Παπαδοπούλου Αλεξάνδρα

1867 – 1906 Bλάγκα Κωνσταντινούπολης

Γεννήθηκε στη Βλάγκα της Κωνσταντινούπολης το 1867 και ήταν κόρη του στρατιωτικού γιατρού Βασίλη Παπαδόπουλου και της Ελένης Φαλιέρη.

Το 1874 ο πατέρας της τοποθετήθηκε στον τουρκικό ναύσταθμο του Κεράτιου κόλπου και έτσι η οικογένεια αναγκάστηκε να μετακομίσει στην περιοχή Χάσκιοϊ.

Η Παπαδοπούλου φοίτησε σαν οικότροφος στο παρθεναγωγείο «Παλλάς» της Κωνσταντινούπολης, από όπου το 1886 πήρε το πτυχίο της δασκάλας.

Δούλεψε σε σχολεία και διάφορα άλλα εκπαιδευτήρια και για ένα χρονικό διάστημα υπήρξε οικοδιδασκάλισσα των παιδιών του γιατρού Φώτη Φωτιάδη, που ήταν ένας από τους πιο σπουδαίους δημοτικιστές της Κωνσταντινούπολης.

Η κοινωνική της δράση και κυρίως η χρησιμοποίηση στα διηγήματά της μιας γλώσσας, που απέκλινε από την καθαρεύουσα, είχαν σαν αποτέλεσμα  την αντίδραση των εκπαιδευτικών και εκκλησιαστικών κύκλων της Πόλης και τον αποκλεισμό της το 1899, με απόφαση της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής, από τα σχολεία της περιφέρειας Κωνσταντινούπολης.  

Για να πάψει να είναι στο επίκεντρο των σχολίων  για τα δημοσιεύματά της,  χρησιμοποιούσε πολλά ψευδώνυμα, όπως Σατανίσκη, Σάνκο Πάνσας, Βυζαντίς, Βοσπορίς, Ανατολίτισσα, Θρακοπούλα και ενίοτε το βαφτιστικό της όνομα, Αλεξάνδρα.

Για να καλύπτει τις οικονομικές της ανάγκες, εργάζονταν στο Κοινοτικό Παρθεναγωγείο Ευαγγελισμός, και παρέδιδε μαθήματα στα παιδιά πλουσίων ομογενών, όπως ο τραπεζίτης Π. Σπανδωνίδης.

Μετά την κήρυξη του Μακεδονικού Αγώνα  απέκτησε επαφές με το Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη και με τους κύκλους του Παύλου Μελά. Εγκατέλειψε το Βουκουρέστι και πήγε στη Θεσσαλονίκη, όπου ανέλαβε τη διεύθυνση του «Πρακτικού Παρθεναγωγείου»(1905-1906) του Στέφανου Νούκα, το οποίο λειτουργούσε παράλληλα προς το «Μαράσλειον Ελληνογαλλικόν Λύκειον».

Ταυτόχρονα μετείχε ενεργώς στην εκπαίδευση των βουλγαροφώνων Ελλήνων της περιοχής Μελενίκου. Όπως έλεγε, τα εθνικά προβλήματα δεν λύνονται σε στρογγυλές τράπεζες, όταν στον κόσμο κυριαρχεί το συμφέρον και το «διεθνές δίκαιο το καταπατούν οι ισχυροί της Γης», αλλά με δράση.

Ταλαιπωρήθηκε πολύ από καρκίνο του στομάχου και πέθανε στις 8 Μαρτίου του 1906, σε ηλικία 39 ετών, στο νοσοκομείου του Μπαλουκλή στην Κωνσταντινούπολη. Η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου υπήρξε η πρώτη ελληνίδα πεζογράφος, αφού η παλαιότερη στα χρόνια Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου (1801-1832) ουσιαστικά περιορίστηκε μόνο  στην αυτοβιογραφία της.

Πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1888, δημοσιεύοντας την έμμετρη κωμωδία «Λαχειοφόρον Γραμμάτιον» στο Ημερολόγιον των Κυριών της Κωνσταντινούπολης (1888-1889), του οποίου ήταν εκδότρια με την Χ. Κορακίδου. Το Ημερολόγιον των Γυναικών εκδόθηκε το 1887, στο οποίο προβάλλονταν κυρίως γυναικεία θέματα.

Άλλα της επιτεύγματα ήταν η ίδρυση το 1893 του Προοδευτικού Συλλόγου Κυριών και η έκδοση μαζί με τον Ιωάννη Γρυπάρη του λογοτεχνικού περιοδικού Φιλολογική Ηχώ το 1896, για το οποίο ο Ν.Α Βέης έγραψε…  ότι  άνοιξε ανεπιφυλάκτως τας σελίδας της εις τον δημοτικισμόν και έγινε ο σύνδεσμος των νέων λογοτεχνικών κατευθύνσεων μεταξύ Αθηνών και Βασιλευούσης».

