Μέρος 23ο
Β. – ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Εκπαιδευτήρια στην Πελοπόννησο (συνέχεια από το προηγούμενο)
Χαλκιάνων (1795, Μαρτυρία Νικηφόρου Παμπούκη).
Δόλων ΒΔ Μάνη (1819, Επιστολή κατοίκων προς Αλέξ. Υψηλάντη).
Μεγάλο σχολείο Μάνης (1816 (;) Αλληλογραφία Μπενάκη – Ιγνατίου Ουγγροβλαχίας).
Μελέ Μεσσηνίας, (1785, Μαρτυρία για τους δασκάλους Μάξιμο και Θεοδόσιο Περγαμηνό).
Διακοπτού (1818, βλ. Ισολογισμότου, Αρχείο Λόντου, τ.Α’, σελ. 27).
Άστρους (1816, Δωρεά Δημήτρη Καρτσιώτη).
Δολιανά (1800, Μαρτυρία Κ. Κούκα).
Βαμβακούς (1805, Έγγραφο για μισθό δ/λου «17 γρόσια το μήνα»).
Αγίου Πέτρου (1790, Μαρτυρία για το δ/λο Κυριάκο, πτυχιούχο Ιατρικής Πάδοβας Ιταλίας).
Αγίου Ιωάννου (1790, Μαρτυρία για το δάσκαλο Δημ. Πλατανίτη) (1).
*
ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ
Στα νησιά ήταν κάπως πιο φυσικό να αναπτυχθεί η παιδεία – όχι βέβαια σε όλα – γιατί οι συνθήκες ήταν ευνοϊκότερες. Η ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου από το ένα μέρος και το γεγονός ότι έμειναν για πολλά χρόνια κάτω από την κυριαρχία των Ενετών και Γενονατών από το άλλο, δημιούργησαν, σαφώς, ευνοϊκότερους όρους για να καλλιεργηθεί και ν’ αναπτυχθεί η παιδεία.
Τα νησιά που υπήρξαν οι σπουδαιότερες εστίες των ελληνικών σπουδών είναι η Κρήτη, η Πάτμος και η Χίος.
H Κρήτη:
Η Κρήτη έζησε μια μακριά περίοδο, πέντε περίπου αιώνων, συνεχούς Βενετικής κατοχής, κάτω από συνθήκες τέτοιες που επέτρεψαν τη γόνιμη αφομοίωση του δυτικού πολιτισμού. Η Κρήτη εξάλλου δέχτηκε και περιέθαλψε στοργικά αμέσως μετά την Άλωση μεγάλο μέρος από τους λόγιους πρόσφυγες που εκπατρίσθησαν σε χώρες που δε δυναστεύονταν από τους Τούρκους. Έτσι το νησί που και πριν από την Άλωση ήταν ένα αξιόλογο πνευματικό κέντρο, τώρα ενισχύεται με νέα στοιχεία.
Η Βενετία στα χρόνια της κυριαρχίας της λειτουργεί περισσότερο σα μια πρωτεύουσα ομοσπονδίας παρά μια μητρόπολη με τις αποικίες της. Ένα ισχυρό ρεύμα νέων φεύγει συνεχώς από την Κρήτη, για να μορφωθεί στα πανεπιστήμια της Ιταλίας. Και θα πρέπει να σημειωθεί ότι το πανεπιστήμιο στο οποίο φοιτούν, σχεδόν, όλοι είναι της Πάδοβας (Πατάβιο). Το πανεπιστήμιο αυτό είναι εξαιρετικά φιλελεύθερο και δημοκρατικό. (Η Βενετία έχει θεσπίσει οι υπήκοοί της να σπουδάζουν μόνο στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας). Επομένως οι Κρήτες σπουδαστές μεταλαμπαδεύουν, επιστρέφοντας, τέτοια μορφή παιδείας στην πατρίδα τους. Γι’ αυτό η Κρήτη πρόσφερε στην Κων/πολη πολύ μεγάλους ιεράρχες (Μάξιμος Μαργούνιος, Μελέτιος Πηγάς, Κύριλλος Λούκαρης κ.α.).
