Μέρος 75ο
Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ – ΔΑΣΚΑΛΟΙ
ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
15β.- Νικηφόρος Θεοτόκης (1736-1805): (Συνέχεια)
Πολύ σύντομα η φήμη του έφτασε μέχρι την Κων/λη. Ο τότε πολύς πατριάρχης Σαμουήλ Χαντζερής ο Β’, κάλεσε τον Νικηφόρο στην Κων/λη. Μολονότι δεν ήθελε ν’ αφήσει την αγαπημένη του πατρίδα, αναγκάστηκε να υπακούσει στον Πατριάρχη που την εποχή εκείνη ο Πατριάρχης Κων/λεως είχε απόλυτη εξουσία επί των ορθοδόξων ιερωμένων. (1)
Δε βρέθηκε λοιπόν ο Νικηφόρος στην Κων/λη για να θηρεύσει υψηλές θέσεις, ούτε γιατί δυσαρεστήθηκε από τους συμπατριώτες του. Ο πατριάρχης, φτάνοντας στην Κων/λη τον διόρισε ρήτορα της «Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας». Δυστυχώς όμως πολύ γρήγορα φάνηκε ότι ο αγέρωχος και κυριαρχικός χαρακτήρας του Σαμουήλ «δεν ηνέχετο φαίνεται, να έχει παρ’ εαυτώ άνδρας υπερτερούντας κατά την παιδείαν και την υπόληψιν». (2) Ο Νικηφόρος αναγκάστηκε, όπως και ο πατριώτης του Ευγ. Βούλγαρης, να υποβάλει την παραίτησή του. Γύρω στα 1768 αναχώρησε για το Ιάσιο της Μολδαβίας. Το 1769 ο Νικηφόρος ανέλαβε τη σχολαρχία της «Αυθεντικής Σχολής» του Ιασίου, όπου εδίδασκε φυσική και μαθηματικά. Αναγκάζεται όμως να φύγει από εκεί «διανυκτός ως δραπέτης» εξ αιτίας των κατατρεγμών που του έκαναν οι συντηρητικοί.
Στα 1770 βρίσκεται στη Λειψία με σκοπό να εκδώσει κάποια έργα του. Στα 1772 η Αδελφότητα των Ελλήνων της Βενετίας εξέλεξε μεταξύ 9 υποψηφίων τον Θεοτόκη, «το πολύφωτον εγκαλλώπισμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας» Αρχιεπίσκοπον Φιλαδελφείας (3).
Ο Θεοτόκης γνώριζε καλά πως η ελληνική Εκκλησία της Βενετίας διερχόταν σάλο και κλονισμό από τις πιέσεις των παπικών κύκλων και από το περιβάλλον του «Γαληνοτάτου Πρίγκηπος της Ενετικής Δημοκρατίας». Ο Θεοτόκης έθεσε στο Συμβούλιο της Αδελφότητος ορισμένους όρους οι οποίοι δεν έγιναν δεκτοί και γι’ αυτό ο Θεοτόκης αναγκάστηκε να παραιτηθεί από το αξίωμα.
Ο Θεοτόκης, προσκληθείς, φαίνεται ότι ανέλαβε για δεύτερη φορά τη σχολαρχία της Αυθεντικής Ακαδημίας του Ιασίου στα 1774. Δύο χρόνια αργότερα όμως αναγκάζεται να αποχωρήσει και πάλι, γιατί δεν μπορούσε να υπομείνει τα πάθη και τις ραδιουργίες του περιβάλλοντος. Τον κάλεσε ο επιστήθιος φίλος ο Ευγένιος Βούλγαρης στη Ρωσία, όπου και τον διαδέχτηκε στην επισκοπή Σλαβωνίου και Χερσώνος. Η δράση του στη νέα του θέση ήταν πράγματι ιεραποστολική.
