breaking news Νέο

ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ - Γράφει ο Γαβριήλ Καούρης, ε. σχολικός σύμβουλος

ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ - Γράφει ο Γαβριήλ Καούρης, ε. σχολικός σύμβουλος

(4ο μέρος)

 

Ο τρόπος που συμπεριφέρθηκαν απέναντι στον ντόπιο πληθυσμό οι Φαναριώτες, ως ηγεμόνες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, δεν ήταν ο καλύτερος. Οι Ρουμάνοι κυρίως ιστορικοί και άλλοι που γράφουν για την εκεί πολιτεία τους συμφωνούν ως προς το ότι υπήρξαν εκμεταλλευτές και καταπιεστικοί, ιδιαίτερα στα φτωχά κοινωνικά στρώματα με τις εξουθενωτικές φορολογίες.

Ήταν όμως αυτή η κατάσταση αναπότρεπτη, αν σκεφθεί κανείς ποιό δρόμο ακολουθούσε: Η επισφαλής και εφήμερη αυτή θέση του ηγεμόνα ήταν η κύρια αιτία της σπουδής του να εισπράξει στο πολλαπλάσιο και στον συντομότερο δυνατό χρόνο το κεφάλαιο - συχνά δανεικό - που είχε καταβάλει για την απόκτηση του ηγεμονικού θρόνου.

Πουλούσε λοιπόν κι αυτός με τη σειρά του, τα πολυάριθμα αξιώματα της ηγεμονικής του αυλής, επέβαλε εξοντωτικούς φόρους στους ντόπιους αγρότες και μικροιδιοκτήτες και επινοούσε διάφορους άλλους τρόπους εύκολου και γρήγορου πλουτισμού. Η Υψηλή Πύλη δεν ενδιαφερόταν για τις διοικητικές μεθόδους των ηγεμόνων. 'Ηθελε να εισπράττει. Μάλιστα, όσο πιο πολλές αλλαγές ηγεμόνων γίνονταν, τόσο το καλύτερο γι' αυτούς γιατί θα εισέπρατταν - εκτός από το ποσόν για την «αγορά» του θρόνου» - και πολλά φιλοδωρήματα, πεσκέσια και μπαξίσια. Το φαύλο και διεφθαρμένο καθεστώς της τουρκικής διοίκησης βρήκε μιμητές πολλούς Φαναριώτες ηγεμόνες, γιατί βέβαια δεν ήταν όλοι τέτοιοι.

Μεταξύ των ιστορικών και διαφόρων μελετητών της ζωής και του έργου των Φαναριωτών επικρατεί διαφωνία. Ωστόσο όλοι συμφωνούν ως προς το ότι οι Φαναριώτες ήταν μια αριστοκρατική τάξη, μια κάστα, καλύτερα, ατόμων προικισμένων με πάρα πολλά προσόντα, αλλά και πολύ μεγάλα ελαττώματα. Όλοι επικεντρώνονται στην ακόρεστη φιλοδοξία και τη φιλοπρωτία τους.

Ένας Ιερολοχίτης ο Παναγής Καλεβράς αναφέρει στις "Επιστολές" τα εξής σχετικά: "Μεταξύ ανδρών τε και γυναικών ουδέν ιερόν, ουδέν όσιον. Κυρία τις εκ τούτων έλεγε: «Το εσπέρας ας γίνει ο σύζυγός μου αυθέντης και το πρωί ας κόψωσιν την κεφαλήν αυτού, αρκεί μόνον εγώ να ονομασθώ δόμνα». "Το πρωί ας καρατομηθεί ο πατήρ μου, έλεγε ωσαύτως υιός τις Φαναριώτης, εγώ δε να επικληθώ βεϊζαδές, ήγουν ηγεμόνας». Μεταξύ αυτών κατέτρεχε αδελφός τον αδελφό μέχρι θανάτου, υιός τον πατέρα, πάντοτε δια αξιώματα και τιμάς. Περί αυτών ο Σουλτάν Μαχμούτης συνομιλών ποτε μετά τινός ανδρός, έλεγεν "Ναι μεν έχασα την Πελοπόννησο, αλλά εσώθην και από των Φαναριωτών".

