Τηλεφωνική συζήτηση με τον Καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ Γιώργου Μαργαρίτη είχε ο δημοσιογράφος Αλέκος Χατζηκώστας κατά τη διάρκεια της εκπομπής του «Λόγια σταράτα» στο ΡΑΔΙΟ ΑΙΧΜΗ-102,8, την Παρασκευή 26/3.

Ξεκινώντας, απάντησε αναφορικά με τις εντυπώσεις-εκτιμήσεις του σχετικά με τον τρόπο γιορτασμού των 200 χρόνων της Επανάστασης του ’21, σημειώνοντας : «Μου προκαλεί ένα σφίξιμο και μία αμηχανία. Γιορτάζουμε μία εκδήλωση Ελευθερίας με χιλιάδες αστυνομικούς και απαγορεύσεις των συγκεντρώσεων. Μου προκαλεί θλιβερή εικόνα το γεγονός ότι π.χ ήλθαν για να τιμήσουν τις εορταστικές εκδηλώσεις δευτεροκλασάτες ηγεσίες ξένων δυνάμεων, ενώ έλειπαν (δεν γνωρίζω εάν ειδοποιήθηκαν) εκπρόσωποι Βαλκανικών χωρών, μιας και ο αγώνας της Ανεξαρτησίας δόθηκε με τους λαούς αυτούς». Και συνεχίζοντας, αναφέρθηκε στην περίφημη Επιτροπή Εορτασμού, τονίζοντας «ότι όλα όσα συμβαίνουν ήταν αναμενόμενο, γιατί κάποιοι παθαίνουν αλλεργία στη λέξη Επανάσταση. Από τα όσα προγραμματίζονται όμως και ανακοινώνονται, θα ήθελα να παρατηρήσω ότι η αντίληψη -δυστυχώς κυρίαρχη- που βλέπει την επέτειο ως ένα είδος εορταστικού millenium ή ως ένα είδος επίδειξης κατ’ εικόνα και ομοίωση του ολυμπιακού 2004 βρίσκεται πολύ μακριά και από το πνεύμα του 182, και από τις πραγματικές ανάγκες ετούτου του τόπου και του λαού για ουσιαστική παιδεία, αυτογνωσία και γερά θεμελιωμένη στις μεγάλες στιγμές του παρελθόντος πρόοδο».

Απαντώντας σε ερώτηση για το πώς από απόσταση 200 χρόνων μετά τα γεγονότα, αποτιμά την Ελληνική Επανάσταση, σημείωσε ; «Μας έδωσε το ελεύθερο, ανεξάρτητο κράτος μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα και μέσα στο οποίο, χάρη στο οποίο, μπορούμε να ασκήσουμε τα πολιτικά μας δικαιώματα και να διεκδικήσουμε μια καλύτερη ζωή. Δεν είναι κάτι το ασήμαντο. Της χρωστάμε δηλαδή, χρωστάμε σε όσους τη σχεδίασαν, την υλοποίησαν, όσους θυσιάστηκαν, όσους μάτωσαν γι’ αυτήν. Ας ελπίσουμε ότι με τον τρόπο που επετειακά θα τη γιορτάσουμε, θα την τιμήσουμε, θα αναδείξουμε τις αξίες που μας κληροδότησε, και δεν θα την ευτελίσουμε σε ανούσιο πανηγύρι και υπερθέαμα. 

Εάν με ρωτάτε, στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο η Ελληνική Επανάσταση ήταν ένα σπουδαίο, για την εποχή του γεγονός. Στην ευρωπαϊκή ιστορία ήταν η κατ’ εξοχήν επανάσταση του ρομαντισμού, εκείνη που ράγισε το σκοταδισμό της Παλινόρθωσης. Το πιστοποιεί εξάλλου η ακτινοβολία της και η συγκίνηση που προκάλεσε σε ολόκληρο τον τότε δυτικό -ευρωπαϊκό- κόσμο». 

Σε σχέση με τα όσα ακούγονται περί ομοψυχίας και εμφύλιων σπαραγμών τόνισε : «Δεν υπάρχει καμία επανάσταση χωρίς εντάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις. Άλλωστε και στην Ελληνική υπήρχαν διαφορετικά συμφέροντα στους συμμετέχοντες».

