Μέρος 76ο
Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ – ΔΑΣΚΑΛΟΙ
ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
16. Νικόδημος (Καλλιβούρτζης) ο Αγιορείτης:
Γεννήθηκε στη Νάξο το 1749 από ευσεβέστατους γονείς, τον Αντώνιο και την Αναστασία. Η μητέρα του αργότερα έγινε μοναχή. Το κοσμικό του όνομα ήταν Νικόλαος. Σπούδασε αρχικά στη γενέτειρά του, έχοντας ως δάσκαλο το σοφό αρχιμανδρίτη Χρύσανθο. Από τον ίδιο οδηγήθηκε κατόπιν στη Σμύρνη και φοίτησε εκεί για πέντε χρόνια (1760-1765) στην Ευαγγελική Σχολή.
Είχε δάσκαλο εδώ τον γνωστό Ιερόθεο Δενδρινό. Εδώ απέκτησε μεγάλη κλασική μόρφωση. Η ελληνομάθειά του υπήρξε απίστευτα μεγάλη σε σχέση με το μικρό χρονικό διάστημα που φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή. Να σκεφθεί κανείς ότι είχε φτάσει στο σημείο να συντάσσει κείμενα στην ομηρική διάλεκτο!
Είχε μεγάλη ευφυία, οξύτητα πνεύματος και μνήμη απέραντη. Το 1770 εξαιτίας των διωγμών των Τούρκων κατά των Ορθοδόξων Ελλήνων αναγκάστηκε να φύγει από τη Σμύρνη και γύρισε στη Νάξο και υπηρέτησε ως γραμματικός του Παροναξίας Ανθίμου. Επηρεάστηκε πολύ από τους αγιορείτες Κολλυβάδες μοναχούς που είχαν καταφύγει στη Νάξο, όπως τους Ιερομόναχους Γρηγόριο, Νήφωνα και Αρσένιο και ιδίως από τον ηγέτη του Κολλυβαδικού κινήματος το Μακάριο Νοταρά με τον οποίο γνωρίστηκε στην Ύδρα. Εκεί γνώρισε και τον ενάρετο μοναχό Σίλβεστρο Καισαρέα, που τον εφοδίασε με συστατικά γράμματα και το 1775 έφυγε για το Άγιο Όρος και εισήλθε στη Μονή Διονυσίου, όπου εκάρη μοναχός και έλαβε το όνομα Νικόδημος. Εκεί επηρεάστηκε από το μυστικιστικό κίνημα των Κολλυβάδων και σύντομα έγινε θεωρητικός τους στο Άγιο Όρος.
Το μυστικιστικό κίνημα των Κολλυβάδων απηχούσε σε πολλά σημεία τις αντιλήψεις των Ησυχαστών του 14ου αιώνα. Προκάλεσε ανάλογες αντιδράσεις, όχι μόνο από τους διαφωνούντες αγιορείτες, αλλά και από την επίσημη Εκκλησία. Αντίθετα όμως από το βίαιο ηγέτη του κινήματος Αθανάσιο Πάριο, ο Νικόδημος – «τον τρόπον απλούς και ανεξίκακος, το ήθος γλυκύς και χαρίεις» κατά τον σύγχρονο βιογράφο του- απέφυγε τις ακρότητες. Ως εργόχειρό του είχε την αντιγραφή κωδίκων. Διατηρούσε αλληλογραφία με λόγιους της εποχής και ιδιαίτερα με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και εθνομάρτυρα Γρηγόριο τον Ε’ και τον Όσιο Αθανάσιο Πάριο.
Ύστερα από μιαν αγία ασκητική ζωή και απερίγραπτους μόχθους για να φέρει σε πέρας ένα τεράστιο συγγραφικό έργο, κοιμήθηκε εν ειρήνη στις 14 Ιουλίου 1809 και τάφηκε στο Κελλί των Σκουρταίων στις Καρυές του Αγίου Όρους.
Έζησε ως υποδειγματικός μοναχός – ασκητής, τηρώντας τις τρεις βασικές αρχές της ασκητικής ζωής: την παρθενία, την ακτημοσύνη και την υπακοή.
Δεν επιζητούσε τίποτε το γήινο και φθαρτό. Το μόνο που ποθούσε ήταν το «αναλύσαι και συν Χριστώ είναι» (Φιλίπ. Α, 23).
Ο Νικόδημος ήταν πράγματι σοφός θεολόγος και δάσκαλος της Εκκλησίας. Όχι μόνο Έλληνες αλλά και ξένοι τον εθαύμαζαν. Ο L. Petit λέει: «Εδόξασε την Ορθόδοξη Εκκλησία ύστερα από πολλούς αιώνες».
Ήταν πολυγραφότατος και μάλιστα οπαδός της δημοτικής γλώσσας. Τα συγγράμματά του υπερβαίνουν τα εκατό. Υπάρχουν και πολλά ανέκδοτα. Απ’ όσα έχουν εκδοθεί αναφέρουμε μερικά: Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών (1782). Πάμπολλα παρόμοια κείμενα εξέδωσε αργότερα, πλουτισμένα με εκτενή προλεγόμενα και μακρές ερμηνευτικές σημειώσεις: Ευεργετινός (1783), Συμεών του νέου Θεολόγου άπαντα (1790) κ.α. Το 1783 δίνει σε δεύτερη έκδοση το περί συνεχούς μεταλήψεως, έργο του Νεόφυτου Καυσοκαλυβήτη, στο οποίο συνοψίζονται οι βασικές ασκητολειτουργικές θεωρίες των Κολλυβάδων.
Αργότερα οι μακρινοί επίγονοι των Κολλυβάδων τίμησαν τον Νικόδημο ως τον κυριότερο εκπρόσωπο της «Ορθοδόξου πνευματικότητας». Το 1955 το Πατριαρχείο τον ανακήρυξε άγιο. Πολλά έργα του έγιναν κτήμα του κοινού, γνώρισαν συνεχείς εκδόσεις και στάθηκαν ευεργετικοί οδηγοί του.
«Το έργο του είναι τεράστιο από τη σκοπιά την καθαρά εκκλησιαστική, δεν εφάπτεται όμως με τα αιτήματα του ελληνισμού, που την ίδια αυτή περίοδο βρίσκεται στην ατμόσφαιρα του διαφωτισμού». (1)
Σημειώσεις
- Μιχαήλ Περάνθης, Ελληνική Πεζογραφία, Ι.Β’, σελ. 48
- Ενδεικτική βιβλιογραφία:
- Θεόκλ. Διονησιάτης, Νικόδημος ο Αγιορείτης, Αθήναι 1952
- Α. Κοτρώνης, Νικόδ. Αγιορείτης, ο Κυκλαδίτης Άγιος, Αθ. 1962
- Περιοδικό «Ακτίνες», Νικόδ. ο Αγιορείτης, τευχ. Οκτωβρίου 1953
- Μιχ. Περάνθης, Ελληνική Πεζογραφία, ό.π.
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
