Μέρος 6ο
Όσον αφορά τις αντιεπαναστατικές εγκυκλίους, θεωρούμε ότι έχουμε καλύψει επαρκώς το θέμα. Όσο για τους χαρακτηρισμούς «που δεν τους υπαγόρευσε κανένας Τούρκος σουλτάνος», θα πρέπει να παραδεχτούμε πως πράγματι είναι υπερβολικοί, «καλογερίστικοι», κάποτε φρικαλέοι: Αποκαλεί τον Μ. Βόδα λ.χ. «τέρας έμψυχον αχαριστίας», τον Αλέξανδρο Υψηλάντη «αγνώμονα», και τους δύο μαζί «αλαζόνες και δοξομανείς», «ματαιόφρονες», «κακοήθεις και ανοήτους» κλπ. Αλλά είπαμε ότι παραλήπτες αυτών των εγκυκλίων δεν ήταν μόνον οι κατά τόπους μητροπολίτες, αλλά και η Πύλη που επέβαλε εξονυχιστική λογοκρισία και έπρεπε με κάθε τρόπο να πεισθεί για τη νομιμοφροσύνη και την προσπάθεια του Πατριάρχη και των Δεσποτάδων να καταπνίξουν κάθε επαναστατική ιδέα και κίνηση, που θα μπορούσε να στοιχίσει στο Έθνος ό,τι και οι άλλοι ξεσηκωμοί (Ορλωφικά, «Ρεμπελιό Σμύρνης»).
Κι εξάλλου, είπαμε ότι προφανώς δεν πίστευε ό,τι κι ένας Κολοκοτρώνης: «Ο Θεός υπόγραψε τη λευτεριά της Ελλάδας και δεν παίρνει πίσω την υπογραφή του»! Ήταν βαθιά συντηρητικός, όπως ήταν και ο Κοραής κι ο Καποδίστριας, «ούτε επίστευεν ούτε ηυνόει ούτε επεθύμει το κίνημα».
Πράγματι «είχε αδιάσειστον την πεποίθησιν… ότι εμπεποτισμένος από την αντίληψιν της ανάγκης της διατηρήσεως της Οθωμανικής αυτοκρατορίας μέχρι της συνολικής του Έθνους αφυπνίσεως».
Κλείνοντας τούτη τη συνάφεια, να πούμε ακόμη, συμπληρωματικά, για τους καλογερίστικους χαρακτηρισμούς (κάποτε και κατάρες) ότι δεν απέβλεπαν μόνο να αποσείσουν κάθε υποψία του κατακτητή για επαναστατικές αντιδράσεις και ξεσηκωμό των υποδούλων, αλλά την εποχή εκείνη ήταν το «ειρηνικό οπλοστάσιο της εκκλησίας» που έμπαινε στην ημερήσια διάταξη. Δεν ήταν μ’ άλλα λόγια, προσωπικά επινοήματα του Γρηγορίου, όπως επιδιώκουν να τα παρουσιάσουν οι κατήγοροί του.
Και ένα τελευταίο: Οι επικριτές του Γρηγορίου προβάλλουν με έμφαση το γεγονός ότι σε εγκύκλιό του αφόρισε τη διδασκαλία των Μαθηματικών, της Τριγωνομετρίας και των Λογαρίθμων. Η εγκύκλιος αυτή που γράφτηκε το Μάρτη του 1819 βασικά είχε σκοπό να χτυπήσει τα κηρύγματα του Ρήγα Φεραίου και του Αδαμάντιου Κοραή. Όμως δεν είναι έτσι ακριβώς η αλήθεια. Αν κανείς διαβάσει προσεκτικά και απροκατάλυπτα την εγκύκλιο θα διαπιστώσει κάτι καθόλου παράδοξο. «Επιπολάζει ενιαχού μια καταφρόνεσις περί τα Γραμματικά μαθήματα και διόλου παράβλεψις περί τας λογικάς και ρητορικάς τέχνας και περί αυτών επί πάσι την διδασκαλίαν της υψηλοτάτης Θεολογίας, προερχόμενη εκ της ολοτελούς αφοσιώσεως μαθητών και διδασκάλων εις μόνα τα Μαθηματικά και τας Επιστήμας, και μία ψυχρότης περί τα της αμωμήτου ημών πίστεως και αδιαφορία εις τας παραδεδομένας νηστείας…», οπότε, καθώς αβίαστα φαίνεται δεν πρόκειται για αφορισμό των Μαθηματικών και των Επιστημών, αλλά για μια προτίμηση στα γλωσσικά και θεολογικά μαθήματα τα οποία εύρισκε ότι είχαν παραμεληθεί. Όσο για τις νηστείες και τα θεολογικά μαθήματα τι το περίεργο; Είναι απόλυτα φυσικό ένας Πατριάρχης πρώην μοναχός, ασκητικός και συντηρητικός, γαλουχημένος με τα νάματα της Ορθόδοξης Παράδοσης να συνιστά στους πιστούς, στο ποίμνιό του, νηστείες και θεολογική μόρφωση.
