδρύθηκε στο 1740 ένα κέντρο ανώτερων σπουδών, η ονομαστή Νέα Ακαδημία ή αλλιώς το «Ελληνικόν Σχολείον». Η Μοσχόπολη διέθετε και τυπογραφείο. Εδώ τυπώθηκε το «Λεξικόν Ελληνικόν Απλούν και Βλαχικόν και Αλβανικόν» από το Μοσχοπολίτη λόγιο, Δ/ντή της «Νέας Ακαδημίας», Αναστάσιο Καβαλιώτη. Κάπου γύρω στα 1730 ο Γρηγόριος Κωνσταντάς μεταφέρει στη Μοσχόπολη από τη Βενετία το τυπογραφείο που αναφέραμε. Στο τυπογραφείο, εκτός των άλλων, είδαν το φως της δημοσιότητας και πολύ σημαντικές θεολογικές εκδόσεις.
Κορυτσά: Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είναι έδρα μητροπολίτη με την επωνυμία «Μητρόπολη Κορυτσάς, Πρεμετής και Μοσχοπόλεως». Το πρώτο σχολείο ιδρύεται στα 1724 και ένας από τους πρώτους δασκάλους του ήταν ο αρχιμανδρίτης Ιωσήφ.
Οι προοδευτικοί Κορυτσαίοι της Αιγύπτου και της Ρουμανίας ίδρυσαν το περίφημο «λάσον» (Ταμείο της Κοινότητας Κορυτσάς) με σκοπό να βοηθήσουν οικονομικά την εκπαίδευση της πόλης, η οποία κατά το 19ο αι. σημειώνει σημαντική ανάπτυξη. Σε τούτο συνέβαλε αποφασιστικά και ο μητροπολίτης Κορυτσάς Νεόφυτος. Το 1843 με κληροδότημα του Ιω. Μπάγγα, που καταγόταν από την Κορυτσά και διέμενε στην Αίγυπτο, ιδρύεται πλήρες 6/τάξιο Γυμνάσιο με εργαστήριο Φυσικής και Χημείας και πολύ πολύ αξιόλογη βιβλιοθήκη. Στο σχολείο αυτό, που αναγνωρίστηκε από το Ελληνικό κράτος, φοιτούν 150 μαθητές. Το 1840 ιδρύεται ανώτερο Παρθεναγωγείο, 8/τάξιο, δύο Ελληνικά δημοτικά σχολεία και δύο ελληνικά σχολεία που συντηρούνται από κληροδοτήματα του Ανδρ. Αβραμίδη. Στα παραπάνω σχολεία φοιτούν (στα 1842) 2.500 μαθητές.
Πέρα από τα σχολεία της πόλης, στην ευρύτερη περιοχή της Κορυτσάς κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. λειτουργούν 65 ελληνικά σχολεία με 6.000 μαθητές, περίπου και 90 δασκάλους. Αυτή η κατάσταση διατηρείαι ως τα 1921, οπότε το Αλβανικό κράτος έκλεισε τα σχολεία αυτά οριστικά.
*
Μια που ο λόγος για την παιδεία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Ήπειρο, θεωρούμε σκόπιμο να αναφέρουμε λίγα για τη στάση του διαβοήτου Αλή Πασά απέναντι στην Ελληνική Παιδεία.
Η στάση του Αλή Πασά, λένε πολλοί ιστορικοί και λόγιοι, απέναντι στην παιδεία γενικά και ιδιαίτερα των υποδούλων ήταν πολύ ευνοϊκή. Προστάτεψε την παιδεία και επέτρεψε ν’ ανοίξουν σχολές μακριά από την επιρροή της Εκκλησίας. Ο Φίνλεϋ μάλιστα υποστηρίζει ότι ο Α.Π. προστάτεψε τους ανθρώπους που έρχονταν σε σύγκρουση με το Πατριαρχείο και τη Σύνοδο της Κων/λης, γιατί πίστευε ότι και τα δύο ήταν όργανα του Σουλτάνου. Ο Φίνλεϋ επίσης λέει ότι στα Ιωάννινα, Ακαδημίες, Βιβλιοθήκες και σχολεία τα επιχορηγούσε ο Αλής και «επιδεικτικά συνιστούσε σε όλους τους δασκάλους να προσέχουν την ηθική διαπαιδαγώγηση των μαθητών τους…»!!
