Η παιδεία των υπόδουλων Ελλήνων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας - Του Γαβριήλ Καούρη

Μέρος 63ο

Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ – ΔΑΣΚΑΛΟΙ

ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

3. Μάξιμος Μαργούνιος (1549-1602): Γεννήθηκε στην Κρήτη. Μετά τις στοιχειώδεις σπουδές του πήγε στο Πατάβιο της Ιταλίας όπου εκεί σπούδασε (1568-1577) θεολογία, φιλοσοφία, φιλολογία, ιατρική και νομική (Κ. Σάθας). Γύρισε κατόπιν στην Κρήτη και έγινε δάσκαλος και ιερομόναχος. Απέκτησε μεγάλη φήμη για τη μόρφωση και τα πνευματικά του χαρίσματα. Ο πατριάρχης Ιερεμίας Β’ ο Τρανός τον μετακάλεσε στην Κων/λη, για να του αναθέσει εκκλησιαστικά καθήκοντα. Από τον Ιερεμία το Β’ στα 1584 χειροτονήθηκε επίσκοπος Κυθήρων, αλλά δεν μπόρεσε να εγκατασταθεί στην έδρα του ποτέ, γιατί δεν ήταν αρεστός στις βενετικές αρχές, επειδή προφανώς με την παρουσία του θα ανακοπτόταν η προσηλυτιστική τους δράση. Του επέτρεψαν όμως να ιδιωτεύει στη Βενετία. Τον καθήλωσαν εκεί διπλωματικότατα, εν ονόματι της μεγάλης εκτίμησης που του είχαν, με ειδικό ψήφισμα και του παραχώρησαν δωρεάν κατοικία, δίνοντάς του ετήσιο εισόδημα 50 δουκάτα. (1)

Ο Μάξιμος δίδασκε κυρίως την ελληνική αλλά και την λατινική γλώσσα και αντέγραφε χειρόγραφα. Ήταν κάτοχος σπουδαίας βιβλιοθήκης, την οποία κληροδότησε στην αγιορείτικη Μονή Ιβήρων. Ασχολήθηκε με τη διδασκαλία και τη συγγραφή. Έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για την ένωση των Εκκλησιών. Από τα φοιτητικά του χρόνια καταπιάστηκε με το ζήτημα των δογματικών διαφορών της Ανατολικής με τη Δυτική Εκκλησία. Νόμιζε ότι βρήκε μια συμβιβαστική λύση και δημοσίευσε πολλές πραγματείες στις οποίες εκθέτει τις απόψεις του. Έγινε όμως στόχος επιθέσεων και από τις δύο πλευρές, ιδίως από τον «άσπονδο φίλο» του Γαβριήλ Σεβήρο που τον κατηγόρησε για… λατινοφροσύνη.

Στο τέλος όμως (1593) επήλθε η συνδιαλλαγή του με το Σεβήρο και η αθώωσή του. Μετάφρασε θρησκευτικά κείμενα στην κοινή γλώσσα· σ’ αυτήν εκφωνούσε συνειδητά τους εκκλησιαστικούς του λόγους, ενώ παράλληλα χειριζόταν την αρχαία με επιτήδευση που δεν ήταν σπάνια εκείνα τα χρόνια. Δεν είναι ούτε οπαδός της λαϊκής γλώσσας ούτε ανίκανος να χειριστεί την αρχαία. Η θέληση κι ο σκοπός του είναι φανερός: να ενισχύσει το αμόρφωτο ποίμνιο μιλώντας τη γλώσσα του. Πάντως και οι συγγραφές του «Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», επιστολές και επιγράμματα γράφτηκαν στην κοινή γλώσσα. (2)

4. Γαβριήλ Σεβήρος (Μονεμβασία 1541 – Λεσίνα, Δαλματία 1616) Λατινομάχος επίσκοπος και λόγιος. Γεννήθηκε στη Μονεμβασιά της Κρήτης στα 1541 και πέθανε στη Δαλματία, κατά μία επίσκεψή του εκεί, θάφτηκε όμως στη Βενετία στο ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Κρήτη έλαβε την πρώτη παιδεία. Αργότερα σπούδασε στο Πατάβιο πανεπιστήμιο. Στα 1572 διορίστηκε εφημέριος στο ναό της ελληνικής παροικίας στη Βενετία και το 1577 χειροτονήθηκε στην Κων/λη μητροπολίτης Φιλαδελφείας. Δεν εγκαταστάθηκε όμως στην έδρα του κι αφού ο Πατριάρχης δεν μπόρεσε να τον μεταπείσει του επέτρεψε να παραμείνει στη Βενετία ονομάζοντάς τον Οικουμενικό έξαρχο των Ορθοδόξων της Βενετίας και Δαλματίας. Από τότε μέχρι και το τέλος του 18ου αιώνα οι μητροπολίτες της Φιλαδελφείας είχαν έδρα τη Βενετία. Ο Σεβήρος υπήρξε από τους λογιότερους Έλληνες κατά τους χρόνους μετά την άλωση της Πόλης. Δοκιμότατος ερμηνευτής της Αγίας Γραφής και άριστος δογματικός.

Συνέγραψε «Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», «Περί της μακαριότητος των αγίων», «Εκκλησιαστικά συγγράμματα», «Λόγος Περί Ιεροσύνης», «Περί μυστηρίων», «Διαφοραί των δύο Εκκλησιών» κ.α. Επίσης συνεργάτης στην περίφημη έκδοση των απάντων Ιωάννη του Χρυσοστόμου, που έγινε στα 1612 από τον Άγγλο Savile. (3)

Σημειώσεις: