Μέρος 65ο
Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ- ΔΑΣΚΑΛΟΙ
ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
6. Μελέτιος Συρίγος (1585-1664).
Γεννήθηκε στο Χάνδακα, μαθήτευσε στο συμπατριώτη του Μελέτιο Βλαστό και μετεκπαιδεύτηκε στην Ιταλία: λατινικά και ελληνικά στη Βενετία (όπου είχε δάσκαλο και το Θεόφιλο Κορυδαλέα), φυσικομαθηματικά και ρητορική στο Πατάβιο. (Σπούδασε και ιατρική στην Πάδοβα, αλλά δεν κατόρθωσε να πάρει το δίπλωμα γιατρού).
Σπούδασε τη σοφία των σοφών και μπορούσε τώρα να γυρίσει στην πατρίδα του, για να φωτίσει με αυτήν το σκλαβωμένο στην αμάθεια Γένος του. Γύρισε λοιπόν στην Ελλάδα, στα Κύθηρα και χειροτονήθηκε ιερομόναχος παίρνοντας το όνομα Μελέτιος (το κοσμικό του ήταν Μάρκος). Σύντομα γύρισε στην Κρήτη και έγινε ηγούμενος στις μονές Αγγαράδου και Απεζανών και επιδόθηκε με πάθος στα αντικαθολικά κηγύγματα. Η διδασκαλία του όμως προκάλεσε τον φθόνο μερικών που τον κατηγόρησαν ως επαναστάτη στο Βενετό κυρίαρχο του νησιού και ο Μελέτιος καταδικάστηκε γι’ αυτό σε θάνατο. Μπόρεσε όμως να ξεφύγει και γλιστρώντας να φθάσει στην Αλεξάνδρεια, απ’ όπου, με πρόσκληση του συμπατριώτη του Κυρίλλου Λούκαρη μετέβη κατά το 1630 στην Πόλη. Συνέχισε εκεί τα κηρύγματά του στις εκκλησίες της Πόλης και ονομάστηκε «διδάσκαλος της Μεγάλης Εκκλησίας». Ήταν η εποχή που τα διδάγματα και η προπαγάνδα των Λουθηροκαλβίνων και Καθολικών συντάραζαν την Ορθόδοξη Ανατολή. Διαβολές και κατηγορίες διέσυραν πρόσωπα και πράγματα, ακόμη και αυτόν τον ίδιο τον Πατριάρχη Λούκαρη. Η ομολογία του μητροπολίτη Κιέβου Πέτρου Μοργίλα προκάλεσε τότε ζωηρές συζητήσεις και γι’ αυτό συγκάλεσε ο ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας σύνοδο των εκκλησιαστικών ηγετών της Ορθοδοξίας στο Ιάσιο (1642). Στη Σύνοδο αυτή η Μεγάλη Εκκλησία αποφάσισε και έστειλε τον Μελέτιο, ο οποίος υπήρξε τότε ο κύριος «θεολογικός εγκέφαλος».
Η συμβολή του σοφού αυτού λόγιου στη διακρίβωση της αληθείας υπήρξε μεγάλη και η «Ομολογία» του Μοργίλα, αφού αρτιώθηκε με τις παρατηρήσεις και τις προσθήκες και των λοιπών συνοδικών, εκδόθηκε από τον Μελέτιο, ως ομολογία της Ορθόδοξης πίστης. Ξέχωρα απ’ αυτό ο Μελέτιος εξέδωσε και δικό του σύγγραμμα κατά των Καλβινικών κεφαλαίων που μεταφράστηκε και σ’ άλλες γλώσσες.
Επισκέφθηκε το Κίεβο (1643), προσκαλεσμένος από τον διάσημο θεολόγο και μητροπολίτη της πόλης Πέτρο Μοργίλα. Αδιάλλακτος και επιθετικός, όπως ήταν, ο Μελέτιος ήλθε συχνά σε οξύτατη αντίθεση με παράγοντες του Πατριαρχείου και αναγκάστηκε πολλές φορές να αυτοεξορισθεί στα Μουδανιά και στην Κίο της Βιθυνίας (1640, 1646, 1648, 1649). Επειδή είχε πέσει στη δυσμένεια του Πατριάρχη Παρθενίου, αναγκάστηκε να φύγει στη Μολδοβλαχία ως το 1646, που καθαιρέθηκε ο Παρθένιος. Στα 1648 πάλι, όταν ο Παρθένιος ανέβηκε ξανά στο θρόνο, ο Μελέτιος εξορίστηκε στη Βιθυνία. Ξαναγύρισε στην Πόλη το 1650, όταν πια ο Παρθένιος απαγχονίστηκε. Από τότε, έζησε διδάσκοντας στην Πόλη, έχοντας μεγάλο κύρος ως λόγιος και διδάσκαλος στην εποχή του.
Αντινομίες δεν λείπουν από τη ζωή του. Πολλαπλά ευεργετημένος από τον Πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρη, ο Μελέτιος ανακάλυψε ξαφνικά ότι ο προστάτης του ήταν αιρετικός την επομένη ακριβώς της δολοφονίας του. Από τότε έγινε ηγέτης των αντιλουκαρικών καταδίκασε με δριμύτητα τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης που εκδόθηκε με πρωτοβουλία του Λούκαρη και στηλίτευσε ως αιρετικούς τους συνεργάτες του τραγικού πατριάρχη, ιδίως τον άλλοτε δάσκαλό του και διευθυντή τότε της Πατριαρχιακής Σχολής Θεόφιλο Κορυδαλλέα. Η αιτία της καταφοράς του κατά του Αθηναίου φιλοσόφου φαίνεται ότι ήταν στην πραγματικότητα επαγγελματική: Ο Μελέτιος είχε ιδρύσει ένα σχολείο στο Γαλατά της Κων/λης, το οποίο όμως έκλεισε σύντομα, γιατί οι σπουδαστές προτιμούσαν τα μαθήματα του φιλελεύθερου Κορυδαλλέα. Ωστόσο ο Μελέτιος είναι ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες θεολόγους και συγγραφείς του 17ου αι. Κοντά του μαθήτευσαν πολλοί από τους κατοπινούς σπουδαίους λογίους του Γένους, όπως ο Παναγιώτης Νικούσιος, ο Ευγένιος Αιτωλός, ο Ιωαννάκης Πορφυρίης κ.α. Ο Μελέτιος πέθανε στο Γαλατά στα 1644.
Εκτός από μεταφράσεις θεολογικών και νομικών συγγραμμάτων στην κοινή ελληνική (του Ωριγένη, του Ιω. Καντακουζηνού, της Νομικής Επιτομής, των Νεαρών του Ιουστινιανού κ.α.) έγραψε δογματικές πραγματείες και διηγήσεις περί του μαρτυρίου είκοσι νεομαρτύρων της εποχής του. Τα τελευταία κείμενα είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα ως ιστορικές πηγές. Άλλα έργα του είναι: «Ερμηνεία της Αγίας Γραφής» (τ. 3), «Περί του μυστηρίου της ευχαριστίας», «Κατά Καλβινικών κεφαλαίων», «Λόγοι Εκκλησιαστικοί» κ.α. Δεκάδες διδαχές του, σε λόγια γλώσσα, είναι ακόμα ανέκδοτες.
Βιβλιογραφία:
Ι. Σάθας, Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήναι 1868
Μ. Περάνθης, Ελληνική Πεζογραφία, τ.Α’, σελ. 443
Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία Νεοελλ. Λογοτεχνίας, εκδ. Ίκαρος 1972
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