Στα 1792 παραιτήθηκε από την επισκοπή Σλαβωνίου και Χερσώνος. Πήγε στη Μόσχα και εξέλεξε ως τόπο διαμονής του τη μονή του Αγίου Δανιήλ, όπου πέρασε ήσυχα τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Πέθανε στις 31 Μαίου 1800 ή 1805. (4)
Ο Ν. Θεοτόκης δε διέπρεψε μόνο ως θεολόγος, ως κληρικός και εκκλησιαστικός ρήτορας ή ως ποιμενάρχης και πνευματικός ηγέτης μεγάλων επαρχιών. Διακρίθηκε και ως άριστος επιστήμονας των θετικών κλάδων και ιδιαίτερα της μαθηματικής επιστήμης. Οι συγγραφές του αναφερόμενες στη διδ/λία των μαθηματικών, της φυσικής και της γεωγραφίας απετέλεσαν βασικά βοηθήματα για τους διδάσκοντες και διδασκομένους για πολλά χρόνια και συνετέλεσαν τα μέγιστα στη μόρφωση των Ελληνόπουλων κατά τους δύσκολους εκείνους χρόνους.
Να σημειώσουμε ακόμη ότι με τη διαθήκη του κληροδότησε μεγάλο χρηματικό ποσό, καθώς και τα περισσότερα βιβλία της πλουσιότατης βιβλιοθήκης του στην Αθωνιάδα Ακαδημία.
Τα έργα του είναι πάμπολλα και ποικίλα σε περιεχόμενο, θεολογικά, φιλολογικά, επιστημονικά. Αξίζει να αναφέρουμε το τετράτομο πασίγνωστο έργο του των δύο Κυριακοδρομίων, το οποίο διαιώνισε το όνομα του Θεοτόκη. Και τα δύο αυτά συγγράμματα εμφανίζουν σε βάθος και πλάτος την άρτια θεολογική του κατάρτιση, τον πλούτο των γνώσεών του και τη βαθύτητα της μόρφωσής του.
Κάτι ακόμα που αξίζει να αναφέρουμε είναι το θέμα της γλώσσας. Ο Θεοτόκης, αν και ήταν θερμός υποστηριχτής της αρχ. ελλην. γλώσσας, αντιλήφτηκε όμως, από τους πρώτους, τη σημασία της καθομιλουμένης γλώσσας και πόσο αυτή ήταν δεκτική καλλιέργειας, τελειοποίησης και εξέλιξης ώστε να γίνει βασικό όργανο για τη μόρφωση και εκπ/ση του λαού. Έτσι, ο Θεοτόκης συστηματοποίησε με τρόπο πετυχημένο τη λαλούμενη κοινή γλώσσα από τα χρόνια των Πτολεμαίων. Η γλώσσα π.χ. των Κυριακοδρομίων του διακρίνεται για την αρμονία της και τη γραμματική της αρτιότητα και γι’ αυτό επικράτησε μεταξύ του λαού και των συγγραφέων ως τις αρχές του 20ου αιώνα.
Τελειώνοντας θα τονίσουμε πως μέχρι σήμερα τα άφθονα έργα του Θεοτόκη κατέχουν σημαντική θέση στη θρησκευτική και φιλολογική βιβλιογραφία των νεότερων χρόνων. (5)
Σημειώσεις:
- Αν. Γούδα, βίοι παράλληλοι, ε.α., τ.Β’, εν Αθήναις 1870, σελ. 47
- Ε.Ε. Κούκου, Ν. Θεοτόκης, εν Αθήναις 1973, σελ. 40
- Ε.Ε. Κούκου, ο.π., σελ. 105 υποσημ. 23 και 24
- Ασάφεια επικρατεί για το έτος του θανάτου του και της γέννησής του
- Ενδεικτική βιβλιογραφία: Ιωσήφ Μοισιόδακας, Απολογία, Βιέννη 1780- Αλεξ. Ν. Στούρτζα, Αναμνήσεις και εικόνες, Ευγ. Βούλγαρης και Νικηφ. Θεοτόκης, πρόδρομος της νοητικής και εθνικής Εξεγέρσεως των Ελλήνων, Απόσπασμα μεταφρασθέν υπό Κ.Π. Σούτσου, Αθήναι 1858 – Λουρ. Βροκίνης, βιογραφικά Σχεδιάσματα (τ.Β’ Νικηφόρος Θεοτόκης), Κέρκυρα 1884-Κ.Δ. Διοβουνιώτης, Νικηφ. Θεοτόκης, Ιεροσόλυμα 1913 – Ε.Ε. Κούκου, ο.π., - Μ. Περάνθης, Ελληνική Πεζογραφία, β’ τόμος, σελ. 30 – Κ.Θ. Δημαράς, ο.π.
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
