Μέρος 1ο
Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο Ε’
Από σήμερα θα δημοσιεύσουμε, σε καθημερινές συνέχειες, το περιεχόμενο μιας μονογραφίας μας που αφορά το παραπάνω πρόσωπο. Δε νομίζουμε πως υπάρχει κάποια άλλη προσωπικότητα της ελληνικής ιστορίας των Χρόνων της Επανάστασης του ’21 που οι κρίσεις γι’ αυτήν διχάζονται σε τέτοιο βαθμό. Για να προϊδεάσουμε τον αναγνώστη δίνουμε μερικούς από τους χαρακτηρισμούς που επιφύλαξε η κάθε πλευρά για το πρόσωπο του πατριάρχη:
Α. Η πλευρά με τις άκρως αρνητικές κρίσεις
«Σκοταδιστής», «τουρκόφιλος», «μισέλληνας», «αντιδραστικός», «Συνεργός στη δολοφονία του Ρήγα Φεραίου», «Διώκτης του Αδαμάντιου Κοραή». «Πολέμιος των θετικών επιστημών». «Αφοριστής της Επανάστασης και κάθε εξέγερσης που προηγήθηκε του Αγώνα του 1821». «Αφοριστής του Αλέξανδρου Υψηλάντη και του Μιχαήλ Βόδα». «Έκανε ό,τι μπορούσε για να καταπνιγεί ο Ιερός Αγώνας»…
Β. Η πλευρά με τις θετικές κρίσεις
«Γρηγόριος ο Ε’, ο μέγιστος μετά την Άλωση Πατριάρχης». «Από τους επιφανέστερους πατριάρχες της Κων/λεως των τελευταίων αιώνων». «Από τους διαπρεπέστερους του απελευθερωτικού Αγώνα», «Εθνομάρτυρας», «Άγιος της Εκκλησίας», «Ανήκει εξίσου στην Εκκλησία, στο Έθνος και στην Παιδεία». «Παρέδωκεν τον εαυτόν σφάγιον εκούσιον εις τον βωμόν της πατρίδας». «Αναπαύσου καλλίνικε της ελευθερίας ιεροφάντα· η Ελλάς σου η νεκρά, χάρις εις την πνοήν σου είναι ήδη ανάστασις» (Χ. Ανδρούτσος στον εορτασμό της 100ετηρίδος).
Όπως αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης η κριτική που ασκείται είναι τελείως αντιφατική. Κινείται μεταξύ απόλυτης απόρριψης και απόλυτης παραδοχής που φτάνει στην εξιδανίκευση. Παρακάτω, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, θα δώσουμε στοιχεία στα οποία στηρίζονται οι παραπάνω κρίσεις. Στοιχεία που κατά κάποιον τρόπο τεκμηριώνουν και τη δική μας θέση, γιατί σκοπός του πονήματός μας δεν είναι να πάρουμε θέση Πιλάτου.
Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’
[Δημητσάνα Αρκαδίας 1746 – Κων/λη 1821]
Βιογραφικά:
Αν και καταγόταν από φτωχή οικογένεια κατάφερε να κάνει καλές σπουδές στο σχολείο της πατρίδας του αρχικά και αργότερα, για δύο χρόνια, στις σχολές της Αθήνας (1765-1767).
Με τη βοήθεια του θείου του, νεωκόρου στη Σμύρνη, μπόρεσε να φοιτήσει άλλα πέντε χρόνια στο περίφημο γυμνάσιό της.