Κάτι ακόμα που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι ξενοσπουδασμένοι λόγιοι Κρητικοί γίνονται ρέκτες, στον τόπο των σπουδών τους της αρχαίας Ελληνικής Παιδείας. Όλοι αυτοί δείχνουν ενδιαφέρον για τη συλλογή και τη γνωριμία των αρχαίων ελληνικών χειρογράφων. Έτσι πολύ νωρίς εμφανίζονται αντιγραφείς χειρογράφων οι οποίοι εξυπηρετούν τη ζήτησή τους που αυξάνεται καθημερινά. Ο πιο αντιπροσωπευτικός από όλους είναι ο Μιχαήλ Αποστόλης, ο οποίος με την αρχαιολατρεία του γίνεται διαπρύσιος κήρυκας του Πλάτωνα και της ελληνικής φιλοσοφίας. Οδηγεί όχι μόνο στην αναζωπύρωση των σπουδών των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση, αλλά και στην κατοπινή εξέλιξη του φαινομένου της αναγέννησης στην Ιταλία (2).
Ο Αποστόλης και οι συνεχιστές του έργου του βάζουν τις βάσεις για την καλλιέργεια των γραμμάτων στον τόπο τους, στην Κρήτη, την οποία και καθιστούν φωτεινή εστία του πνεύματος και πρόδρομο της ανάπτυξης της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Η Κρητική λογοτεχνία αποτελεί τον πρόδρομο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Στο νησί, όπως παρατηρεί ο Κ.Θ. Δημαράς, χωρίς να λειτουργούν ιδρύματα ανώτατης παιδείας, καλλιεργείται γενικά υψηλό μορφωτικό έργο (3).
Μερικά από τα ονόματα των ανθρώπων και των πνευματικών τους εκφρασμάτων είναι τα εξής: Γ. Χούμνος, Ιω. Πικατούρος, Στεφ. Σαχλίκης, Μαρίνος Φαλιέρος, Μπεργαδής, Ιω. Πλουσιαδινός, Μάρκος Μουσούρος, Ιω. Γρηγορόπουλος, Μανόλης Σκλάβος, Αντώνης Αχελής, Άνθιμος Διακρούσης, Μαρίνος Τζάνος – Μπουνιαλής, Γεώργιος Χορτάτσης, Βικέντιος Καρνάρος.
Αποφεύγουμε ν’ αναφερθούμε στα πολλά και αθάνατα έργα τους, γιατί σκοπός της εργασίας μας σ’ αυτήν την ενότητα είναι να δείξουμε πως δεν μπορούμε να μιλούμε για κρυφό σχολειό, ως επίσημη δίωξη της παιδείας από τους άξεστους Τούρκους, τη στιγμή που άνθησαν σ’ ολόκληρο τον ελληνικό χώρο πλήθος σχολείων ανώτερων και κατώτερων σ’ ολόκληρη τη διάρκεια της μακραίωνης δουλείας.
«Έτσι η Κρήτη με τον πολυσήμαντο κι αμάραντο ανθό που πρόσφερε, σκορπάει το ευωδιαστό άρωμα της παιδείας σ’ Ανατολή και Δύση, όπου έχει βέβαια ακόμα απομείνει μια αισθαντική για την παιδεία διάθεση (4).
Σημειώσεις:
- – Ιστορία των Ελλήνων, εκδ. «Δομή Α.Ε.», τ. 10, σελ. 502.
- – Αγγέλου Α., Πλάτωνος τύχαι. Η λόγια παράδοση στην τουρκοκρατία, Αθήνα 1963, σ. 31
- – Κ.Θ. Δημαράς, ό.π., σ. 69-70.
- – Ν. Γρ. Ζαχαρόπουλου, η παιδεία στην Τουρκοκρατία, Εκδ. Πουρναρά, Θεσ/κη 1991, σελ. 57
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
