Καβάφης Κωνσταντίνος

1863-1933    Αλεξάνδρεια -Κωνσταντινούπολη

  « Εἶμαι Κωνσταντινουπολίτης τὴν καταγωγήν, ἀλλὰ ἐγεννήθηκα στὴν Ἀλεξάνδρεια — σ' ἕνα σπίτι τῆς ὁδοῦ Σερίφ· μικρὸς πολὺ ἔφυγα, καὶ ἀρκετὸ μέρος τῆς παιδικῆς μου ἡλικίας τὸ πέρασα στὴν Ἀγγλία. Κατόπιν ἐπισκέφθην τὴν χώραν αὐτὴν μεγάλος, ἀλλὰ γιὰ μικρὸν χρονικὸν διάστημα. Διέμεινα καὶ στὴ Γαλλία. Στὴν ἐφηβικήν μου ἡλικίαν κατοίκησα ὑπὲρ τὰ δύο ἔτη στὴν Κωνσταντινούπολη. Στὴν Ἑλλάδα εἶναι πολλὰ χρόνια ποὺ δὲν ἐπῆγα.

Ἡ τελευταία μου ἐργασία ἦταν ὑπαλλήλου εἰς ἕνα κυβερνητικὸν γραφεῖον ἐξαρτώμενον ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον τῶν Δημοσίων Ἔργων τῆς Αἰγύπτου. Ξέρω Ἀγγλικά, Γαλλικὰ καὶ ὁλίγα Ἰταλικά». 

Ο Καβάφης υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς ποιητές της εποχής του. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις 29 Απριλίου του 1863 από Κωνσταντινουπολίτες γονείς, οι οποίοι το 1840 εγκατέλειψαν την Πόλη, για να εγκατασταθούν στην Αίγυπτο.

Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στην Αλεξάνδρεια, στην αριστοκρατική οδό Σαρίφ, μέσα σε πλούσιο περιβάλλον, έχοντας σαν δασκάλους του ένα Γάλλο παιδαγωγό και  μια Αγγλίδα τροφό. Ήταν το ένατο παιδί του Φαναριώτη μεγαλέμπορου βαμβακιού Πέτρου Καβάφη, μετά το θάνατο του οποίου η μάνα του Χαρίκλεια Φωτιάδη πήρε την οικογένεια και εγκαταστάθηκε μέχρι το 1876 στο Λονδίνο και μετά στο Λίβερπουλ.

Το 1878 επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια και ο Καβάφης σπούδασε για 2-3 χρόνια στο  Εμπορικό Λύκειο «Ο Ερμής», που ίδρυσε  ο Κωνσταντίνος Παπαζής.

Εξ αιτίας των ταραχών στην Αίγυπτο, που έκανε δυσχερή την παραμονή των Ευρωπαίων στη χώρα, μετακόμισαν ξανά στην Κωνσταντινούπολη. Στην Πόλη ο Καβάφης άρχισε να γράφει τα πρώτα του ποιήματα, όπως ο «Βεϊζαδές προς την ερωμένη του»1884, “Dunya Guzeli” 1884, «Νιχώρι» και το πρώτο του πεζό «Μια νύξ στο Καλντέρι» 1884.

Πάντως ως πρώτο του κείμενο, που διασώζεται στο αρχείο του, γράφτηκε το 1882, είναι ένα ημερολόγιο γραμμένο στα αγγλικά και με τίτλο Constantipoliad-En epic (Κωνσταντινοπουλιάς - Ένα έπος), στο οποίο περιγράφονται οι προετοιμασίες για την αναχώρηση της οικογένειας από την Αλεξάνδρεια, το πολεμικό κλίμα των ημερών εκείνων και το ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη. 

Το 1885 επέστρεψαν στην Αλεξάνδρεια, όπου ο αγγλικός στόλος, βομβαρδίζοντας την πόλη, κατέστρεψε ολοσχερώς το σπίτι τους, με αποτέλεσμα να φιλοξενηθούν για τρία χρόνια στο σπίτι του παππού του Γεωργάκη Φωτιάδη.

Ο Κωνσταντίνος άρχισε να εργάζεται σαν δημοσιογράφος, σαν μεσίτης στο Χρηματιστήριο Βάμβακος και το 1889 μέχρι το 1922 διορίστηκε στο Υπουργείο Δημοσίων έργων.

Tο 1891 εξέδωσε  σε αυτοτελές φυλλάδιο το ποίημά του «Κτίσται» και μερικά από τα πιο γνωστά του πεζά κείμενα, όπως το «Ολίγα περί στιχουργίας», ο «Σακεσπήρος  περί της ζωής», ο «καθηγητής Βλάκη περί της νεοελληνικής», καθώς και δυο κείμενα που αναφέρονταν στα Ελγίνεια.

Πιο ώριμος πια, από το 1893 μέχρι τα τέλη του αιώνα, δημοσίευσε μερικά από τα  υπέροχα έργα του, που τον κατέστησαν σαν ποιητή παγκόσμιας εμβέλειας, όπως τα «Κεριά»1893, τα  «Τείχη»1896, «Περιμένοντας τους βαρβάρους» 1899.

Χαρακτηρίζεται από το δημοσιογράφο και συγγραφέα Γεώργιο Τσοκόπουλο σαν σκεπτικιστής, φιλοσοφικός, μελαγχολικός με μια ειρωνική πικρία.

