Τα μοναστήρια του Βιθυνού Ολύμπου
Την περίοδο των εικονομαχιών πολλοί καταδιωκόμενοι μοναχοί, για να αποφύγουν τη σύλληψη και τα βασανιστήρια, κατέφευγαν στο Βιθυνικό Όλυμπο της Προύσας, όπου έχτισαν πολλά μοναστήρια, και ασκηταριά, στηρίζοντας την Ορθοδοξία μας ενάντια των βέβηλων εικονομάχων.
Η φήμη του Βιθυνικού Ολύμπου ήταν μεγάλη και εφάμιλλη του μοναστικού κέντρου της Θηβαϊδος στην Αίγυπτο.
Από τον Όλυμπο πέρασαν πολλοί Άγιοι της Ορθοδοξίας μας, όπως ο Ιωαννίκιος, ο Ευστράτιος, o Nεόφυτος, ο Χριστόδουλος και πολλοί άλλοι. Τα μοναστήρια ήταν περίπου 100-140 και βρίσκονταν διάσπαρτα στις πλαγιές του Ολύμπου. Είχαν τακτική επικοινωνία μεταξύ τους, αλλά ήταν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο.
Σπουδαία μοναστήρια ήταν του Βαλαίου, των Πατέρων, των Αβραμιτών, των Λευκάδων, του Αγίου Ανδρέα, του Αγίου Ζαχαρία, του Τελάου, το Φωτεινούδιον που βρίσκεται σε υψόμετρο 1430 μέτρων, του Αντιδίου, των Συγγέλων, των Συμβόλων, της Κρίλας, του Σακουδίωνος κ.α.
Πιο σπουδαία ήταν η μονή Αγαύρων ή Αυγάρων με ηγούμενο τον Άγιο Ευστράτιο. Επειδή όμως όλα τα μοναστήρια, που ήταν πολύ μακριά από την πόλη, δέχονταν επιθέσεις από Άραβες και άλλους επιδρομείς, έτσι η Μονή Αγαύρων μεταφέρθηκε στην Προύσα, στα μέσα του 11ου αιώνα, με την ονομασία Μονή του Αγίου Ευστρατίου.
Την αποκαλούσαν όμως και το Μεγάλο Μοναστήρι ή Μεγίστη, γιατί είχε γίνει κατοικία του γενικού ηγούμενου των μονών του Ολύμπου. Είναι αξιοσημείωτο ότι πολλοί Προυσαλήδες έδιναν το όνομά τους Αγίου Ευστρατίου στα παιδιά τους.
Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς, σιγά-σιγά εγκαταλείφθηκαν τα μοναστήρια από τους μοναχούς και παρεχώρησαν τη θέση τους σε Οθωμανούς δερβίσηδες. Ο Όλυμπος ονομάστηκε Κεσίζ Ντάγ, δηλαδή βουνό των μοναχών και κράτησε την ονομασία αυτή μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Δυστυχώς, με την πάροδο των χρόνων τα μοναστήρια υπέστησαν πολλές καταστροφές και στο γεγονός αυτό συντέλεσαν και οι ντόπιοι κάτοικοι, οι οποίοι έσκαβαν μέσα και γύρω από αυτά, ψάχνοντας για θησαυρούς.
Σήμερα μόνο ερείπια και πολλές πέτρες, σκεπασμένες από φύλλα και κλαδιά έχουν απομείνει, που δεν φανερώνουν την αίγλη της περιοχής, αν και τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες από το Τουρκικό κράτος να αναδείξει την περιοχή, σαν Βυζαντινό μνημείο.