Η επίσημη γλώσσα της αυλής του ήταν, λένε τα ελληνικά. Οι Αρβανίτες υποχρεώνονταν να μαθαίνουν ελληνικά . Οι σπουδαιότεροι σύμβουλοί του ήταν Έλληνες, μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία. Ο Κ. Κούμας, ιστορικός και καθηγητής Πανεπιστημίου, Θεσσαλός στην καταγωγή, λέει ότι ο Αλής ήταν ηθικό στοιχείο. Η αγροτιά της Θεσσαλίας θεωρούσε τον Αλή τίμιο, ενάρετο και πατέρα της φτωχολογιάς. Ο Πουκεβίλ, που έζησε πολλά χρόνια κοντά του ως πρόξενος της Γαλλίας, μιλάει με ενθουσιασμό για την εκπολιτιστική του δράση, τη δικαιοσύνη και την αγροτική ασφάλεια. Πολέμησε τους μπέηδες και τους αγάδες που ήταν τυραννίσκοι των αγροτών. Παραδόξως, και πάρα πολλοί άλλοι εξαίρουν την προσωπικότητα του Αλή. (1)
Η άποψη που έχει επικρατήσει πάντως στους περισσότερους ιστορικούς και λόγιους είναι πως ήταν «δόλιος», «πανούργος», «αιμοχαρής» και γενικά «παλιάνθρωπος». (2)
Φαίνεται ωστόσο ότι – για πολλούς και διάφορους λόγους – υποστήριξε την ελληνική παιδεία, όχι μόνο στην πόλη των Ιωαννίνων, αλλά και σ’ ολόκληρη την Ήπειρο. (4)
Σημειώσεις:
- Ανάμεσα στους θαυμαστές του Αλή Πασά συγκαταλέγονται και ο λόρδος Βύρων. Θετική γνώμη γι’ αυτόν έχει και ο Ρήγας Φεραίος και ο Γ. Κορδάτος.
- Ο Μίμης Ανδρουλάκης τον θεωρεί «ακόλαστο, επιπόλαιο, ευφάνταστο, παρανοϊκό χαρακτήρα» και ότι το περιβάλλον του ήταν «ένα περιβάλλον σκληρότητας, ραδιουργίας, εφιαλτικής καχυποψίας, ασύλληπτης κακουργίας αλλά και πολιτικής πανουργίας…» (Μίμης Ανδρουλάκης, Αλέγκρα, εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2014, σελ. 43).
- Για όσους θα ήθελαν περισσότερες πληροφορίες για την εκπ/ση στην Ήπειρο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μπορούν να έχουν υπόψη τους τα παρακάτω βοήματα: Π. Αραβαντινού, «Χρονογραφία Ηπείρου» και «Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας», Τρ. Ευαγγελίδη, «Η παιδεία επί Τουρκοκρατίας», Κ.Π. Λαζαρίδη, «Ιστορία της Σχολής Κουκουλίου Ζαγορίου», Ι. Λαμπρίδη, «Ζαγοριανά και Ηπειρώτικα Μελετήματα», Φ. Μιχαλόπουλου, «Τα Γιάννινα και η Νεοελληνική Αναγέννηση», Κ. Παπαγεωργίου, «Η παιδεία στην Ήπειρο», Κ. Σαθά, «Νεοελληνική Φιλολογία». Περιοδικά: «Ηπειρώτικα Χρονικά» και «Ηπειρωτική Εστία». Εγκυκλοπαιδεία Υδρία, τ. 29, σελ. 340-341.
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