Το 1899 πέθανε η πολυαγαπημένη του μητέρα Χαρίκλεια, γεγονός που τον συγκλόνισε. Το 1902 επισκέπτεται για πρώτη φορά την Αθήνα, όπου γνώρισε και συνδέθηκε φιλικά με το Γρηγόριο Ξενόπουλο και τον Ιωάννη Πολέμη.

Σε γράμμα του αναφέρει ότι στην Αθήνα αισθάνονταν όπως ένας πιστός, που πήγαινε στη Μέκκα. Την επόμενη χρονιά ξαναεπισκέφτηκε την Αθήνα και στις 30 Νοεμβρίου του ιδίου έτους ο Γρηγόρης Ξενόπουλος έγραψε στο περιοδικό Παναθήναια το ιστορικό έργο «Ένας Ποιητής», που αποτελούσε την πρώτη εγκωμιαστική παρουσίαση του έργου του Καβάφη στην Ελλάδα.

Το 1907 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, όπου δημιούργησε το σημαντικότερο τμήμα του έργου του. Το 1911 έγραψε το περίφημο ποίημά του «Ιθάκη».

Το 1914 γνώρισε και συνδέθηκε φιλικά με τον Άγγλο μυθιστοριογράφο Έντουαρτ Μόργκαν Φόστερ, ο οποίος τον παρουσίασε στο αγγλικό κοινό.  

Το 1917 γνωρίστηκε με τον Αλέκο Σεγκόπουλο, ο οποίος αποτέλεσε το σύντροφό του και κληρονόμο του. Τον Απρίλιο του 1922 παραιτήθηκε από την Υπηρεσία Αρδεύσεων, όπου εργάζονταν και αφοσιώθηκε στο ποιητικό του έργο.

Το 1926 η κυβέρνηση του δικτάτορα Πάγκαλου του απονέμει το παράσημο του Φοίνικος, διάκριση την οποία ο ποιητής αποδέχεται, υποστηρίζοντας ότι «το παράσημο μού το απένειμε η Ελληνική Πολιτεία, γι’ αυτό και το κρατώ».

Το 1930 προσεβλήθη από καρκίνο του λάρυγγα και το 1932 υποβλήθηκε στην Αθήνα σε τραχειοτομή. Επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια τον επόμενο χρόνο, όπου και πέθανε  στο Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας στις 29 Απριλίου του 1933 σε ηλικία εβδομήντα ετών.

Το έργο του Καβάφη μεταφράστηκε αρχικά στα Γαλλικά, Αγγλικά, Γερμανικά και αργότερα σε άλλες ξένες γλώσσες,  που του έδωσαν μια σπουδαία θέση στην παγκόσμια ποίηση.

Το σύνολο του έργου του περιλαμβάνει 154 ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος (τα λεγόμενα Αναγνωρισμένα), τα 37 Αποκηρυγμένα ποιήματά του, τα περισσότερα νεανικά, σε ρομαντική καθαρεύουσα, τα οποία αργότερα αποκήρυξε, τα Ανέκδοτα, δηλαδή 75 ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του, καθώς και τα 30 Ατελή, που βρέθηκαν στα χαρτιά του χωρίς να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή.

Τύπωσε ο ίδιος το 1904 μια μικρή συλλογή με τον τίτλο «Ποιήματα», στην οποία περιέλαβε τα ποιήματα:

 «Φωνές», «Επιθυμίες»,

 «Κεριά», «Ένας γέρος», «Δέησις», 

«Οι ψυχές των γερόντων», 

 «Το πρώτο σκαλί», «Διακοπή», «Θερμοπύλες», «Τα παράθυρα»,  «Περιμένοντας τους βαρβάρους», «Απιστία» και «Τα άλογα του Αχιλλέως».

Η συλλογή, κυκλοφόρησε ιδιωτικά σε 100-200 αντίτυπα.

Το 1910 τύπωσε πάλι τη συλλογή του, προσθέτοντας αλλά επτά ποιήματα: Τρώες, Μονοτονία, Η κηδεία του Σαρπηδόνος, 

Η συνοδεία του Διονύσου,

 Ο Βασιλεύς Δημήτριος, 

Τα βήματα 

Ούτος εκείνος

 που διακινήθηκε από τον ίδιο σε άτομα που εκτιμούσε. Το 1935 κυκλοφόρησε στην Αθήνα, με επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου, η πρώτη πλήρης έκδοση των (154) «Ποιημάτων» του, που εξαντλήθηκε αμέσως. Δύο ακόμη ανατυπώσεις έγιναν μετά το 1948. Ο ίδιος είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονικά ή αισθησιακά.

Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την Ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Αρκετά άλλα  εμπνέονται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, χωρίς να λείπουν και ποιήματα με μυθολογικές αναφορές (π.χ Τρώες).

Στο έργο του ο Καβάφης δεν αναφέρεται καθόλου στην επανάσταση του 1821.Οι περίοδοι που επιλέγει είναι περίοδοι παρακμής ή μεγάλων αλλαγών και οι περισσότεροι ήρωες του είναι "ηττημένοι". Στα αισθησιακά ή ηδονικά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση.

Διαχωρίζοντας το ποιητικό του έργο σε φιλοσοφικό, ιστορικό και ηδονικό, στα ποιήματά του αποτυπώνονται το ερωτικό στοιχείο, η φιλοσοφική του σκέψη και η ιστορική του γνώση.