Μέρος 64ο
Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ – ΔΑΣΚΑΛΟΙ
ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
- Μητροφάνης Κριτόπουλος (1589-1639)
Καταγόταν από τη Βέροια και ήταν γόνος μιας αρχοντικής οικογένειας του τόπου αυτού. Στάλθηκε στην Οξφόρδη από τον προστάτη του Κύριλλο Λούκαρη, όπου και σπούδασε με έξοδα του βασιλιά της Αγγλίας. Τα πρώτα γράμματα τα σπούδασε στην πατρίδα του. Ο πατέρας του Θεόδωρος τον έστειλε από νωρίς ν' ακολουθήσει το δρόμο του Χριστού. Δεν ήταν δηλ. ακόμη 12 χρόνων, όταν ο Κριτόπουλος μπήκε στο εκκλησιαστικό στάδιο ως πρωτοαποστολάριος του μητροπολίτη Βεροίας. Λίγο αργότερα χειροτονήθηκε διάκονος και πιο ύστερα ο νεαρός Κριτόπουλος με το μοναχικό σχήμα πια πορεύτηκε στον Άθω, για να ασκηθεί εκεί στη μοναχική ζωή.
Από τον Άθω ο αγαθός μοναχός ήλθε έπειτα στην Κων/λη. Στα 1615 γνωρίστηκε με τον Κύριλλο Λούκαρη και καθώς ο μεγάλος αυτός ιεράρχης διέκρινε στο νεαρό μοναχό τις μεγάλες αρετές και την αξία του, με τα οποία από τη φύση κοσμημένος, πήρε κοντά του τον Κριτόπουλο και τον χειροτόνησε πρωτοσύγγελό του.
Λίγο αργότερα, όταν ο αρχηγός της Κανταβρυγίας Γεώργιος Άμποτ, με εντολή του βασιλιά Ιακώβου Α' ζήτησε από τον Κύριλλο έναν Έλληνα κληρικό για να σπουδάσει στην Αγγλία, ο Κριτόπουλος στάλθηκε εκεί από τον Λούκαρη και εγκαταστάθηκε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Όταν στα 1621 ο Κύριλλος Λούκαρης εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης, ονόμασε τον Μητροφάνη «Μέγαν αρχιμανδρίτην του Οικουμενικού Θρόνου».
Η ονομασία αυτή και ο σύνδεσμος με τον Οικουμενικό Πατριάρχη ανάγκασαν, λίγο αργότερα, τον Κριτόπουλο να εγκαταλείψει την Αγγλία και να πορευτεί κοντά στον Πατριάρχη, που αγωνιζόταν με πείσμα στα χρόνια εκείνα κατά των Ιησουιτών. Για την αναχώρησή του αυτή ο Κριτόπουλος κατηγορήθηκε από τους Άγγλους και ιδιαίτερα από τον Άμποτ ως αχάριστος. Οι καθολικοί έντεχνα είχαν τότε συκοφαντήσει στον Άμποτ τον Κριτόπουλο. Κατά την επιστροφή του στην Κων/λη ο Κριτόπουλος πέρασε την Ολλανδία και διέσχισε ολόκληρη τη Γερμανία, περνώντας το Αλτντόρφ, όπου έγινε μέλος της εκεί Ακαδημίας. Οι επιστημονικοί κύκλοι της γερμανικής αυτής πόλης έδειχναν τότε, και λίγο αργότερα εξαιρετικό ενδιαφέρον για τα ελληνικά γράμματα. Και το ενδιαφέρον τους αυτό δεν περιορίστηκε στην αρχαία αλλά και στην σύγχρονη εποχή. Αυτού του ενδιαφέροντος των γερμανών σοφών του Αλντόρφ σώθηκαν πολλά δείγματα.
Στη Γερμανία κι ύστερα στην Ελβετία ο Κριτόπουλος βρήκε την ευκαιρία να σχετιστεί με πολλούς σπουδαίους σοφούς και ηγεμόνες. Η παίδευσή του η ελληνική, το ήθος και η σοφία του συνετέλεσαν ώστε να αποσπάσει τον βαθύτατο σεβασμό και την εκτίμηση από όλους τους Ευρωπαίους που έτυχε να συναντήσει.