3. Η δράση του
Παρά το σύντομο διάστημα της πατριαρχίας του (συνολικά 6 χρόνια), τις περιπέτειές του και τους δύσκολους καιρούς, το πέρασμά του από το Πατριαρχείο ήταν σταθμός, ήταν ευλογία. Ανέπτυξε τεράστια εκκλησιαστική δράση. Από την εποχή ακόμη που ήταν μητροπολίτης Σμύρνης ανέπτυξε το τεράστιο κηρυτικό και κοινωνικό του έργο. Ενίσχυσε σημαντικά την παιδεία γιατί πίστευε σ’ αυτήν ακράδαντα, στο φωτισμό του Γένους και την μέσα από αυτόν αίσια έκβαση της τύχης του (όπως και ο Κοραής και ο Καποδίστριας), γι’ αυτό και το ενδιαφέρον του μένει αδιάπτωτο για την υπόθεση της παιδείας, εκφραζόμενο με πλήθος ευεργετικών ενεργειών. Προσκολημμένος όσο λίγοι Πατριάρχες στην Ορθόδοξη Πατερική παράδοση, την οποία είχε εγκολπωθεί βαθιά από τα χρόνια της μοναχικής του ζωής στο Άγιο Όρος, δεν έχανε ευκαιρία για να καθοδηγήσει προς τα εκεί το ποίμνιό του. Προσπαθεί να μεταφράσει και να εκλαϊκεύσει αυτήν την πατερική γνώση και να την κάνει πιο κατανοητή για τον αγράμματο ραγιά. Πιστεύει πως έτσι μόνο θα του στηρίξει την πίστη και την εγκαρτέρηση στα εθνικά δεινά και την ελπίδα για τη λευτεριά και την ανόρθωση.
Με την ισχυρή του προσωπικότητα και τα μεγάλα διοικητικά του προσόντα ο Γρηγόριος κατάφερε να αναδιοργανώσει το Πατριαρχείο και να ενισχύσει το κύρος του που είχε σημαντικά κλονιστεί από τις συνεχείς και απροκάλυπτες επεμβάσεις των Φαναριωτών και των ξένων στα εκκλησιαστικά πράγματα. Όντας στη Σμύρνη μετέφρασε και εξέδωσε τους περί ιερωσύνης λόγους του Ι. Χρυσοστόμου.
Στην Πόλη εξέδωσε στο πατριαρχικό τυπογραφείο τα Ηθικά του Μεγάλου Βασιλείου, την Εξήγηση των ομιλιών του στην Εξαήμερο και το Κυριακοδρόμιο, όλα σε απλή και εύληπτη γλώσσα. Επίσης μετέφρασε και αρκετά αρχαιοελληνικά κείμενα, προοριζόμενα για τη σχολική εκπ/ση, και εξέδωσε γραμματικής εγχειρίδιο. Τη διδασκαλία της γραμματικής τη θεωρεί «εκ των ων οκ άνευ», τη θεωρεί σημαντικότερη από τις Επιστήμες και τα Μαθηματικά, και προτείνει μάλιστα «να διαιρεθώσι τα Γραμματικά σχολεία από τα των Επιστημών και Μαθηματικών», ενώ αφήνει ένα παράθυρο στη διδ/λία των επιστημών: Πρώτα πρέπει οι μαθητές να καταρτίζονται στην αρχαιοελληνική γλώσσα και στη λογική και στη ρητορική και μετά «ας ανοίγωνται ελευθέρως αυτοίς και τα προαύλια των επιστημών και όλης εν γένει της φιλοσοφίας».
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Συνεχίζεται
