Σύμφωνα με δημοσίευμα της ιστορικής εφημερίδας Εστίας, αξιωματούχοι του Μαξίμου εισηγήθηκαν στον πρωθυπουργό την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας με αναστολή άρθρων του Συντάγματος. Δικαιολογητικοί λόγοι αυτής της κίνησης αναφέρονται το βαρύ κόστος για την οικονομία από την κρατική αρωγή στις πληγείσες περιοχές από τις πυρκαγιές, η επιβάρυνση του δημόσιου χρέους για νέο δανεισμό και γενικά η αντιμετώπιση της λαϊκής δυσαρέσκειας από τους κυβερνητικούς χειρισμούς στα πεδία της οικονομίας, της πανδημίας και των φυσικών καταστροφών.
Ανάλογες εισηγήσεις υπήρξαν τον Δεκέμβρη του 2008.Ειδικότερα,μετά την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από πυρά αστυνομικών, σημειώθηκαν εκτεταμένα επεισόδια σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας και ήταν ορατός ο κίνδυνος για αποσταθεροποίηση της χώρας. Στενοί συνεργάτες του τότε πρωθυπουργού εισηγήθηκαν την εφαρμογή του άρθρου 48 του Συντάγματος, ήτοι η χώρα να κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να βγεί ο στρατός στους δρόμους. Ο Κώστας Καραμανλής, είχε απορρίψει άμεσα σχετικές συζητήσεις.
Απαντώντας στις σφοδρές αντιδράσεις που προκάλεσε η σχετική αποκάλυψη, ο εκπρόσωπος Τύπου της σημερινής κυβέρνησης υπογράμμισε ότι: «Τα δημοσιεύματα που αφορούν τη κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας είναι τόσο φαιδρά που είναι ανάξια σχολιασμού», προσθέτοντας: «To ότι αυτά αναπαράγονται από στελέχη της αντιπολίτευσης….συνιστά σοβαρότατο πρόβλημα για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται η αντιπολίτευση τους θεσμούς».
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στο άρθρο 48 Σ που προβλέπεται ο θεσμός της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ο οποίος βρήκε συνταγματική υποδοχή στη χώρα μας για πρώτη φορά με την αναθεώρηση του 1911,ενώ το επόμενος έτος ψηφίσθηκε και ο σχετικός εκτελεστικός νόμος ΔΞΘ΄/1912 «περί καταστάσεως πολιορκίας». Η αρχική ratio (σκοπός) της εισαγωγής του θεσμού ήταν η περιστολή ως ένα βαθμό των ατομικών δικαιωμάτων σε έκτακτες περιστάσεις, κυρίως σε περίπτωση πολέμου αλλά και εσωτερικής απειλής, προκειμένου να καταστεί δυνατή η αποτελεσματική αντιμετώπιση των τελευταίων και η μετά ταύτα επάνοδος στη συνταγματική ομαλότητα.
Βέβαια, το επίμαχο άρθρο θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποσκοπεί στην προστασία της συνταγματικής νομιμότητας, άρα και των θεμελιωδών συνταγματικών δικαιωμάτων και ελευθεριών σε κρίσιμες περιόδους. Ωστόσο η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι η κήρυξη κατάστασης πολιορκίας, από τη καθιέρωση του θεσμού από το 1911 έως το 1974,χρησιμοποιήθηκε αντίθετα για την πανηγυρική εξαγγελία εκτροπών από την δημοκρατική ομαλότητα και για την περιβολή των εγχειρημάτων αυτών με μια επίφαση νομιμότητας.
Ειδικότερα, ήταν σύνηθες στην πρόσφατη ελληνική ιστορία, να χρησιμοποιείται ο συγκεκριμένος θεσμός από εκείνους που διέθεταν τον έλεγχο του κατασταλτικού μηχανισμού του κράτους, με σκοπό την πανηγυρική εξαγγελία εγχειρημάτων εκτροπής από την πολιτειακή ομαλότητα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η δικτατορία του Πάγκαλου (1925),του Κονδύλη(1935),του Ιωάννη Μεταξά (1936) και φυσικά η απριλιανή χούντα του 1967.Εν ολίγοις, η κατάσταση πολιορκίας είναι θεσμός ευεπίφορος σε καταχρήσεις λόγω των συνεπειών της, που οδηγούν στη δήθεν προσωρινή εγκαθίδρυση στρατοκρατικού καθεστώτος. Στην ουσία πρόκειται για έναν δούρειο ίππο μέσα στα τείχη της δημοκρατίας.
Σύμφωνα με το άρθρο 48 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγματος, η θέση σε ισχύ της καταστάσεως πολιορκίας σε ολόκληρη ή μέρος της επικράτειας μας ενδέχεται να συνεπιφέρει την δυνητική αναστολή μέρους των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ειδικότερα των άρθρων 5 παράγραφος 4,6,8,9,11,12 παράγραφοι 1 έως και 4,14,19,22 παράγραφος 3,23,96 παρ. 4 και 97.
Η αναστολή αυτών των άρθρων σημαίνει, ότι δεν υφίσταται η προσωπική ελευθερία των ατόμων, ότι μπορεί να παραβιαστεί το άσυλο της κατοικίας, να επιβληθεί αναγκαστική εργασία στους πολίτες και εξορία, ότι το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι δεν ισχύουν πλέον. Υπό τις συνθήκες αυτές καταπατάται βάναυσα η σφαίρα ιδιωτικής αυτονομίας των πολιτών, που εγγυάται κατά τα άλλα το Σύνταγμα, και επιβάλλεται αδιακρίτως σε δικαίους και αδίκους καθεστώς στρατιωτικής τρομοκρατίας. Με τον τρόπο αυτό ο πολίτης εκμηδενίζεται απέναντι στο κράτος.
Από την ενδελεχή έρευνα του θεσμού της καταστάσεως πολιορκίας προκύπτουν πλείονες προβληματικές τόσο αναφορικά με την ασυνέπεια και τη μη ενδελεχή ρύθμιση του θεσμού τόσο σε συνταγματικό όσο και σε νομοθετικό επίπεδο. Η μη θωράκιση του απέναντι σε πιθανές καταχρηστικές-κυβερνητικές επιλογές είναι πολύ πιθανή και τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο ισχύων εκτελεστικός νόμος 566/1977 περί καταστάσεως πολιορκίας είναι σε πολλά σημεία αντισυνταγματικός.
Αναμφίβολα, ζούμε σε μια δύσκολη περίοδο. Η πανδημία, η τραγική οικονομική κατάσταση του κράτους και οι φυσικές καταστροφές που ταλανίζουν την πατρίδα μας, δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα. Το φθινόπωρο που πλησιάζει, είναι εξαιρετικά κρίσιμο για την ενότητα της Πατρίδα μας και απαιτείται εθνική ομοψυχία. Πιστεύω και θέλω να ελπίζω ότι η ανώτατη πολιτικό-στρατιωτική ηγεσία δεν θέλει να διακινδυνεύσει την πολιτική και πολιτειακή σταθερότητα του τόπου.
Θάνος Κάλλης
Δικηγόρος-Ιστορικός
