ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΓΟΥΜΕΡΑ

Σύμφωνα με την παράδοση, η Ιερά Μονή κτίστηκε το 950 μ.Χ. από τους ιερομόναχους Παίσιο, Σωφρόνιο και Λαυρέντιο, πάνω σε μία κορυφή, κοντά στο χωριό Τσίτη, της επαρχίας Χαλδίας και Άρδας, τριάντα χιλιόμετρα μακριά από την Αργυρούπολη.

Μετά το θάνατο των ιδρυτών της, η Μονή ερημώθηκε για 200 χρόνια και ανασυστάθηκε το 1150 από τους μοναχούς Κοσμά και Ανανία, που ανακαίνισαν τη Μονή, που είχε ερημωθεί και την ξαναέθεσαν σε λειτουργία, δεχόμενοι βοήθεια από τους προσερχόμενους μοναχούς.

Μαζί με τις άλλες Μονές της περιοχής, Χαλιναρά, Ιμέρας και Χουτουρά, μετατράπηκε από Σταυροπηγηακή σε ενοριακή και επιβίωσε με τη βοήθεια πλούσιων δωρητών της.

Είχε δύο ναούς, που κτίστηκαν και αγιογραφήθηκαν με δωρεές των Σταπάσηδων της Τσίτης, Σωπή και Σίρπιλα, αλλά και άλλους επιφανείς πλούσιους άνδρες της Τραπεζούντας, όπως ο Θεοφύλακτος..

Η Μονή αποτέλεσε το κρυφό σχολείο της περιοχής και διαδραμάτισε σπουδαίο εθνοθρησκευτικό ρόλο, αφού τροφοδότησε τα σχολεία της περιοχής με δασκάλους, ιερείς και ψάλτες. Αποτέλεσε  ένα σπουδαίο πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο, στο οποίο σπούδασαν σημαντικοί άνθρωποι της εποχής εκείνης.

Είχε σπουδαία βιβλιοθήκη, στην οποία υπήρχαν συγγράμματα και χειρόγραφα του Αριστοτέλη και του Ιωάννη του Χρυσόστομου. Υπήρχαν επίσης σπουδαίες εικόνες, που είχαν αγιογραφηθεί στη Βλαχία.

Η Μονή υπήρξε επίσης καταφύγιο των καταδιωκόμενων χριστιανών, αλλά και τόπος ίασης φρενοβλαβών ανθρώπων. Η Μονή λειτούργησε μέχρι το 1914, όταν κατασχέθηκε η περιουσία της από την τουρκική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα να ερημωθεί και να καταστραφεί. Σήμερα παρέμειναν  μόνο ντουβάρια, για να φανερώνουν την ύπαρξη της.

Μετά την Ανταλλαγή, κάτοικοι της περιοχής  κοντά στην παλιά Μονή Γουμερά, έκτισαν στις παρυφές του όρους Μπέλες, κοντά στο Σιδηρόκαστρο τη Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή της Παναγίας Γουμερά, η οποία πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Το 2017 η Μονή μετατράπηκε σε ανδρικό κοινόβιο.