Για την ίδρυση του  «Προοδευτικού Συλλόγου Κυριών» δέχτηκε σφοδρές επικρίσεις και αντιδράσεις, ιδιαίτερα από τους κύκλους της εφημερίδας «Νεολόγος» του Σταύρου Βουτυρά.

Ο «Νεολόγος» βρήκε τη σύσταση του συλλόγου αυτού «αρκούντως προοδευτικήν και νεωτεριστικήν», για τούτο και, αρθρογραφώντας εναντίον της, κατέληξε: «Ταύτα λαβέ π' όψιν ψευδώνυμος δεσποινίς και μη θέλης παντού και πάντοτε να εγείρης κεφαλήν, ιδρύουσα Προοδευτικούς Συλλόγους. ΄Αφες κατά μέρος Προοδευτικούς Συλλόγους και διαμαρτυρίας και παραδόξους αρχάς και ιδέας περί χειραφετήσεως της γυναικός. Καταγίνου εις την οικιακήν οικονομίαν και εκεί επίστησον την προσοχήν σου, διότι η γυνή εγεννήθη διά τον οίκον, ενώ ο ανήρ διά την επιστήμην και την κοινωνίαν».

Η Παπαδοπούλου το 1889 δημοσίευσε την πρώτη συλλογή διηγημάτων της με τίτλο «Δεσμίς διηγημάτων», την οποία προλόγισε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Πολλά από τα έργα της κατά τη διετία 1896-1897, την περίοδο δηλαδή που αναμείχθηκε στο δημοτικιστικό κίνημα, δημοσιεύθηκαν στη Φιλολογική Ηχώ.

Συνεργάστηκε επίσης  με άλλες εφημερίδες και περιοδικά της Πόλης, όπως «Εκλεκτά  Μυθιστορήματα»  του Χρήστου Χιώτη, «Κήρυξ», «Ανατολικός Αστήρ» αλλά  και με τα έντυπα των Αθηνών «Νέα Ελλάς», «Εθνικόν Ημερολόγιον του Κ.Φ. Σκόκου, «Εθνική Αγωγή», «Πινακοθήκη», «Παναθήναια», «Εστία».

Αξιοπρόσεκτο είναι  το γεγονός ότι ανάμεσα στους τριάντα τέσσερις συγγραφείς, οι οποίοι ανθολογούνται στην ιστορικά πρώτη ανθολογία νεοελληνικού διηγήματος, που κυκλοφόρησε το 1896 στην Αθήνα με τον τίτλο «Ελληνικά Διηγήματα», η μοναδική γυναίκα της ανθολογίας είναι η Παπαδοπούλου.

Το έργο της.
Ι. Πεζογραφία
• Δεσμίς διηγημάτων. Κωνσταντινούπολη, 1889.
• ΔιηγήματαΑ΄. Κωνσταντινούπολη, 1891.
• ΔιηγήματαΒ΄. Κωνσταντινούπολη, Αρισ.Ε. Βλαστός & Σία, 1891.
• Περιπέτειαι μιας διδασκαλίσσης. Κωνσταντινούπολη,  1891.
• Μετά δεκαετίαν. Κωνσταντινούπολη, Αρισ.Ε. Βλαστός & Σία, 1891.
• Ημερολόγιον της δεσποινίδος Λεσβίου. Κωνσταντινούπολη, 1894.

ΙΙ. Συγκεντρωτικές μεταθανάτιες εκδόσεις
• Διηγήματα (εισαγωγή Δ.Σ.Καλογερόπουλου). Αθήνα, Ζηκάκης, 1928.
• Διηγήματα (επιμέλεια Π.Ιωάννη Παπαδόπουλου). Αθήνα, Ίκαρος, 1954.
• Άπαντα των Νεοελλήνων Κλασικών · Ζαν Μωρεάς (Ι.Παπαδιαμαντόπουλος), Στέφανος Μαρτζώκης, Α.Παπαδοπούλου. Αθήνα, Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων,
• Διηγήματα· Εισαγωγή - Επιμέλεια Γιάννης Παπακώστας. Αθήνα, 1987.
• Διηγήματα. Αθήνα, Στιγμή, 1987.
• Κόρη ευπειθής και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Νεφέλη, 1993. 1. Για εξαντλητική της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου βλ. Παπακώστας Γιάννης, Η ζωή και το έργο της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου, σ.123-192. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1980.