Ιδιαίτερα επικριτικός για τους Φαναριώτες είναι ο Μάρκος Φ. Ζαλλώνης στη μονογραφία του, που πρωτοεκδόθηκε στη Μασσαλία το 1824. Όπως ο ίδιος επεξηγεί φαίνονται τα αρχικά αίτια της ανύψωσής τους στα ηγεμονικά αξιώματα, οι τρόποι που διοικούσαν και οι αιτίες της πτώσης τους. Ο Ζαλλώνης δίνει πολύ άσχημες πληροφορίες για  την αρχομανία τους, τη δουλοπρέπειά τους, τη δολιότητά τους, τα ελαττώματα και τις συνήθειές τους· όποιος τις διαβάζει, αισθάνεται γι' αυτούς αποστροφή και αηδία. Ωστόσο αρκετοί αμφισβήτησαν την απόλυτη αντικειμενικότητά του. (1)

Αλλά ούτε ο Μακρυγιάννης έχει καλή γνώμη για τους Φαναριώτες, τους «δουλευτήδες των Τούρκων». Κι ο Κων/νος Κούμας στην «Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων, αναφέρεται στα πολλά ελαττώματα μα και στα προτερήματα των Φαναριωτών.

Ο Κων/νος Παπαρρηγόπουλος γράφει ότι «η εν τη Οσμανική υπηρεσία Έλληνες εφάνησαν μεν πολλάκις Χρήσιμοι εις το έθνος, αλλ' εις περιστάσεις αίτινες ή συνεβιβάζοντο προς τα συμφέροντα της Υψηλής Πύλης ή ήσαν αδιάφοροι προς αυτήν». Αυτή η θέση του Παπαρρηγόπουλου φαίνεται μετριοπαθής, αλλά είναι η πιο επικρατούσα άποψη και μεταξύ των μεταγενέστερων ιστορικών: Πράγματι οι Φαναριώτες που διακρίθηκαν, λένε, για δύο και παραπάνω αιώνες ως λογοθέτες, δραγουμάνοι ή ηγεμόνες, υπηρέτησαν περισσότερο τους σουλτάνους παρά τους Έλληνες και τους Χριστιανούς· αναμφίβολα όμως φάνηκαν πολιτιμότατοι σε κρίσιμες για το έθνος, τον Χριστιανισμό - ακόμη και την Ευρώπη - στιγμές (2).

 

Σημειώσεις:

1. - Προσάπτουν ορισμένοι στον Ζαλλώνη προκατάληψη σε βάρος των Φαναριωτών για δύο λόγους: Ο ένας γιατί ήταν καθολικός στο θρήσκευμα και ο άλλος γιατί η γυναίκα του, που φαίνεται να υπέκυψε στις πιέσεις των ανθρώπων της τάξης της, ήταν Φαναριώτισσα και τον είχε διαζευχθεί.

2. - Μερικές από αυτές τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις:

• Η συνθήκη του Κάρλοβιτς που υπογράφτηκε από τον Αλέξ. Μαυροκορδάτο και η οποία θεωρείται θανάσιμο τραύμα στο σώμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

• Επίσης αξιοσημείωτες είναι η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) που ο Αλ. Υψηλάντης πέτυχε τον ελεύθερο πλού των ελληνικών πλοίων στον Ελλήσποντο, καθώς και η επιτυχία του Ν. Μαυρογένη να σώσει τα Ψαρά από καταστροφή που τα απειλούσε, επειδή είχαν πάρει μέρος στην επανάσταση του 1770.

• Άλλη περίπτωση είναι το δικαίωμα που απέκτησαν τα τρία νησιά Υδρα, Σπέτσες και Ψαρά να ναυπηγούν μεγάλα πλοία και που οφείλονταν στις προσπάθειες του μεγάλου Διερμηνέα του Στόλου Κων/νου Χατζερή και Παναγιώτη Μουρούζη.

• Η περίπτωση του Αλεξ. Μαυροκορδάτου ο οποίος ως μέγας Διερμηνέας της Πύλης διέπρεψε κυρίως κατά την εναντίον της Βιέννης εκστρατεία του Καρά Μουσταφά το 1683, και λέγεται ότι χάρη σε μυστική ενέργειά του εμποδίστηκε η έγκαιρη έφοδος κατά της αυστριακής πρωτεύουσας και δόθηκε καιρός στον υπερασπιστή της Σοβιέσκυ να επιτεθεί κατά των Τούρκων. Ο πολιτισμένος Έλληνας δεν ήθελε να περιέλθει η ευρωπαϊκή Βιέννη στα χέρια βάρβαρων κυρίων (η περίπτωση αναφέρεται από το Διονύσιο Κόκκινο, Ιστορία της Ελλην. Επαναν., τόμ. 1, σελ. 30).

 

Συνεχίζεται


Σύνδεση Συνδρομητή

Καλώς Ήρθατε! Συνδεθείτε στο λογαριασμό σας

Να με θυμάσε Ξεχάσατε τον κωδικό σας;

Δεν είστε συνδρομητής; Αίτηση Εγγραφής

Ξεχάσατε τον κωδικό σας

Αίτημα Εγγραφής