Μέρος 59ο
Γ. Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Θεωρήσαμε σκόπιμο να δώσουμε λίγα βασικά στοιχεία για τους «Κολλυβάδες», «το Ησυχαστικό Κίνημα» και την «Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση» για ενημέρωση των αναγνωστών.
Οι Κολλυβάδες (ή Κολλυβιστές ή Σαββατίνοι)
Κατά τα μέσα του 18ου αι. ένα ζήτημα φαινομενικά απλό και ασήμαντο, έγινε αφορμή να προκληθεί σάλος στη ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που βάστηξε 60 χρόνια.
Βασικά πρόκειται για την ημέρα τέλεσης των μνημοσύνων. Το ζήτημα εμφανίστηκε αρχικά στη μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους και συγκεκριμένα στη Σκήτη της Αγίας Άννας, που για ζωτικούς λόγους αναγκάστηκαν να μεταθέσουν την τελετή των μνημοσύνων από το Σάββατο στην Κυριακή.
Αυτή η ενέργεια δε βρήκε σύμφωνους όλους τους μοναχούς. Δημιουργήθηκαν δύο μερίδες. Η μία των «Κολλυβάδων ή Σαββατίνων», όπως τους ονόμαζαν οι αντίθετοί τους, υποστήριζε πως τα μνημόσυνα πρέπει να τελούνται Σάββατο και όχι Κυριακή. Η άλλη μερίδα οι «Αντικολλυβάδες», όπως ονομάστηκαν από τους ερευνητές του ζητήματος, επέμεναν ότι δεν παραβιάζεται η λειτουργική παράδοση (το τυπικό) της Εκκλησίας με το να τελούνται μνημόσυνα και την Κυριακή. Οι δύο μερίδες αποδύθηκαν σ' έναν αγώνα επικράτησης, που πολλές φορές έλειψε από αυτόν η ευπρέπεια και το Χριστιανικό ήθος. Από αυτή τη διαμάχη, τυπικά, δικαιώθηκαν οι «Αντικολλυβάδες». Και λέμε τυπικά, γιατί αρκετοί σύγχρονοι μελετητές του ζητήματος, παραδέχονται πως οι «Κολλυβάδες» ουσιαστικά ήταν οι δημιουργοί ενός αναγεννητικού κινήματος που απόθεσε πολλά καλά στοιχεία στη ζωή της Εκκλησίας και του Νεοελληνικού Έθνους.
Οι Κολλυβάδες με την πλούσια συγγραφική παραγωγή τους και την επανέκφραση της Ορθόδοξης παράδοσης που επιχείρησαν, θέλησαν να συνεισφέρουν στον νεοελληνικό διαφωτισμό του Γένους.
Κορυφαίοι του κινήματος ήσαν: ο Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο Μακάριος Νοταράς και ο Αθανάσιος Πάριος. Γνώστης των επιστημών, της εποχής του και νηφάλιος χαρακτήρας ο πρώτος, ενώ ο Πάριος, σφοδρότερος ως χαρακτήρας, δίδασκε ο ίδιος μαθηματικά.
Οι Κολλυβάδες δεν ήταν αντίθετοι στην αληθινή γνώση. Ριζωμένοι στην Ορθόδοξη παράδοση μπορούσαν να διακρίνουν τις αδυναμίες και τα ασυμβίβαστα των φώτων της Ευρώπης με την Ορθόδοξη πίστη τους. Απέφυγαν, λοιπόν, τους κινδύνους που εγκυμονούσε ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός για τους ανθρώπους που θα δέχονταν αυτή τη γνώση του ανεξέλεγκτα. Συνεπώς το κίνημα των Κολλυβάδων είχε μια βαθιά πνευματική διάσταση. Ήταν μια αναβίωση του Ησυχαστικού κινήματος του 14ου αι., που για μια ακόμη φορά προφύλασσε ανόθευτο το Ορθόδοξο πνεύμα από τις πλάνες του δυτικού κόσμου.
Ησυχαστικό κίνημα
Ο όρος «ησυχαστές» αποδόθηκε στους βυζαντινούς μυστικούς του 14ου αι.
Οι Ησυχαστές ήταν οπαδοί θρησκευτικού μυστικιστικού κινήματος στο Βυζάντιο του 14ου αι. που επιδίωκαν με την απόλυτη συγκέντρωση και την αδιάκοπη προσευχή να επικοινωνήσουν με το Θεό.
