Πέρασαν 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και το διωγμό των προγόνων μας από τις εστίες τους, από ένα χώρο όπου για χιλιετίες άνθησε ο Ελληνικός πολιτισμός. Τώρα, 100 χρόνια μετά το διωγμό, καθήκον όλων μας είναι να διατηρήσουμε στη μνήμη μας την ιστορία του ιερού αυτού τόπου και να τη μεταφέρουμε στους απογόνους μας.
Αν δεν το κάνουμε, οι αλησμόνητες αυτές πατρίδες, όπως μας αρέσει να τις αποκαλούμε, θα είναι οριστικά χαμένες.
Κοτζαεριδης Γεώργιος
Μικρά Ασία
Μικρά Ασία είναι η χερσόνησος που προεκτείνεται δυτικά της ασιατικής ηπείρου σε μια νοητή γραμμή που ξεκινά από τον κόλπο της Αλεξανδρέτας έως την Τραπεζούντα της Μαύρης Θάλασσας. Βόρεια βρέχεται από τον Εύξεινο Πόντο, νότια από την Μεσόγειο και δυτικά από το Αιγαίο πέλαγο.
Ο όρος Μικρά Ασία έγινε γνωστός από τους Ρωμαίους, για τους οποίους η περιοχή ήταν δυτική επαρχία μαζί με τις περιoχές της Καρίας, της Μυσίας και της Φρυγίας. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο Asia minor ήταν ο χριστιανός συγγραφέας Παύλος ο Ορόσιος περί το 400 μ.Χ. Οι συγγραφείς της πρώιμης βυζαντινής περιόδου την αναφέρουν ως “η Μικρά Ασία” και ήταν περισσότερο γνωστή ως Ανατολή.
Διοικητικά η Ανατολή ήταν “Θέμα”, δηλαδή μία από τις 29 επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Από την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έγινε γνωστή ως Ανατολία. H Mικρά Ασία από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν σταυροδρόμι πολιτισμών και σημείο συνάντησης μεταναστευτικών φυλών που μετακινούνταν από την ανατολή προς τη δύση ή και αντίστροφα.
Οι ανασκαφές του Τζέιμς Μέλαρτ 1961-1965 στο Τσατάλ-χουγιούκ (Çatalhöyük) αποκάλυψαν πως η Ανατολία ήταν κέντρο προηγμένου πολιτισμού ήδη από το 7500 π.Χ., κατά την Νεολιθική και την Χαλκολιθική περίοδο.
Από τον 9ο έως τον 6ο αι. π.Χ. πέρασαν από εκεί Ίωνες, Αιολείς και Δωριείς, έκτισαν τις πόλεις τους, αναμείχθηκαν με τους γηγενείς πληθυσμούς υιοθέτησαν τμήμα της θρησκείας τους και εγκαθίδρυσαν έναν αξιόλογο πολιτισμό που προπορεύθηκε σε πολλές περιπτώσεις εκείνου της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Οι αρχαίοι Έλληνες διαιρούσαν τη Μικρά Ασία σε 15 χώρες ο Πόντος, η Παφλαγονία η Βιθυνία, η Μυσία, η Τρωάδα, η Αιολίδα, η Λυδία (στην οποία υπαγόταν η Μαιονία ανατολικά και η Ιωνία δυτικά) η Καρία, η Λυκία, η Πισιδία, η Παμφυλία η Κιλικία, η Φρυγία, η Ισαυρία, η Λυκαονία, η Γαλατία και η Καππαδοκία.
Αρχαίες Μικρασιατικές Ελληνικές πόλεις.
