Μέρος 66ο

Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ – ΔΑΣΚΑΛΟΙ

ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

7. Δοσίθεος Ιεροσολύμων (Αράχοβα Κορινθίας 1641- Κων/πολη 1707) Λόγιος και μάλιστα σπουδαίος θεολόγος και ιστορικός. Δραστήριος και πολυγράφος   γενναίος υπέρμαχος της πιο αυστηρής Ορθοδοξίας, αλλά και λάτρης παράλληλα της παιδείας και ακαταπόνητος εργάτης για τη διάδοσή της.

Για τα νεανικά του χρόνια και τις σπουδές του δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες. Στα 1657 διάκονος ήδη βρίσκεται στην Κων/λη και συνδέεται με το εκεί Αγιοταφικό μετόχι. Υπηρέτησε ως βοηθός των πατριαρχών Ιεροσολύμων Παϊσίου και Νεκταρίου.

Το 1666 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Καισαρείας της Παλαιστίνης και το 1669 εκλέχτηκε πατριάρχης Ιεροσολύμων διαδεχόμενος τον προστάτη του Νεκτάριο. Από τότε ανέπτυξε τεράστια και πολύπλευρη δραστηριότητα. Αναδιοργάνωσε την Αγιοταφική Αδελφότητα, ίδρυσε πολλά σχολεία τα οποία φρόντισε να εξοπλιστούν με εποπτικά μέσα, βιβλιοθήκες και άρτιους δασκάλους. Περιόδευε συνεχώς από την Παλαιστίνη ως τη Ρωσία διενεργώντας εράνους για να εξοφλήσει τα χρέη του Πατριαρχείου τα οποία ήσαν υπέρογκα.

Ένα μεγάλο μέρος της ζωτικότητάς του ο Δοσίθεος το ξόδεψε στον ισόβιο αγώνα του κατά των καθολικών πρεσβευτών στην Πόλη οι οποίοι πίεζαν συνεχώς τις τουρκικές αρχές να παραχωρήσουν τα «ιερά προσκυνήματα» των Ιεροσολύμων στα τάγματα των καθολικών μοναχών που είχαν εγκατασταθεί εκεί. Χαρακτηριστικό του αγώνα του αυτού, αλλά και της διαφθοράς της Τουρκικής διοίκησης, είναι το γεγονός ότι στα 40 χρόνια σχεδόν της πατριαρχίας του ο Δοσίθεος προκάλεσε την έκδοση 140 σουλτανικών φιρμανίων, που επικύρωναν τα δικαιώματα των Ορθόδοξων στα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων (πληρώνοντας, εννοείται, κάθε φορά σεβαστά ποσά για «μπαχτισίς»). Και μόνο το γεγονός ότι στα 40 χρόνια της πατριαρχίας του μόνο δύο χρόνια έμεινε στην έδρα του Πατριαρχείου του τα Ιεροσόλυμα, φανερώνει την αδιάκοπη προσπάθειά του να βρει οικονομικούς πόρους και μέσα, ώστε να μπορέσει να διασώσει τα ιερά προσκυνήματα της επαρχίας του αλλά και να προικοδοτεί τα διάφορα σχολεία που είχε ιδρύσει. Ταξίδεψε σ’ Ανατολή και Δύση, σ’ Ευρώπη και Ασία, σε Αφρική, προκειμένου να συγκεντρώσει χρήματα για την ανοικοδόμηση και συντήρηση των ιερών προσκυνημάτων, για την ίδρυση και συντήρηση σχολείων, την ανοικοδόμηση ναών, την ίδρυση τυπογραφείων και τη δημιουργία διαφόρων πνευματικών κέντρων.

Εκτός όμως από την προσφορά του στα συμφέροντα της επαρχίας του, επιδόθηκε με επιτυχία και σε πολλά άλλα θέματα της Ορθόδοξης Καθολικής Εκκλησίας. Με το πανεκκλησιαστικό του κύρος συνέβαλε στην τακτοποίηση πολλών θεμάτων διαφόρων εκκλησιαστικών περιοχών, όπως της Ρωσίας κ.α.

Στο τυπογραφείο του Ιασίου, το οποίο είχε ιδρύσει αυτός, άρχισε να εκδίδει σε ογκώδεις καλοτυπωμένους τόμους σειρά αντικαθολικών και αντιπροτεσταντικών έργων διαφόρων Ελλήνων θεολόγων.