Συνέγραψε αξιολογότατα μελετήματα και τιμήθηκε απ' όπου κι αν πέρασε. Σε πολλές πόλεις της Γερμανίας θέλησαν να τον κρατήσουν μόνιμα. Όμως ο Κριτόπουλος φλεγόταν να επιστρέψει το γρηγορότερο στη σκλαβωμένη του πατρίδα που τόσο τον είχε ανάγκη, καθώς και στον ευεργέτη του τον Πατριάρχη που αγωνιζόταν υπεράνθρωπα για την Ορθοδοξία.
Στα 1627 έφτασε στη Βενετία. Δίδαξε για ένα διάστημα Ελληνικά στην εκεί Σχολή και τύπωσε την «Ομολογία» του. Έμεινε στη Βενετία ως τα 1630. Μετά ήλθε στην Κων/λη και αργότερα πήγε στην Αλεξάνδρεια. Στα 1633 ο Αλεξανδρείας Γεράσιμος τον προχείρισε μητροπολίτη «Μέμφεως και Αιγύπτου», κι όταν αργότερα πέθανε ο Γεράσιμος, έγινε πάπας και πατριάρχης Αλεξ/ρείας στα 1636.
Το 1638 βρέθηκε στην Κων/λη, τότε που θανάτωσαν τον Λούκαρη οι Τούρκοι. Υποχρεώθηκε από τον Κύριλλο Κόταρη, που διαδέχτηκε τον Λούκαρη, να υπογράψει τον αναθεματισμό του μεγάλου του προστάτη. Οι καιροί ήταν πολύ δύσκολοι και τέτοιου είδους υποχωρήσεις ήταν το λιγότερο που υποχρεωνόταν να κάνει ο Ορθόδοξος κλήρος για να σώσει τον Έλληνα και τον άνθρωπο από τα μεγάλα δεινά της σκλαβιάς και τις αρπακτικές διαθέσεις της ετεροδοξίας. Φυσικά και ο Κριτόπουλος δεν έμεινε αδιάβλητος από τους εχθρούς του μεγάλου του προστάτη. Τον κατηγόρησαν και αυτόν ως Καλβινόφρονα και δημοσίευσαν με το όνομά του διάφορα ψευδομητροφάνεια δημοσιεύματα, από τα οποία φαινόταν, δήθεν, η σχέση και η συμπάθειά του προς τις διδασκαλίες τους. Η αρετή όμως του σπουδαίου ιεράρχη της Εκκλησίας υπήρξε αναμφισβήτητη.
Ο Κριτόπουλος πέθανε στη Βλαχία όπου περιόδευε. Υπήρξε από τους μεγαλύτερους λόγιους της Τουρκοκρατίας. Η παιδεία του υπήρξε μοναδική και η αγάπη του για την παιδεία του Γένους διαρκής έγνοια του. Την υπηρέτησε με κάθε τρόπο αδιάλειπτα ως το θάνατό του. Η βιβλιοθήκη του ήταν μια από τις μεγαλύτερες εκείνου του καιρού. Έγραψε πάρα πολλά έργα φιλολογικά, φιλοσοφικά και θεολογικά, μερικά από τα οποία είναι: «Ομολογία της Ανατολικής Εκκλησίας», «Λόγος Πανηγυρικός και δογματικός εις την Γέννησιν του Ιησού Χριστού, απαγγελθείς εις την Ακαδημίαν του Αλντόρφ», «Γραμματική Απλοελληνική», «Περί προφοράς του γράμματος δ και θ», «Εκθεσις σύντομος περί μετανοίας...», «Αντιπανοπλία και πολλά άλλα.
Βιβλιογραφία
Κ. Σάθα, Νεοελλην. Φιλολογία, Αθ. 1868, - Γ. Αρβανιτάκη, Μητροφάνης Κριτόπουλος στη ΜΕΕ. Ιω. Καρμίρης, Ορθοδοξία και Προτεσταντισμός, Αθήναι 1937, του ιδίου: Μητροφάνης Κριτόπουλος και η ανέκδοτος αλληλογραφία του, Αθήναι 1937 – Γερασ. Μαζαράκης, Μητροφάνης Κριτόπουλος, Καϊρο 1884 Μιχ. Περάνθης, Ελληνική Πεζογραφία, τ.Α', σελ. 431 κλπ.
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