Έφεσος
Σαν πρώτοι κάτοικοι της περιοχής αναφέρονται, επίσης, οι Λέλεγες, οι Κάρες και οι Πελασγοί. Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι, τον 17ο π.Χ αιώνα ήρθε εδώ ο Άνδροκλος ο γιος του βασιλιά της Αθήνας Κόδρου μαζί με Ίωνες αποίκους της περιοχής. Σύμφωνα πάντα με την παράδοση η Έφεσος κατοικήθηκε κατ΄αρχάς από τις Αμαζόνες, οι οποίες έδωσαν τα ονόματά τους σε διάφορες περιοχές όπως Έφεσος, Σμύρνη, Κύμη, Μύρινα, Σινώπη κ.α .
Κατά τα μέσα του 11ου π.Χ ως και τον 9ο π.Χ αιώνα άρχισαν οι πρώτες μετακινήσεις πληθυσμών από τον Ελλαδικό χώρο προς τα παράλια της Μικράς Ασίας. Άποικοι από την Πελοπόννησο, την Αττική και την Εύβοια, μετακινήθηκαν στην Σάμο και στην Χίο και από εκεί στα απέναντι παράλια της Μικράς Ασίας δημιουργώντας πόλεις-κράτη.
Αυτές οι πόλεις ενώθηκαν και ίδρυσαν την Ιωνική Συμπολιτεία, μια Ομοσπονδία από αυτόνομες και ανεξάρτητες οικονομικά πόλεις που κάθε μια είχε τους βουλευτές της.
Η Έφεσος υπήρξε σημαντικό μέλος της Ιωνικής Συμπολιτείας, του Κοινού των Ιώνων, μαζί με την Μίλητο, την Μυούντα, την Σμύρνη, τη Πριήνη, την Τέως, τις Κλαζομενές, τον Κολοφώνα, τις Ερυθρές, την Φώκαια. την Σάμο και την Χίο.
Η Έφεσος ήταν μία από τις πιο σημαντικότερες Ιωνικές πόλεις της αρχαιότητας και ήταν χτισμένη στον μυχό του Καίστρου ποταμού, κοντά στην θάλασσα, αλλά οι προσχώσεις του ποταμού την απομάκρυναν από αυτήν.
Έτσι, η αρχαία πόλη χτίστηκε σε μια εύφορη και πλούσια πεδιάδα που ονομάζονταν Εφέσιο Πεδίο που συνετέλεσε στην μεγάλη της ακμή.
Η Έφεσος κατά τον 8ο αιώνα π.Χ αποτελούσε το οικονομικό κέντρο της περιοχής και είχε πολύ καλές σχέσεις με τις διπλανές πόλεις, και ήταν αφιερωμένη στην θεά Άρτεμη, χάρη της οποίας κτίστηκε αργότερα το Αρτεμίσιο που η κατασκευή του κράτησε 120 χρόνια και αποτελούσε ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.
Περί το τέλος του 8ου π.Χ. αιώνα ιδρύθηκε μικρός σηκός, που εμπλουτίστηκε με πολλά και λαμπρά αφιερώματα. Μετά την επιδρομή των Κιμερίων ο σηκός ανασυστάθηκε και επεκτάθηκε η πλατεία που τον περιέβαλε, ενώ τον 7ο π.Χ. κτίσθηκε ναός περιβαλλόμενος από κίονες. Στο Ιερό της Αρτέμιδας οι ιερείς και οι ιέρειες ήταν παρθένοι και ονομάζονταν Μεγάβυζοι.
Η Έφεσος τον 6ο αιώνα π.Χ κατακτήθηκε από τον Κροίσο, βασιλιά των Λυδών, που έδιωξε τον τύραννο Πίνδαρο, γιό του Μέλανου, διατηρώντας όμως την αυτονομία της. Ο Κροίσος συνέβαλλε τα μέγιστα στην ανέγερση του μνημειώδους ναού, που αποτέλεσε ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου και πρόσθεσε περισσότερους κίονες σε αυτόν.
Τον ναό ανέλαβαν ο Κρητικός αρχιτέκτονας Χερσίφρων με τον γιο του Μεταγένη, μαζί με την βοήθεια του καλλιτέχνη Θεόδωρου από την Σάμο.
