Στην συνοικία Ντεμίρ Καπί της Προύσας βρίσκεται η εκκλησία των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, που ήταν και η παλαιότερη. Είχε κτιστεί τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ορχάν. Ο πρώτος αυτός ναός ανακαινίστηκε το 1835, επί αρχιερατείας του Άνθιμου Κουταλιανού και σύμφωνα με την παράδοση,
Τούρκοι και Έλληνες έφερναν εδώ ψυχικά αρρώστους για να θεραπευτούν. Ο ιερεύς διάβαζε ευχές και εξορκισμούς στους φρενοπαθείς, τους οποίους έδεναν για να μη προβάλλουν τυχόν αντιστάσεις.
Στην είσοδο του ναού υπήρχε μια επιγραφή που έγραφε στα τουρκικά με ελληνικούς χαρακτήρες τα κάτωθι…
«Μπού Εκκλήσια Μιχαήλ βε Γαβριήλ Μελεκλερήν τεμελντέν μπινά ολντού γαϊρέτ χριστιανλαρίν. Ίπτι γιαπιλμασή ολντού Σουλτάν Ορχάν ζεμανιντά βε μπου ντεφά σερέφ μπουλντού Σουλτάν Μαχμούτ εγιαμιντά. Δεσποτομούζ Κύρ Άνθιμος σεπέπ ολντού οζάχτ εϊλεντί μπου σουρετέ γκετιρμεγιέ Χριστιανλάρ σάρφ εϊλεντί. Ιμντάντ ιντούπ γιαϊρέτ ιντέν κιμσελερέ ολσούν ραχμέτ, οζενέτ αλιαντέ ράπι ρουχλερίν εϊλεσίν ραχμέτ αωλέ». Που μεταφράζεται …
«Η Εκκλησία αυτή εις μνήμην των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ θεμελιώθηκε χάρη των προσπαθειών των χριστιανών. Κατ’ αρχάς κτίστηκε την εποχή του Σουλτάνου Ορχάν και ανακαινίστηκε επί βασιλείας του Σουλτάνου Μαχμούτ.
Ο δεσπότης μας ο Κύριος Άνθιμος ήταν ο κύριος αίτιος και η αποπεράτωσή του οφείλεται στις προσπάθειες των χριστιανών. Σε αυτούς που προσπάθησαν και βοήθησαν ο θεός ας τους αναπαύσει στον ουρανό.»Ο ναός σώζεται μέχρι σήμερα και στην είσοδό του υπάρχει μια επιγραφή στα αγγλικά και στα τουρκικά που επιβεβαιώνει τα ανωτέρω.
Στην συνοικία Καγιά Μπασί βρίσκεται η εκκλησία των 12 Αποστόλων, η οποία είχε ανακαινιστεί δυο φορές μετά από καταστροφές που υπέστη, το 1788 και το 1847. Στον περίβολό της υπήρχαν το νηπιαγωγείο και το παρθεναγωγείο της πόλης.
Σήμερα η εκκλησία αυτή αποτελεί ένα ερείπιο χωρίς σκεπή και δεν επιτρέπεται να την επισκεφθεί κανείς διότι βρίσκεται εντός στρατιωτικού χώρου. Η συνοικία του Καγιά Μπασί ήταν μεγαλύτερη από του Ντεμίρ Καπί και διαχωριζόταν από αυτήν δια του συμπαγούς εβραϊκού συνοικισμού.
Στην ενορία του Καγιά Μπασί υπήρχε και ένα παρεκκλήσι της Παναγίας, στον περίβολο του οποίου στεγαζόταν η δημοτική σχολή των αρρένων της συνοικίας πριν ενωθεί με τα τρία δημοτικά σχολεία και αποτελέσει την Κεντρική Σχολή.
Στη συνοικία Μπαλούκ Παζάρ, τοποθετούνταν ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, ο οποίος είχε κτιστεί το 1705, επί Αρχιερατείας του Προύσας Κυρίλλου, στη βάση της ακρόπολης,
Το 1801 κάηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά και το επόμενο έτος ξανακτίστηκε κατόπιν ενεργειών του μητροπολίτη Προύσας Άνθιμου. Το 1855 ισοπεδώθηκε από το φοβερό σεισμό και ξανακτίστηκε το 1873 από τον γνωστό σε όλη την Ανατολή αρχιτέκτονα, Αβραάμ Ιωαννίδη και με ενέργειες του μητροπολίτη Νικόδημου, και αργότερα καταστράφηκε ολοσχερώς από τον τελευταίο σεισμό που ισοπέδωσε την πόλη.
