Η παιδεία των υπόδουλων Ελλήνων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας - Του Γαβριήλ Καούρη

Μέρος 33ο

Β. ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

2. ΑΙΟΛΙΔΑ (συνέχεια από το προηγούμενο)

Εκτός από τις Κυδωνιές σχολεία λειτουργούσαν και σε άλλα μέρη της Αιολίδας γης. Η Πέργαμος ήταν το εκπαιδευτικό της κέντρο, από τις αρχές του 19ου αι. και μετά το πρώτο σχολείο της Περγάμου ιδρύθηκε στις αρχές του 19ου αι. και προστατεύτηκε από τον εμπνευσμένο και πολυμορφωμένο μητροπολίτη της Εφέσου τον Διονύσιο Καλλιάρχη από τη Χίο. Ο μητροπολίτης αυτός ίδρυσε τόσο πολλά σχολεία μικρά και μεγάλα σ’ όλα τα μέρη της επαρχίας του που θα μπορούσαν, αν συγκεντρώνονταν όλα μαζί, να αποτελέσουν πολίχνη, όπως λέει ο Κων/νος Κούμας.

Η κοινότητα της Περγάμου ακολουθώντας το δρόμο της ένδοξης πορείας της στην αρχαιότητα συνεχίζει από τις αρχές του 19ου αι. να μας εκπλήσσει με την αλματώδη πρόοδό της στην εκπαίδευση. Τα σχολεία της, σχολεία όλα «πρώτης εκπαιδεύσεως», συνεχίζουν τη λειτουργία τους, μέχρι τον ξεριζωμό προαγόμενα και βελτιούμενα.

Σχολεία στοιχειώδη λειτούργησαν και στο Αδραμύττιο και στο Γιανιτσαροχώρι (κοντά στις Κυδωνιές) από τον 19ο αιώνα και μετά.

3. – ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ: Ο ελληνισμός της Καππαδοκίας είχε το ατύχημα να υποδουλωθεί στους Τούρκους πολύ πριν από την άλωση της Πόλης και παρά τις τρομερές πιέσεις των Τούρκων, κατόρθωσε να κρατήσει τη θρησκεία, την εθνικότητά του, τις παραδόσεις του, ιερές παρακαταθήκες των προγόνων του. Κατά το μεγαλύτερο ποσοστό έχασε την ελληνική γλώσσα του, όχι όμως και την Ελληνική παιδεία. Από τα 81 χωριά των Ελλήνων της Καππαδοκίας παρέμειναν μόνο τα 27 ελληνόφωνα. Το γλωσσικό ιδίωμα των χωριών αυτών (Φλογητά, Καρβάλη, Προκόπι, Σινασσός, Φάρασσα κ.α.), που διατηρεί μάλιστα αρχαϊζοντες τύπους, μεταφέρθηκε από τους πρόσφυγες στις νέες πατρίδες των Καππαδοκών.

Το πώς κατόρθωσε να επιζήσει ο ελληνισμός της Καππαδοκίας, θεωρείται θαύμα. Οι κυριότεροι παράγοντες που συνετέλεσαν στη διάσωσή του είναι: η ιδιοσυστασία του εδάφους με το πλήθος των υπόγειων λαξευτών κατοικιών που εύρισκαν καταφύγιο οι Έλληνες και η βαθιά θρησκευτική τους πίστη που ταυτιζόταν με το Έθνος.

Η εκπαίδευση στην επαρχία της Καισάρειας αρχίζει επίσημα από το 1792, όταν ο ιερομόναχος Γερμανός από την Αλεξανδρέττα άνοιξε σχολείο στην Καισάρεια.

Πολύ πριν από το 1792 έχει ιδρυθεί εδώ κάποιο σχολείο, που το 1780 κλείνει, αλλά και πάλι ανοίγει από τον πρωτοσύγγελο Ιγνάτιο της μητρόπολης Γρηγορίου, τον μετέπειτα επίσκοπο Νανζιανζού. Ο Γερμανός αναδιοργανώνει αυτό το σχολείο· χτίζει ξενώνα και προσφέρει συσσίτιο, παίρνει άδεια από τον Πατριάρχη να κάνει έρανο σ’ όλα τα χωριά της επαρχίας και με το προϊόν του εράνου και με τον μισθό του (500 γρόσια) επιδιορθώνει τον ξενώνα (για 25 μαθητές) και φροντίζει για την άρτια λειτουργία του σχολείου.

Παράλληλα όμως ο Γερμανός ιδρύει και άλλο σχολείο στη Μονή Προδρόμου, που απέχει 2 ώρες από την πόλη της Καισάρειας· η Σχολή ετούτη προορίζεται για τη μόρφωση των ιερέων, των μοναχών και των ιεροκηρύκων, «μακράν πάσης εγκοσμίου τύρβης και εν μέσω φύσεως δαψιλούς» (1).

Από τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη έχουμε την πληροφορία ότι μαθητεύει και ο Σεραφείμ ο Πισίδειος στα 1750, ο οποίος γίνεται μητροπολίτης Άγκυρας αργότερα.

Η κατάσταση της παιδείας μέχρι τότε στην Καισάρεια είναι απελπιστική. Σχεδόν όλη η επαρχία είναι Τουρκόφωνη αλλά και εκεί που διατηρείται η ελληνική γλώσσα έχει παραφθαρεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε Έλληνας που θα επισκεφθεί ελληνόφωνα χωριά να μην καταλαβαίνει τη γλώσσα των κατοίκων.

Το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου λέγεται και Μονή Τζιντζιδερέ (ή Σιντζίδερε) από το παρακείμενο χωριό Φλαβιανά (Τζιντζίδερε). Κτίστηκε στα 1728 από το μητροπολίτη Καισαρείας Νεόφυτο τον Πάτμιο. Εδώ που διαθέτει 200 ενδιαιτήματα, ιδρύεται από το Γερμανό η Σχολή της οποίας γίνεται ο πρώτος διευθυντής. Η Σχολή διαθέτει δυόροφο διδακτήριο με πλουσιότατη βιβλιοθήκη, με αίθουσες διδασκαλίας και γραφεία, με τραπεζαρία και κατοικία για μαθητές και δασκάλους. Ο Γερμανός πεθαίνει στα 1805 σε ηλικία 50 ετών. Ο Παϊσιος που αναλαμβάνει τη διεύθυνση θα την κρατήσει για 38 χρόνια και ως μητροπολίτης Καισαρείας και σχολαρχεύοντας ταυτόχρονα σ’ αυτήν.

Αργότερα, με τη βοήθεια του Πατριάρχη, η Σχολή εξελίσσεται σε «κοινή σχολή των ελληνικών μαθημάτων».

Ύστερα από την ανασύστασή της στα 1884 «επί υγιεστέρων βάσεων» και την αναγωγή της σε πλήρες Γυμνάσιο, η Σχολή αναδείχτηκε ο μεγάλος φάρος όλης της περιοχής (2).

Σημειώσεις