Ο ναός αυτός ήταν από μάρμαρο, είχε μήκος 109 μέτρα και πλάτος 55. Περιβαλλόταν από διπλή σειρά κιόνων και ήταν κατά τα πρότυπα των αιγυπτιακών ναών.
Η κατασκευή του περατώθηκε κατά το α’ ήμισυ του 5ου π.Χ. αιώνα. Την αναπαράστασή των χάλκινων αγαλμάτων των Αμαζόνων, ύστερα από αγώνες που έγιναν για να εορτασθεί η Ειρήνη του Καλλία το 450 π.Χ., ανέλαβαν οι γλύπτες Φειδίας, Πολύκλειτος, Κρησίλας, και Φράδμων. Αναφέρεται μάλιστα ότι κατά τον 5ο π.Χ για να τιμήσουν οι Εφέσιοι την αμαζόνα Έφεσο που έδωσε το όνομά της στην πόλη προκήρυξαν διαγωνισμό για την κατασκευή αγάλματος για να το τοποθετήσουν στον ναό της Εφεσίας Αρτέμιδας.
Η αρχιτεκτονική του ιστορικού ιερού της Αρτέμιδος, συνδύαζε με έξοχη αρμονία και μαεστρία το ελληνικό ιωνικό πνεύμα μαζί με το ανατολίτικο, και διέφερε από το επιβλητικό και βαρύ στυλ του ναού του Δία στην Ολυμπία. Όπως αναφέρει ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος, ο οποίος θεωρείται ο εμπνευστής της λίστας με τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, το μεγαλείο του ναού της Αρτέμιδος υπερβαίνει κάθε άλλο από τα υπόλοιπα μνημεία.
"Καὶ κραναᾶς Βαβυλῶνος ἐπίδρομον ἅρμασι τεῖχος καὶ τὸν ἐπ' Ἀλφειῷ Ζᾶνα κατηυγασάμην κάπων τ' αἰώρημα, καὶ Ἠελίοιο κολοσσὸν, καὶ μέγαν αἰπεινᾶν πυραμίδων κάματον,μνᾶμά τε Μαυσώλοιο πελώριον· ἀλλ' ὅτ' ἐσεῖδον Ἀρτέμιδος νεφέων ἄχρι θέοντα δόμον,κεῖνα μὲν ἠμαύρωτο, καὶ ἦν· "Ἴδε, νόσφιν Ὀλύμπου Ἅλιος οὐδέν πω τοῖον ἐπηυγάσατο."
"Έχω δει τους μεγαλοπρεπείς Κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας, το Άγαλμα του Ολυμπίου Διός, τον Κολοσσό της Ρόδου και τις Πυραμίδες της Αιγύπτου, όπως ακόμα και το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, αλλά όταν βλέπω τον ναό της Αρτέμιδος που αγγίζει τον ουρανό τα υπόλοιπα μνημεία χάνουν την λαμπρότητά τους. Εκτός από τον Όλυμπο, ο ήλιος δεν φάνηκε πουθενά αλλού τόσο μεγαλοπρεπής όσο εδώ". - βλ. Αντίπατρος, Ελληνική μυθολογία, (IX, 58)
Ο ναός πυρπολήθηκε το 356 π.Χ από τον Ηρόστρατο που με την πράξη του αυτή ήθελε να παραμείνει στην αιωνιότητα.
Μετά την καταστροφή αυτή, οι Εφέσιοι άρχισαν την ανοικοδόμησή του κατά τα σχέδια του Μακεδόνα Δεινοκράτη.. Αργότερα η Έφεσος υποτάχθηκε στον Πέρση βασιλιά Κύρο και αποτέλεσε τμήμα του περσικού κράτους, μέχρι το 334 π.Χ οπότε απελευθερώθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο και πήρε το όνομα Αρσινόεια, προς τιμήν της συζύγου του Λυσίμαχου.
