Μέρος 3ο
Ο Τσάρος με επιστολή του διαβεβαίωνε το σουλτάνο ότι δεν είχε καμία απολύτως ανάμειξη με το κίνημα και ήταν ελεύθερος να αντιδράσει, όπως ξέρει, και ακόμα ότι ο Αλέξανδρος παύτηκε απ’ όλα τα αξιώματα που είχε στη Ρωσία και αποκηρύχτηκε. Συνεπώς οι Έλληνες μόνοι και αβοήθητοι, μέσα σε αυτό το εχθρικό από παντού κλίμα, θα έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουν την τεράστια Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Στην Κων/λη εκείνες τις μέρες επικρατούσε κλίμα φοβίας και υστερίας: Ο σουλτάνος έπαυσε, λόγω ευνοίας τους προς τους Ρωμιούς δύο μεγάλους Βεζύρηδες (πρωθυπουργούς) και κρέμασε το Σεϊχουσλάμη του (τον υπέρτατο θρησκευτικό αρχηγό όλου του Ισλάμ), γιατί ενώ τον διέταξε να εκδώσει φετβά (διακήρυξη) με τον οποίο να καλεί όλους τους μουσουλμάνους να καταστρέψουν όλους τους χριστιανούς της αυτοκρατορίας του, εκείνος – άνθρωπος δίκαιος και ευσπλαχνικός – αρνήθηκε να εκτελέσει την εντολή του. Με εντολή, επίσης του σουλτάνου, εκτελέστηκαν επιφανείς Ρωμιοί (Φαναριώτες). Ως απόδειξη της ενοχής τους αρκούσε η «ταυτονυμία» ή η συγγένεια με πρόσωπα που είχαν ανάμιξη στα γεγονότα της Μολδοβλαχίας. Επίσης και μητροπολίτες, που θεωρούνταν πρόσωπα «ιερά και απαραβίαστα». Ο νέος Σεϊχουσλάμης δεν εδίστασε να εκδώσει φετβά με τον οποίο καλούσε όλους τους μουσουλμάνους να μην αφήσουν σ’ όλη την αυτοκρατορία Ρωμιό για Ρωμιό χριστιανό. Ο πρεσβευτής της Ρωσίας απέκλεισε, ρητά και κατηγορηματικά, κάθε ενίσχυση. Οι Δυτικοί ήταν με το μέρος της Τουρκίας. «Η επανάσταση έφτασε στο αμήν» τόσο, ώστε ο Γέρος του Μωριά «εμβήκεν εις την Εκκλησίαν, έκαμε τον σταυρόν του, έμεινεν πολλήν ώρα σύννους και ασπασθείς την εικόνα της Θεομήτορος είπε: Παναγία μου, βοήθησε τους Χριστιανούς, τους πήραμε στο λαιμό μας». (1)
Για όλους, λοιπόν, αυτούς τους λόγους – και πιεζόμενος αφόρητα από τους Τούρκους – ο Γρηγόριος τάχτηκε εναντίον της Επανάστασης, για να γλυτώσει τη Ρωμιοσύνη από την απειλή γενικής σφαγής.
Αυτά όλα τα έκαμε για «να ρίξει στάχτη στα μάτια του σουλτάνου». Τα αφοριστικά του ήταν ψεύτικα και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ενώ με τα χείλη αφόριζε τον Αγώνα με την καρδιά του τον ευλογούσε και ευχόταν την ευόδωσή του.
Ο Υψηλάντης όχι μόνο δεν απέδωσε την αποτυχία του κινήματός του στον αφορισμό του Πατριάρχη, αλλά απεκήρυξε τους στρατιώτες του που δεν επέμειναν στον αγώνα, να εκδικηθούν «το ιερόν αίμα των κατασφαγέντων απανθρώπως κορυφαίων «υπουργών» της θρησκείας Πατριαρχών (Γρηγορίου Ε’ και Κυρίλλου ΣΤ’), αρχιερέων και μυρίων άλλων αθώων αδελφών». (2)
Πραγματικά ο αφορισμός και οι εγκύκλιοι του Πατριάρχη δεν είχαν επίδραση στην Ελληνική Επανάσταση. Αυτή απλώθηκε αμέσως και σε περιοχές που είχαν φτάσει και είχε ανακοινωθεί ο αφορισμός και οι εγκύκλιοι του Πατριάρχη.