Από τις δικές του συγγραφές οι πιο αξιόλογες είναι η Ορθόδοξος Ομολογία (1672) και προπάντων το ογκώδες ιστορικό – θεολογικό του έργο Περί των εν Ιεροσολύμοις Πατριαρχευσάντων, που είναι γνωστό ως Δωδεκάβιβλος. Το έργο αυτό εκδόθηκε στο Βουκουρέστι στα 1715. Άλλα έργα του είναι: «Εγχειρίδιον ελέγχον την καλβινικήν φρενοβλάβειαν συκοφαντούσαν την Ανατολικήν Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησίαν» (Ιάσιο 1690), «Εγχειρίδιο κατά Ιω. Καρυοφύλλου» (Ιάσιο 1694), «Νεκταρίου Ιεροσολύμων προς τας προσκομισθείσας θέσεις περί της αρχής του πάπα» (1682), «Συμεών Θεσ/κης κατά αιρέσεων» (1683), «Μελετίου Συρίγου, κατά Καλβινικών κεφαλαίων και ερωτήσεων Κυρίλλου Λουκάρεως Αντίρρησις» (1690) κ.α.

Το σπουδαιότερο έργο του Δοσίθεου είναι η «Ορθόδοξος Ομολογία πίστεως». Σε ισάριθμα κεφάλαια και ερωτήσεις προς τη Λουκάρεια Ομολογία εξέθεσε θετικά και σε αντιδιαστολή προς την Προτεσταντινική, τη δ/λία της Ανατολικής Εκκλησίας. Εξαιτίας του μεγάλου εκκλησιαστικού κύρους της η «Δ.Ο.» μεταφράστηκε και εκδόθηκε πολλές φορές μέχρι την τελευταία κριτική έκδοση από τον Ιω. Καρμίρη «Η ομολογία της ορθοδόξου πίστεως του πατριάρχου Ιεροσολύμων Δοσιθέου», Αθήναι 1949.

Ο Δοσίθεος εκτός από φωτισμένος ιεράρχης, υπήρξε, έξω από τα εκκλησιαστικά όρια, κι ένας επιδέξιος πολιτικός που διέθετε σπάνιες διπλωματικές ικανότητες: Για παράδειγμα στα 1674 πήγε αυτοπρόσωπα στο σουλτάνο Μαχμούτ Δ’, στην Αδριανούπολη, όταν ο Γάλλος πρεσβευτής κόμης Νointel αποπειράθηκε να καταλάβει τα προσκυνήματα της Βηθλεέμ, προκαλώντας αιματηρά επεισόδια. Έγινε τότε ολόκληρη δίκη για την κυριότητα που δικαίωσε τους Έλληνες. Κι αργότερα που ο κίνδυνος ξαναήλθε με τις συνασπισμένες ενέργειες των πρεσβευτών Γαλλίας, Αυστρίας, Βενετίας και Πολωνίας, και πάλι ο Δοσίθεος κατόρθωσε – με τη βοήθεια και του Αλέξ. Μαυροκορδάτου – να τον αποσοβήσει.

Το κύρος του ήταν τεράστιο, η γνώμη του σεβαστή. Σ’ αυτόν κατέφευγαν όλες οι εκκλησίες για τα μεγάλα θέματα που τις απασχολούσαν. Και παράλληλα ίδρυε σχολεία, τυπογραφεία, εξέδιδε αρχαίους συγγραφείς, τύπωνε τόμους στους οποίους διέσωζε την παλαιότερη εκκλησ. Φιλολογία και σκόρπιζε παντού βιβλία, εφοδιάζοντας το Γένος με κείμενα είτε για τη Χριστιανοπρεπή αγωγή του και ωφέλεια, είτε για την καταπολέμηση της ξένης απειλητικής προπαγάνδας.

(Ενδεικτική) βιβλιογραφία: Χρυσ. Παπαδόπουλος, «Δόσιθεος, πατρ. Ιεροσολύμων», Ιεροσόλυμα 1907 – Ιω. Καρμίρης, Η ομολογία της ορθοδόξου πίστεως του Πατρ. Ιεροσολύμων Δοσίθεου, Αθήναι 1949 – Περάνθης Μιχ., Ελλην. Πεζογραφία, τ. Α’, σελ. 471 Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία Νεοελλ. Λογοτεχνίας, εκδ. Ικαρος, 1972, σελ. 104 κλπ.

ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ

επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

Συνεχίζεται