Την εποχή αυτή η Έφεσος ξαναβρήκε την παλιά της αίγλη και έγινε το σπουδαιότερο εμπορικό κέντρο της περιοχής. Αργότερα συμπεριλήφθηκε στο βασίλειο της Περγάμου και κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, αποτέλεσε μια από τις πιο ισχυρές ρωμαϊκές επαρχίες της Ασίας.
Το 88 μ.Χ υπετάγη στον Μιθριδάτη, αλλά ηττήθηκε από τους Ρωμαίους, που εγκατέστησαν στην πόλη το διοικητήριό τους.
Οι Ρωμαίοι στόλισαν την πόλη με σπουδαία οικοδομήματα, από τα οποία ξεχωρίζουν το θέατρο, το μεγαλύτερο της εποχής του. που μπορούσε να φιλοξενήσει 24.000 θεατές. Η βιβλιοθήκη του Κέλσου χτίστηκε το 125 μ.Χ και είχε 12.000 κυλίνδρους. Άλλα σπουδαία κτίρια ήταν το Νυμφείο του Τραϊανού, το μνημείο του Μέμμου, η Αρκαδική οδός που οδηγούσε στο λιμάνι, η Μαρμάρινη οδός που οδηγούσε στην βιβλιοθήκη κ.α.
Την χριστιανική περίοδο, κατά τον 1ο μ.Χ αιώνα, μαθητές του Ιωάννη του Βαπτιστή ίδρυσαν την πρώτη χριστιανική εκκλησία της Εφέσου που ήταν από τις πρώτες στην Μικρά Ασία και αποτέλεσε μία από τις Επτά Εκκλησίες της Αποκάλυψης. Την Έφεσο επισκέφθηκε ο Απόστολος Παύλος το 55 μ.Χ, όπου και παρέμεινε για τρία χρόνια.
Το 68 μ.Χ εγκαταστάθηκε στην πόλη και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, μαζί με την Παναγία, η οποία λέγεται ότι πέθανε εκεί.
Το 263 μ.Χ. όταν οι Γότθοι εισέβαλαν στην Μικρά Ασία, λεηλάτησαν και πυρπόλησαν το ναό της Αρτέμιδος, καθώς και όλη σχεδόν την πόλη. Οι Εφέσιοι φρόντισαν να επισκευάσουν τον ναό τον οποίο το 401 μ.Χ. ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος κατέστρεψε ολοσχερώς, γεγονός που αποτυπώνεται σε ένα γαλλικό χειρόγραφο του 13ου αιώνα όπου ο Ιωάννης εμφανίζεται να καταστρέφει τον ναό μαζί και το άγαλμα της Αρτέμιδος.
Η Έφεσος σε βάθος χρόνου παρήκμασε λόγω του κλεισίματος του λιμανιού από τις προσχώσεις του Καίστρου και την βυζαντινή περίοδο είχε μείνει ένας μικρός οικισμός που αναπτύχθηκε γύρω από τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.
Σήμερα είναι ένας από τους πιο σπουδαίους αρχαιολογικούς χώρους στον κόσμο, ενώ ο οικισμός που βρίσκεται κοντά σε αυτόν ονομάζεται Αγιασουλούκ.
Σπουδαίοι αρχαίοι Έλληνες της Εφέσου ήταν ο ιστορικός Ηράκλειτος, ο ποιητής Καλλίνος, οι ζωγράφοι Ζεύξις και Παρράσιος, ο γλύπτης Αγασίας, ο γεωγράφος Αρτεμίδωρος, ο γιατρός Σορανός και πολλοί άλλοι.
Σήμερα, από τον ναό της Αρτέμιδας, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες πέτρες που θυμίζουν την ύπαρξη του.
Βιβλιογραφία. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ, Βικιπαίδεια, Αυτόχθονες Έλληνες.