Ήταν φύση ασκητική, γι’ αυτό στράφηκε στο μοναστικό βίο πολύ νωρίς. Η κουρά του έγινε στις Στροφάδες και πήρε το όνομα Γρηγόριος. Στα 1775 χειροτονήθηκε αρχιδιάκονος. Στη συνέχεια σπούδασε στην Πατμιάδα Σχολή θεολογία και φιλοσοφία. Στα 1785 υπηρετεί στη Σμύρνη ως βοηθός του εκεί μητροπολίτη Προκοπίου, τον οποίο διαδέχεται στον μητροπολιτικό θρόνο στα 1785, επειδή ο τελευταίος είχε εκλεγεί στο μεταξύ πατριάρχης Κων/λεως. Η πλούσια δράση του τον κάνει πλατιά γνωστό και γι’ αυτό το Μάιο του 1797, μετά τη χηρεία του Οικουμενικού Θρόνου εκλέγεται πατριάρχης Κων/λεως ως Γρηγόριος ο Ε’.
Έχοντας επίγνωση των καθηκόντων που επωμίζεται με το υψηλό αυτό αξίωμα, αφιερώνει τον εαυτό του ολοκληρωτικά στην υπηρεσία του Χριστιανισμού και του Έθνους, που τότε βρίσκεται κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Ανάμεσα στις κυριότερες ενέργειες που κάνει μετά την άνοδό του στον Πατριαρχικό θρόνο είναι η ίδρυση τυπογραφείου, στο οποίο τυπώνονται πολλά βιβλία μεταξύ των οποίων και το λεξικό «Κιβωτός της Ελληνικής γλώσσης».
Οι Τούρκοι βλέπουν με μεγάλη δυσαρέσκεια τη δραστηριότητά του αυτή και γι’ αυτό τον αναγκάζουν να παραιτηθεί (1798). Ο Γρηγόριος πηγαίνει στη Μονή Ιβήρων στο Άγιο Όρος, όπου παραμένει για εφτά χρόνια.
Στις 23/9/1806 καλείται για δεύτερη φορά από τους αρχιερείς στον Πατριαρχικό Θρόνο. Παρά τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζει συνεχίζει να κάνει το καθήκον του απέναντι στο ποίμνιό του. Αυτό όμως προκαλεί και πάλι τη δυσφορία των κατακτητών. Με την επανάσταση των Γενιτσάρων και την αλλαγή της τουρκικής πολιτικής εξορίζεται στην Πριγκηπόνησο και στη συνέχεια στο Άγιο Όρος, όπου και μένει ως τα 1818.
Εκλέγεται όμως και για Τρίτη φορά πατριάρχης (14/12/1818). Στο διάστημα αυτό έχει στενές επαφές με τη Φιλική Εταιρεία. Το 1821, όταν πια έχει ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση, ο πατριάρχης παρακολουθεί με ζωηρό ενδιαφέρον τον Αγώνα και φροντίζει να κρατά ψηλά το ηθικό των Ελλήνων. Μετά την απελευθέρωση της Καλαμάτας (23/3/1821), οι Τούρκοι αρχίζουν πλέον να τον βλέπουν με καθαρά εχθρικές διαθέσεις και τον υποχρεώνουν να αποκηρύξει την Επανάσταση.
Οι φίλοι του βλέποντας πως όσο περνάει ο καιρός η κατάσταση γίνεται όλο και χειρότερη, τον συμβουλεύουν να φύγει κρυφά, γιατί καταλαβαίνουν πως οι Τούρκοι θα του κάνουν κακό, αφού πάντα τον βλέπουν με καχυποψία. [Πολλοί ισχυρίζονται ότι οι Τούρκοι γνώριζαν πως ο Πατριάρχης είχε μυστικές συνδέσεις με την Φ. Εταιρεία. Ωστόσο αυτό δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο]. Ο Γρηγόριος αρνείται να ακολουθήσει τις συμβουλές τους, λέγοντάς τους ότι είναι καθήκον του να παραμείνει κοντά στο λαό του αυτές τις δύσκολες στιγμές και πως κι αν ακόμα οι Τούρκοι τον θανάτωναν, οι Έλληνες θα τους πολεμούσαν με μεγαλύτερο μίσος και μανία. Η σθεναρή στάση του Γρηγορίου να παραμείνει παρά τη δυνατότητα διαφυγής του είναι ιστορικά διαπιστωμένη.
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