«Μόνο στη Μολδοβλαχία χρησιμοποιήθηκε ο αφορισμός ως όπλο εναντίον του Υψηλάντη από εκείνους όμως που είχαν αποφασίσει να τον εγκαταλείψουν ή και να τον χτυπήσουν, για να περισωθούν οι ίδιοι. Αλλά και εκεί η επίδραση του αφορισμού ήταν μικρή. Ο Υψηλάντης και το κίνημά του είχαν δεχθεί ισχυρό πλήγμα από την αποδοκιμασία του Ρώσου αυτοκράτορα, που κατέστρεψε όλες τις ελπίδες για άμεση ρωσική υποστήριξη. (3)
Μια άλλη θέση που από την όλη κατάσταση φαίνεται να κερδίζει πολύ έδαφος είναι τούτη: Ο Γρηγόριος ακολουθεί ρωσική πολιτική- για τους γνωστούς λόγους – Πιστεύει στην ομόδοξη Ρωσία και προσπαθεί να εφαρμόσει την πολιτική της. Στα 1797 η Ρωσία εμφανίζεται σύμμαχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά της Γαλλίας.
Λίγο μετά την εκδίωξη του Ναπολέοντα από τα Εφτάνησα η ρωσική πολιτική αλλάζει προσανατολισμό και προσεγγίζει τη Γαλλία του Ναπολέοντα. Η Οθωμανική αυτοκρατορία θεωρεί επικίνδυνη τη ρωσική πολιτική και απομακρύνει το Γρηγόριο από τον πατριαρχιακό θρόνο. «Η καταδίκη του Ρήγα» ήταν θέση της Ρωσικής πολιτικής και γι’ αυτή του τη θέση απομακρύνεται ύστερα από λίγους μήνες.
Μετά το 1803 η πολιτική της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αναπροσανατολίζεται· στρέφεται προς τη Γαλλία. Και ο Σελήμ ο Γ’ με στήριγμα τον στρατηγό Σεμπαστιάν, προσπαθεί να επιβάλλει την απόλυτη κυριαρχία του στην αυτοκρατορία.
Από το 1805 και μετά η Ρωσία γίνεται σύμμαχος της Γαλλίας και κατά συνέπεια η πολιτική του σουλτάνου δεν είχε αμφιβολία για το στήριγμά της. Στην προσπάθειά του να επιβάλλει τον απολυταρχισμό του ο Σελίμ επαναφέρει το Γρηγόριο στον Πατριαρχιακό θρόνο (1806) που είναι εκφραστής της ρωσικής πολιτικής. Έτσι ο Γρηγόριος εμφανίζεται να καλεί τους χριστιανούς να υπερασπίσουν την Πόλη από τις απειλές των Άγγλων.
Η τύχη του Γρηγορίου κρίθηκε μαζί με την τύχη του Σελίμ του Γ’. Όταν θανατώθηκε, ύστερα από την εξέγερση των Γενιτσάρων ο Σελίμ, έχασε το θρόνο του και ο Γρηγόριος.
Στα 1819 ο Γρηγόριος ξανακαλείται στο θρόνο. Είναι μια κρίσιμη εποχή για την Οθωμανική αυτοκρατορία και τον κόσμο γενικότερα. Η Ρωσία είναι στυλοβάτης της Ιερής Συμμαχίας. Η επαναφορά του Γρηγορίου στο θρόνο δε φαίνεται να είναι άσχετη με την απόφαση του Μαχμούτ να πραγματοποιήσει την πολιτική του αδελφού του Σελίμ Γ’ για επιβολή απόλυτης μοναρχίας. Είχε αρχίσει η σύγκρουση του σουλτάνου με τον Αλή Πασά και φοβήθηκε πως η Ορθόδοξη Εκκλησία θα στήριζε τον αποστάτη Πασά. Έτσι η επάνοδος του Γρηγορίου στο θρόνο είναι πράξη πολιτική της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Σημειώσεις:
- – Σπύρου Τρικούπη, Ιστορία του Ε.Ε., τομ. Α’, σελ. 206
- – Σπύρου Τρικούπη, ό.π., σελ. 128
- – Ιστορία Ε.Ε. εκδοτικής Αθηνών, τόμ. ΙΒ’, σελ. 32
- – Πράγματι πρόκειται για καταδίκη, για αποκήρυξη των ιδεών του Ρήγα και όχι για αφορισμό του
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