Για το ρόλο της εκκλησίας, υποστήριξε ήταν αντιφατικός και πως «δεν είναι τόσο σημαντικός όσο τον εμφανίζουν». Ανέφερε το παράδειγμα των εγκυκλίων ενάντια της, που «αγνοήθηκαν από τους κατοίκους, κάτι το πρωτοφανές», ενώ σε σχέση με το θάνατο του Πατριάρχη διευκρίνισε ότι αυτός τιμωρήθηκε, «γιατί δεν μπόρεσε να ελέγξει το μιλιέτ, του ξέφυγε η κατάσταση», ενώ αποκάλυψε ότι την απόφασή για την έκπτωση του αποφάσισε η Μεγάλη Ιερή Σύνοδος με τη συμμετοχή, Φαναριωτών, ιερωμένων και εκπροσώπων των συντεχνιών της Κων/πολης!

Αναφέρθηκε αναλυτικά στο ρόλο των τότε Μεγάλων Δυνάμεων, διευκρινίζοντας «ότι δεν κινήθηκαν αυτοβούλως και λόγω φιλευσπλαχνίας, αλλά στο πλαίσιο των γεωπολιτικών προβλημάτων που δημιουργήθηκαν ειδικότερα το 1825-27.

Αναφερόμενος στο νέο του βιβλίο με τίτλο,  «Ενάντια σε φρούρια και τείχη 1821 - Μια μικρή εισαγωγή για την ελληνική επανάσταση», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα σημείωσε : «Επιθυμώ να βάλω μία τάξη στο χάος. Ξεκινώ όχι από το τέλος, δηλαδή στο αν πέτυχε ή όχι (πέτυχε γιατί έφτιαξε αστικό κράτος) αλλά από την αρχή για το πώς ξεκίνησε. Το βιβλίο προτείνει μια μέθοδο προσέγγισης, ανάλυσης και ερμηνείας των γεγονότων, μακριά από τις επιμέρους ή τις επιφανειακές αντίστοιχες που συνοδεύουν συνήθως τις εργασίες για την Ελληνική Επανάσταση. Προσπαθεί να ανιχνεύσει αιτίες και μηχανισμούς, που εξηγούν την εξέλιξη και τη ροή των γεγονότων. Επιχειρεί να εντάξει τα πρόσωπα, τους πρωταγωνιστές μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο συνθηκών και σχέσεων που καθοδηγεί τις επιλογές και τις πράξεις τους. Ταυτόχρονα φιλοδοξεί να δείξει στον αναγνώστη πόσο συναρπαστική διαδικασία είναι η εμπλοκή σε μια εκρηκτική εποχή. Την εποχή της επανάστασης».

Τελειώνοντας και αναφερόμενος στον τρόπο προσέγγισης, σημείωσε ότι «δεν υπάρχει τμήμα σε ΑΕΙ που ασχολείται ουσιαστικά με την Επανάσταση, ενώ λείπουν συνθετικά έργα γι’αυτήν. Δεν είναι επαναστατικές οι εποχές μας και δεν συγκινεί ένα τέτοιο γεγονός, πέρα από προσχήματα και επιφανειακή ενασχόληση. Πολύ λίγο γνωρίζουμε δυστυχώς την ιστορία μας. Επικρατεί η σχηματοποίηση με υπόβαθρο το ανούσιο, το περιστασιακό, το επιμέρους και το επουσιώδες. Ανήκουμε σε μια κοινωνία, σε μία χώρα, που, όπως δείχνουν τα πράγματα, βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Επικίνδυνο σταυροδρόμι από πολλές πλευρές και απόψεις. Συνήθως σε τέτοιες περιστάσεις οι λαοί στρέφονται προς την ιστορία τους, για να αντλήσουν την παιδεία εκείνη, το απαραίτητο γνωστικό υπόβαθρο,  που θα μπορέσει να τους βγάλει από την αμηχανία και τους φόβους τους, που θα οδηγήσει τις επιλογές τους. Ακόμα και αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία μας ως λαού και την ιστορία του κόσμου, τώρα είναι η κρίσιμη ώρα που πρέπει να σκύψουμε πάνω σε αυτήν».

Και κατέληξε : «Προσωπικά θα ευχόμουν να το προσεγγίσει με σεβασμό, όπως αρμόζει σε ένα κομβικό για την ιστορία της χώρας μας γεγονός, να το προσεγγίσει με περίσκεψη, φόβο και στοργή, όπως αρμόζει σε μεγάλες στιγμές, αυτές που μας έδωσαν την πατρίδα, μέσα στην οποία υπάρχουμε ως Έλληνες. Επίσης όμως να ζητήσει να μάθει από το γεγονός αυτό, να το μελετήσει νηφάλια, με τις μεθόδους και τα εργαλεία της επιστήμης, ώστε να αντλήσει από αυτό παιδεία, τόσο χρήσιμη στο δικό μας κόσμο και στις δικές μας εποχές».