Μέρος 68ο

Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ – ΔΑΣΚΑΛΟΙ

ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

9. Κύριλλος Λούκαρης (1572-1638)

Φοίτησε έξι χρόνια στο Πατάβιο πανεπιστήμιο φιλοσοφία και θεολογία με τέτοια επίδοση, τόση πρόοδο και τόσο ζήλο, ώστε να θαυμάζεται γενικώς.

Η πρώτη μεγάλη του εκκλησιαστική αποστολή ήταν στη ΝΔ Ρωσία και στην Πολωνία να πολεμήσει την παπική προπαγάνδα, που είχε δια των Ουνιτών μεταστρέψει χιλιάδες χριστιανούς. Ήταν μόλις 21 ετών; τον διάλεξε όμως ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος Πηγάς για τα πολλά του προσόντα. Η αποστολή του αυτή πέτυχε σε αφάνταστο βαθμό. Ακολούθησε και δεύτερη αποστολή του στην Πολωνία στα 1599 το ίδιο επιτυχής. Εξυφάνθηκε εκεί συνωμοσία εναντίον του με μια ψευδοεπιστολή ότι ο Λούκαρης τάχα είχε ομολογήσει «πίστιν… εις τον καθολικισμόν» (1601).

Στα 1601 διαδέχεται τον Πηγά στο θρόνο της Αλεξάνδρειας κι ως τις 4 Νοεμ. 1620, που αναδείχτηκε πατριάρχης Κων/λης, δεν έπαψε έναν σθεναρό αγώνα κατά της παπικής προπαγάνδας: Καϊρο, Κύπρος, Ιερολόσυμα, Δαμασκός, Βλαχία. Ζωσμένος παντού από το μίσος, τις δολοπλοκίες και τις παρασκηνιακές μανούβρες των πρεσβευτών Γαλλίας, Αυστρίας, Βενετίας. Οι Ιησουίτες κατάφεραν να τον εκθρονίσουν με την κατηγορία… ότι ετοίμαζε επανάσταση στα νησιά (1623). Αποδεικνύοντας το ασύστατο της κατηγορίας ξαναγίνεται τον ίδιο χρόνο πατριάρχης ως τα 1630, οπότε παύτηκε με νέα συνωμοσία (ότι τυπώνει βιβλία κατά της μουσουλμανικής θρησκείας).

Με εισβολή των γενιτσάρων το τυπογραφείο γίνεται ρημαδιό. Το 1635 πέφτει για τέταρτη φορά από το θρόνο, σώζοντας μόλις τη ζωή του από τους φίλους του που τον φυγάδεψαν στη Χίο. Το 1637 για πέμπτη φορά ξαναγίνεται πατριάρχης για να φτάσει στη φριχτότερη φάση των παλινδρομήσεων της μοίρας του. Νέα συκοφαντία των λατίνων πως εξυφαίνει επανάσταση κατά του σουλτάνου, κινητοποιεί τα αιμοβόρα ένστιχτα του γενιτσάρικου όχλου που τον στραγγαλίζει, ενώ προσεύχονταν μέσα σε μια βάρκα και τον πετά στη θάλασσα (27 Ιουνίου 1638).

Το 17ο αι. η προσηλυτιστική εξόρμηση του παπισμού είναι θυελλώδης. Στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο ο παπισμός «δεν περιορίζεται στη διαβρωτική κατήχηση, αλλά τη συνδυάζει με πλεκτάνες και διπλωματικά διαβήματα περισφίγγοντας ασφυκτικά την Ορθοδοξία και δημιουργώντας ύποπτους και απαράδεκτους κλοιούς γύρω από το Πατριαρχείο.

Τρεις κρεμασμένους πατριάρχες έχει να παρουσιάσει ο 17ος αι.» (Μιχ. Περάνθης, Ελλην. Πεζογραφία, τόμ. Α’, σελ. 345).

