Μέρος 12ο
Β. – ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Επί Τουρκοκρατίας Μακεδονία σημαίνει γενικά περιοχή που περικλείουν Α. ο Νέστος, Ν. το Αιγαίο, ο Ολυμπος, τα Χάσια, τα Καμβούνια Δ. οι Ηπειρωτικές και Αλβανικές οροσειρές της Πίνδου και Β. τα μεγάλα ελληνικά κέντρα του Κρούσοβου, των Βελεσών (σήμερα Tito Veles), της Στρώμνιτσας και του Μελένικου.
Στο γεωγραφικό χώρο της Ανατολικής Μακεδονίας την εποχή ετούτη τέλη του 17ου – 18ου αι. (για τους άλλους αιώνες ελάχιστες πληροφορίες έχουμε), ξεχωρίζουν στην περιοχή δύο σημαντικά επίκαιρα αστικά κέντρα: οι Σέρρες και το Μελένικο.
Οι Σέρρες: είχαν αναπτύξει αξιόλογη εμπορική κίνηση στα τέλη του 17ου αι. με τον ευρωπαϊκό χώρο. Ανάλογη ήταν και η εκπαιδευτική δραστηριότητα του ντόπιου ελληνισμού από τα μέσα του 18ου αι. με την πρωτοβουλία του μητροπολίτη Γαβριήλ (1735-1745) αρχίζει να αναπτύσσεται στην πόλη αξιόλογη πνευματική και εκπ/κή κίνηση. Στις αρχές του επόμενου αι. οι Σερραίοι έμποροι της Βιέννης και του Brasov κάνουν σημαντικές δωρεές για την ίδρυση σχολείων. Στις Σέρρες δίδαξε (1815-1819) ο Μηνάς Μηνωίδης, άριστος ελληνιστής και παλαιογράφος. (1)
Το Μελένικο: Είχε από νωρίς αναπτύξει αξιόλογη πνευματική και εκπαιδευτική κίνηση σ’ αυτό βοήθησε πολύ η ανάπτυξη εμπορικής κίνησης που είχε με την Κεντρική Ευρώπη. Οι κάτοικοι του Μελένικου είχαν επιδοθεί κυρίως στην κατεργασία των δερμάτων και την επεξεργασία του μεταξιού και διατηρούσαν πυκνές εμπορικές σχέσεις με την Αυστροουγγαρία, τη Γερμανία και τη Γαλλία.
Σπουδαία πνευματική φυσιογνωμία του Μελένικου υπήρξε ο Δημήτριος Καλαμπαλίκης, διευθυντής του «ελληνικού» σχολείου με αξιόλογο συγγραφικό έργο.
Η επαρχία του Μελενίκου ήταν επισφαλής, ιδίως τον τελευταίο αιώνα πριν από την επανάσταση του 1821. Οι Βούλγαροι που από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια εποφθαλμιούσαν την περιοχή, εξαπλώθηκαν σ’ όλη την περιοχή και κατέβαλλαν προσπάθειες, για τον εκβουλγαρισμό της. Γι’αυτό και κάποιος είπε χαρακτηριστικά ότι οι κάτοικοι του Μελένικου είχαν «στόμα ίσως Βουλγαρικόν, καρδίαν όμως ελληνικήν». Στην περιοχή οργίαζε εκτός από το βουλγαρικό κομιτάτο και η ρουμανική προπαγάνδα. Παρά τις εξ αντικειμένου δυσκολίες λειτούργησαν δύο ελληνικά σχολεία και μάλιστα το πρώτο από το 1705, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Michel Paillaris. (2)
Θεσσαλονίκη:
Η Σμύρνη και η Θεσσαλονίκη υπήρξαν οι οικονομικές πρωτεύουσες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αλώθηκε από τους Τούρκους στα 1430, ύστερα από σκληρή και πολύχρονη πολιορκία. Η Θεσ/κη στις παραμονές της Τουρκικής κυριαρχίας αποτελούσε τη σημαντικότερη εστία των Ελληνικών σπουδών με κορυφαίους λόγιους όπως τους Νικηφόρο Χούμνο, Θωμά Μάγιστρο, Δημήτρη και Πρόχωρο Κυδώνη, Θεόδωρο και Νικηφόρο Κάλλιστο, Ξανθόπουλο, Κων/νο Αρμενόπουλο, Νικηφόρο Καβάσιλα και πολλούς άλλους.