Στο Τόπ Χανέ βρίσκεται το μαυσωλείου του Ορχάν στο δάπεδο του οποίου διακρίνει μωσαϊκά από τον παλιό μητροπολιτικό ναό της Προύσας που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Τον ναό αυτό είχε κτίσει η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου Ειρήνη η Αθηναία. «Ης (Ειρήνης) έργον αμήχανον εις κάλλους λόγον, ευτεχνείας τε μαρμάρων ποικιλίας ο Προδρόμου κάλλιστος εν Προύση δόμος ον εις σεμνείον καθίδρυσεν ενθέως μονοτρόπων ευ και λατρευτών κυρίου».
Για τον παλιό μητροπολιτικό ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου ο Βαίλειος Κανδής αναφέρει …
“Περί την βορειοανατολικήν πλευράν της ακροπόλεως κείνται τα μαυσωλεία του Οσμάν και Ορχάν, ένθα μέχρι της αλώσεως ήν η αρχαία μητροπολιτική Εκκλησία τιμωμένη επ΄ ονόματι Ιωάννου του Προδρόμου, ότε μετετράπη εις μαυσωλείον του Οσμάν κατόπιν δε και αυτού του Ορχάν.
Τέσσαρες βαθμίδες μαρμάρινοι ημικυκλοειδείς και έξ στήλαι αρχαίαι εκ πορφυρίτου και πρασίνου λίθου εδείκνυον την θέσιν, ήν κατείχεν το θυσιαστήριον και ο χορός, άτινα παρετήρησεν ο Tournefort και άλλοι. Επι μιάς δε των στηλών των υποστηριζουσών τον θόλον διεκρίνετο μέγας σταυρός εκ μέλανος μαρμάρου και τις επιγραφή.
Το δε έδαφος απετελείτο εκ λαμπρού πορφυρίτου και κιτρίνου μωσαϊκού παρουσιάζοντος διάφορα τετραγωνικά και κυκλοτερή σχήματα. Άνωθεν του σαρκοφάγου του Ορχάν υψούτο ο αργυρούς θόλος (Γκιομουσλού κουμπέ και σιμίν κουμπέ) κληθείς ούτως εκ των απ΄αυτού εξαρτημένων αργυρών λυχνιών.
Άπαντα ταύτα τα εμβλήματα του προκατόχου θρησκεύματος εξηλείφθησαν κατά την μεγάλην πυρκαγιάν του 1801 και του δεινού και πανωλέθρου σεισμού του 1855, μεθ΄ον ανοικωδομήθη το μαυσωλείον….».
Στην Προύσα υπήρχε η εκκλησία της Παναγίας με την περίφημη εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας, την οποία είχε ζωγραφίσει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Το έτος 829 μ. Χ, την περίοδο των εικονομαχιών, ένας χριστιανός άρχοντας πήρε την εικόνα από το ναό και έφυγε με προορισμό την Ελλάδα για να τη σώσει από τα βέβηλα χέρια των εικονομάχων. Όταν έφθασε όμως στην Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης, έχασε την εικόνα και άρχισε απεγνωσμένα να την ψάχνει. Τελικά αυτή βρέθηκε αργότερα στην Ευρυτανία.
Εκεί, κάποιοι βοσκοί έβλεπαν κάθε βράδυ να βγαίνει φώς από μία μεγάλη σπηλιά, πάνω σε ένα βουνό. Πλησίασαν προσεχτικά και διέκριναν σε μία γωνιά την εικόνα της Παναγίας μέσα από την οποία έβγαινε μια δέσμη φωτός. Με δάκρυα στα μάτια ευχαρίστησαν την Παναγιά για το θαύμα και αργότερα έκτισαν μια μικρή εκκλησία, όπου και την τοποθέτησαν. Ο άρχοντας από την Προύσα έμαθε το γεγονός και κατέφθασε στην περιοχή, όπου έκτισε ένα μοναστήρι στην Προυσιώτισσα Παναγία και έγινε μοναχός για να την υπηρετεί.
Συνεχίζεται
Κοτζαερίδης Γεώργιος
