Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος
Η μονή του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος θεωρείται ένα από τα παλαιότερα Ελληνικά μοναστήρια και χτίστηκε μεταξύ του 270-317 μ.Χ, σε απόσταση 40 χιλιομέτρων από την Τραπεζούντα, στην περιοχή της Ματσούκας.
Κατά τη διάρκεια των διωγμών των Ρωμαίων αυτοκρατόρων εναντίον των χριστιανών, πολλοί χριστιανοί κατέφευγαν στα ψηλά βουνά του Πόντου, για να βρουν καταφύγιο. Εκεί λοιπόν, στην περιοχή της Ματσούκας, ο μοναχός Ιωάννης το 270 ίδρυσε τη Μονή Βαζελώνος, που πήρε το όνομά της από την περιοχή και κατ΄ άλλους από την περιοχή, όπου άρχισε τα κηρύγματά του ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, τη γη Ζαβουλών, που μετατράπηκε σε Βαζελών.
Η παράδοση αναφέρει ότι οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος, πριν πάνε στο όρος του Μελά, όπου βρήκαν την εικόνα της Παναγίας και ίδρυσαν τη Μονή της Παναγίας, το έτος 386, πέρασαν πρώτα από τη Μονή Βαζελώνος.
Η μονή καταστράφηκε από τους Πέρσες στα τέλη του 6ου αιώνα, οι οποίοι σκότωσαν όλους τους μοναχούς και ανοικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ο οποίος με αυτοκρατορικά χρυσόβουλα την ανακήρυξε βασιλική και αποφάσισε η ανοικοδόμησή της να γίνει κοντά στην παλιά τοποθεσία της, στη σκήτη του Προφήτη Ηλία, πάνω σε έναν ψηλό βράχο, για να μπορεί να αποφύγει ληστρικές επιδρομές.
Το μοναστήρι προσείλκυε πολλούς μοναχούς και αποτελούσε κέντρο της ελληνορθόδοξης ζωής.
Το 1819 λεηλατήθηκε από ληστές και χάθηκαν πολλά σημαντικά αρχεία της, ενώ πολλοί περιηγητές και ερευνητές καταλήστεψαν το αρχειοφυλάκιό της. Ευτυχώς διασώθηκε ο 5ος κώδικάς της Acta Vezelonos που δίνει σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή στο Βυζάντιο.
Σήμερα, στα βόρεια εξωτερικά τείχη της εκκλησίας διασώζονται λίγες τοιχογραφίες, που απεικονίζουν τον Παράδεισο, την Κόλαση και την Τελευταία Κρίση, παρά τις βεβηλώσεις που έχουν υποστεί από τους Τούρκους.
Από τα αρχεία της Μονής διασώζονται ορισμένα έγγραφα στο Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης, ενώ άλλα βρίσκονται στην κατοχή της Τουρκικής Ιστορικής Εταιρείας, από τα οποία έχουν αντληθεί σπουδαίες πληροφορίες σχετικές με τη ζωή στο Βυζάντιο και στην Τραπεζούντα.
Η Μονή εγκαταλείφθηκε οριστικά με την Ανταλλαγή των πληθυσμών κατά το 1923. Ο μοναχός Διονύσιος Αμαραντίδης διέσωσε την εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και τη μετέφερε στη Μονή της Αγίας Τριάδας στις Σέρρες.
Στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης οι κάτοικοι της περιοχής έχτισαν σπουδαίο μοναστήρι προς τιμή του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα, όπου μεταφέρθηκε η παλιά εικόνα της αποτομής του Αγίου, και κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου γίνεται μεγάλο πανηγύρι.
Ιερά Μονή Παναγίας Κρεμαστής
Πέντε χιλιόμετρα από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνα υπήρχε το μοναστήρι της Παναγίας Κρεμαστής, που ανήκε σε αυτήν. Στην αρχή ήταν σκήτη, αργότερα μετόχι και αργότερα γυναικεία μονή. Ήταν κοντά στο χωριό Θέρσα της Ματσούκας και ονομάστηκε έτσι, διότι φαίνονταν να κρέμεται από έναν απότομο βράχο 150 μέτρων, πάνω από τον ποταμό Πρύτανη. Δίπλα στη μονή υπήρχαν πολλά μοναστήρια αφιερωμένα στον Άι Γιάννη, τον Προφήτη Ηλία και άλλους Αγίους.
Γιόρταζε δύο φορές το χρόνο, στις 8 Σεπτεμβρίου και στις 27 Δεκεμβρίου.