Ο πληθυσμός της τον 15ο αι. φαίνεται να μην ξεπερνά τους 7.000. Στο τέλος του αιώνα έρχονται αλλεπάλληλα τμήματα Εβραίων, οπότε ο πληθυσμός της αυξάνεται και αρχίζει μια βαθμιαία ανάπτυξη. Τον 16ο αι. η πόλη είναι τρίτη στα Βαλκάνια (Κων/πολη, Αδριανούπολη, Θεσ/κη). Ο πληθυσμός της πλησιάζει τις 30.000. Το 17ο αι. είναι μια τουρκόπολη. Υπάρχουν 48 συνοικίες μουσουλμάνων, 5 Εβραίων και 16 Ελλήνων. Από τον 18ο αι. ενισχύεται ο ελληνισμός πληθυσμός.
Κατά πληροφορίες του Κρούσιου, στα 1585 διδάσκει στη Θεσ/κη 10 παιδιά ο Γεώργιος Αθηναίος, ιερέας. Φημισμένος δάσκαλος στη Θεσ/κη τα χρόνια αυτά είναι ο Ματθαίος ο Κρητικός, δάσκαλος του Πατριάρχη Ιερεμία Β’, αδελφός του Βεροίας και κατόπιν Θεσ/νίκης, Μητροφάνη. Πολύ πριν από τα μέσα του 18ου αι. ξέρουμε ότι στη Θεσ/κη λειτουργεί Σχολή.
Από το 1758 – 1762, διευθύνει τη Σχολή των Θεσσαλονικέων, «λαμπρώς», ο Αθανάσιος Πάριος. Στα 1762 η Σχολή θα αναστείλει τη λειτουργία της εξαιτίας επιδημίας πανώλης. Στα 1714 επανέρχεται ο Πάριος στη Θεσ/κη, όπου σχολαρχεύει εδώ για 12 χρόνια. (3)
Πριν από την επανάσταση του ’21 λειτουργούν στη Θεσ/κη ένα δύο σχολεία τούτο γνωρίζουμε από τον Πίνακα του Γεωργίου του εξ Ιωαννίνων. Η πνευματική αφύπνιση φέρνει και την εθνική τα εκπ/κά ιδρύματα πολλαπλασιάζονται. Η αστική Σχολή γίνεται Γυμνάσιο με διευθυντή τον ιστορικό – αρχαιολόγο Μαργαρίτη Δήμητσα. Το 1850 ιδρύεται το κεντρικό Παρθεναγωγείο και το 1875 το ελληνικό σχολείο. Τα σχολεία αυτά ετοιμάζουν τους δ/λους – ιερείς, που θα τεθούν επικεφαλής του μακεδονικού λαού στον «Μακεδονικό αγώνα».
Σημειώσεις:
- Στη δεύτερη 10ετία του 16ου αι. ο περιηγητής Μπελόν μιλά για τα ελληνικά που μιλούσαν οι κάτοικοι της πόλης, όπου άκουγε κανείς πότε πότε και Σερβικά, κατάλοιπο ασφαλώς της Σερβοκρατίας του Δουσάν (1345-1383).
- Μichel Paillaris (Γάλλος περιηγητής) ονομάζει το Μελένικον «πόλιν φαντασιώδη, μοναδικήν εις την υφήλιον, πολυκίνδυνον πρόσκοπον του ελληνισμού, ελληνικήν μέχρι θεμελίων, αρχαίον βυζαντινόν άστυ». Ο δε Ιων Δραγούμης «ερημικό μαργαριτάρι, μαύρο βυζαντινό με βυζαντινούς ανθρώπους, απογόνους των εξορίστων πριγκήπων…».
3. Αρκα Ε.Ν. , Αθανάσιος Πάριος, Αθήναι 1960, σελ. 23.
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται...