Στην κρίσιμη τούτη κατάσταση, που αντιμετωπίζει στο σύνολό της η Ορθοδοξία (εκτός του κυρίως Ελλαδικού χώρου και η Ρωσία, Πολωνία, Μέση Ανατολή, Αίγυπτος) προσπαθεί να βρει στηρίγματα. Χρησιμοποιεί βέβαια τα στελέχη της, πατριάρχες κι ανώτερους κληρικούς μορφωμένους, καθώς και άλλους λόγιους με τίτλους ευρωπαϊκών σπουδών, χρησιμοποιεί τη δημοτική γλώσσα για να έχει αμεσότερη επαφή με το λαό, εκδίδει τα πρώτα βιβλία της και κατοχυρώνει με απανωτές «Ομολογίες» την ορθόδοξη πίστη. Στην προσπάθειά της αυτή κάνει μια προσωρινή συμμαχία με τον Προτεσταντισμό. Ας σημειωθεί πως αυτή η πρώτη προσέγγιση γίνεται από τη μεριά των Λουθηρανών Θεολόγων της Τυβίγγης που ζητούσαν να διαπιστώσουν τις διαφορές που χωρίζουν τις δύο ομολογίες και που η κίνησή τους δεν απέκλειε την ένωση. Βέβαια αυτή η προσωρινή συμμαχία της Ορθοδοξίας με τον Προτεσταντισμό κι αργότερα με τον Καλβινισμό (με πρωτεργάτη το θεολόγο Αντώνιο Λείγηρα) θα προκαλέσει περισπασμούς στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

Με μια τέτοια ζοφερή κατάσταση βρέθηκε αντιμέτωπος και ο Κύριλλος Λούκαρης. Η εκκλησία μας ασφαλώς είναι αρμόδια να κρίνει πόσες και ποιες παραχωρήσεις έκανε ο Λούκαρης προς τους Προτεστάντες.

Οι πηγές που έχουμε υπόψη μας υποστηρίζουν σθεναρά την ορθοδοξία του και την εθνική του προσήλωση στα ιδεώδη του Ελληνισμού. Εργάστηκε σθεναρά και άοκνα και προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις.

«Μάρτυρας της ορθόδοξης πίστης», θύμα της εθνικής ιδέας ο Κύριλλος Λούκαρης «ζηλωτής της ορθοδοξίας», «επ’ αρετή και σοφία διαβόητος», στάθηκε από τις μαρτυρικότερες μορφές του νεότερου πνευματικού βίου και δοκιμάστηκε στις σκληρότερες εφόδους που βασάνισαν ποτέ την ψυχική αντοχή. Το τεράστιο ανάστημά του μπήκε φραγμός στους κινδύνους της πίστης που συνεπάγονταν όμοιους κινδύνους εθνικούς κι η πέτρινη εμμονή του στάθηκε θεμέλιο που κράτησε όρθια την ελληνικότητα.

Σαν πνευματική μορφή, ανέδειξε λόγιους, μάζεψε γύρω του και κινητοποίησε τους σοφότερους έλληνες, ίδρυσε σχολεία και τυπογραφείο, οργάνωσε τα κηρύγματα και ενέκρινε τη χρήση της απλής γλώσσας, στην οποία βοήθησε να μεταφραστεί η Αγία Γραφή (απ’ το Μάξιμο Καλλιπολίτη). Δούλεψε για το φωτισμό του γένους υπό τις πιο τραγικές συνθήκες του ελληνισμού και στεφάνωσε το έργο του με την αίγλη του μαρτυρίου του» (Μιχ. Περάνθης, ό.π., σελ. 423-424).

Βιβλιογραφία:

Κ. Σάθα, Νεοελλ. Φιλολογία, Αθ. 1858 – Δ.Σ. Μπαλάνος, Η ομολογία του Κυρίλλου του Λουκάρεως, Αθ. 1906 – Ιεζ. Βελανιδιώτης, ο Εθνομάρτυς Κύριλλος Λούκαρης, Αθήναι 1906 – Βιογραφία Κύριλλου Λούκαρη από Ευγένιο Γιαννούλη τον Αιτωλό – Μ. Περάνθης, ό.π. – Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελλ. Λογοτεχνίας, σελ. 57 κ.α.

ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ

επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

Συνεχίζεται