Ο ησυχασμός όμως αποτελεί μια ενιαία αγιοπνευματική παράδοση, που οι ρίζες του βρίσκονται στις αρχές του μοναστικού κινήματος και συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι σήμερα στο Άγιο Όρος και σε άλλα μοναστικά κέντρα.
Η αναζήτηση της ησυχίας και η διαμέσου αυτής αδιάλειπτη προσευχή αποτέλεσε από την αρχή βασικό στοιχείο άσκησης για τον ορθόδοξο μοναχισμό. Ο μοναχός με την αναχώρηση μακριά απ' τον κόσμο και με την καθαρά προσευχή μέσα στην ησυχία και τη μόνωση αγωνιζόταν να πετύχει την υπέρβαση της ατομικότητας, την πνευματική εμπειρία της επικοινωνίας με το Θεό, την πρόγευση της μέλλουσας δόξας, την ένωση με το Θεό. Κοντολογίς την ανύψωση στην προπτωτική κατάσταση του ανθρώπου και την ομοίωσή του με το Θεό.
Η θεωρία του Θεού αποτελούσε μυστική εμπειρία του ανατολικού μοναχισμού που αποτυπώθηκε στα συγγράμματα μιας πλειάδας (λογίων) μοναχών όπως: Ευαγρίου του Ποντικού Μακαρίου Αιγυπτίου, Γρηγορίου Νύσσης, στα αποφθέγματα των Γερόντων της ερήμου, στα έργα του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, του Ιωάννου της Κλίμακος, Συμεών του νέου Θεολόγου, Νικήτα Στηθάτου και γενικότερα στον ανατολικό μοναχισμό, ιδιαίτερα μάλιστα στους Ακοίμητους και Σιναϊτες μοναχούς. Ιδιαίτερη, εντελώς ξεχωριστή θέση μέσα στο κίνημα αυτό κατέχει ο Γρηγόριος Παλαμάς, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.
Ο Ορθόδοξος μοναχισμός δεν αποσκοπεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου από το δεσμωτήριο του σώματος και την αναζήτηση της λύτρωσης έξω από την ιστορία (αυτό). Σκοπός του είναι η ριζική μεταμόρφωση της ύλης του κόσμου με τη μυστηριακή βίωση της σωτηρίας μέσα στα πλαίσια που καθορίζονται από την Εκκλησία.
Το ησυχαστικό κίνημα παρόλο που προκάλεσε αρκετές έριδες στην πρώιμη εποχή του, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την Ορθόδοξη παράδοση και η βαθιά πνευματικότητά του αδιαμφισβήτητη.
Ορθόδοξη παράδοση
Στη μελέτη μας αυτή μιλούμε συχνά για «Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση». Ποιό είναι όμως το συγκεκριμένο νόημα του όρου;
Νομίζουμε πως ο ορθότερος ορισμός της είναι το παρακάτω απόσπασμα από το Συνοδικό της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου:
«... Οι «ροφήται ως είδον, οι Απόστολοι ως εδίδαξαν, η Οικουμένη ως συμπεφώνηκεν, η Χάρις ως έλαμψεν, η αλήθεια ως αποδέδεικται, το ψεύδος ως απελήλαται, η σοφία ως επαρρησιάσατο, ο Χριστός ως εβράβευσεν· Ούτω φρονούμεν, ούτω λαλούμεν, ούτω κηρύσσομεν Χριστόν τον αληθινόν Θεόν ημών, και τους Αυτού Αγίους εν λόγοις τιμώντες, εν συγγραφαίς, εν νοήμασιν, εν θυσίαις, εν Ναοίς, εν Εικονίσμασι, τον μεν Θεόν και Δεσπότην προσκυνούντες και σέβοντες, τους δε δια τον κοινόν Δεσπότην, ως Αυτού γνησίους θεράποντας τιμώντες, και την κατά σχέσιν προσκύνησιν απονέμοντες. Αύτη η πίστις των Αποστόλων, αύτη η πίστης των Πατέρων, αύτη η πίστις των Ορθοδόξων, αύτη η πίστις την Οικουμένην εστήριξεν...».
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
