Με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή αναγκαία είναι η ουσιαστική συζήτηση και σε τοπικό επίπεδο για το όλο γεγονός και όχι ο περιορισμός του σε επετειακές εκδηλώσεις.
Ορισμένα πρώτα αναγκαία συμπεράσματα (θα επανέλθουμε σε επόμενα σημειώματα):
1. Το πρώτο συμπέρασμα - εκτίμηση που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι η Μικρασιατική Εκστρατεία από την αρχή μέχρι το τέλος της ήταν πόλεμος ιμπεριαλιστικός και όχι προοδευτικός εθνοαπελευθερωτικός από την τουρκική καταπίεση. Εξυπηρετούσε την αστική «Μεγάλη Ιδέα» και όχι ένα πατριωτικό - απελευθερωτικό λαϊκό όνειρο.
Η Μικρασιατική Εκστρατεία είναι συνέχεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, που ήταν πόλεμος ιμπεριαλιστικός, δηλαδή πόλεμος για νέα μοιρασιά εδαφών και κυρίως τον έλεγχο αγορών για προνομιακή εκμετάλλευση.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν άδικος και από τις δύο μεριές, κι απ' τα δύο στρατόπεδα, απ' τη μια μεριά αυτό της Γερμανίας - Αυστρίας - Βουλγαρίας κι άλλων συμμάχων τους όπως η Τουρκία και από την άλλη μεριά της Αντάντ, συμμαχία στην οποία έστω και με καθυστέρηση προσχώρησε η Ελλάδα. Η επιβεβαίωση αυτού του συμπεράσματος είναι όλη η Ιστορία των διαπραγματεύσεων και των Συμφωνιών στο διάστημα 1918-1923, από τη Συμφωνία Ανακωχής του Μούδρου, τις διαπραγματεύσεις στο Παρίσι του λεγόμενου Συμβουλίου Ειρήνης και τη Συνθήκη των Σεβρών έως τη Συνθήκη της Λοζάνης, αρχικά με την ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια με την αστική τουρκική κυβέρνηση των Νεότουρκων.
Οι «ζώνες κατοχής» στη Μικρά Ασία, γαλλική, αγγλική, ελληνική, ιταλική, οι δήθεν «δυνάμεις επιβολής της τάξης και της προστασίας των μειονοτικών πληθυσμών» στο κουφάρι της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έναν πραγματικό στόχο είχαν: τον έλεγχο των πετρελαιοπηγών της Μέσης Ανατολής, τον έλεγχο της θαλάσσιας οδού από τον Εύξεινο Πόντο στο Αιγαίο, τον έλεγχο της Ευρασίας. Είναι ένας γεωστρατηγικής σημασίας χώρος γύρω από τον οποίο η διαμάχη έχει τη ρίζα της πολύ βαθιά στο παρελθόν που αφορά και τα δουλοκτητικά και φεουδαρχικά κράτη της περιοχής, έχει αποτυπωθεί όχι μόνο από ιστορικούς αλλά και από μυθοπλαστικές αφηγήσεις.
2. Το πολυεθνοτικό - πολυφυλετικό μωσαϊκό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που απλωνόταν στη Μέση Ανατολή έγινε αφορμή για τα στρατεύματα της Ανταντικής Συμμαχίας, που πάλευαν να συμφωνήσουν για τη μοιρασιά από τον διαμελισμό της.
Στο κυνήγι των εδαφών συμμετείχε και η Ελλάδα, έχοντας αντίπαλο τη σύμμαχο Ιταλία, προκειμένου για τη βορειοδυτική παράλια ζώνη της Μικράς Ασίας. Βέβαια, η αγγλο-γαλλική πλευρά και κυρίως η Αγγλία δεν ήθελε την ισχυροποίηση της ιταλικής παρουσίας στη Μικρά Ασία, προτιμούσε την ελληνική ως λιγότερο επικίνδυνη, πιο αδύναμο ανταγωνιστή.
Η συμμετοχή λοιπόν της Ελλάδας υπό το πρόσχημα του «αλυτρωτισμού» ήταν συνειδητή αστική επεκτατική πολιτική με στόχο τη διεύρυνση του ελλαδικού κράτους, την ισχυροποίηση της θέσης του στη Ν/Α Μεσόγειο, «κράτος σε δύο ηπείρους και πέντε θάλασσες», όπως συνθηματικά προβλήθηκε.
Ανεξάρτητα από την έκβαση του πολέμου, η Ελλάδα, ο Βενιζέλος δεν παρασύρθηκε από την Αγγλία για να «βγάλει το φίδι από την τρύπα» για ξένα συμφέροντα, όπως ισχυρίστηκε για χρόνια μια πλευρά της ιστορικής και πολιτικής προσέγγισης. Ούτε δικαιώνει την άλλη αστική μερίδα της Ελλάδας, που επανήλθε στη διακυβέρνηση με τις εκλογές του 1920, συσπειρωμένη με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, που είχε επιλέξει νωρίτερα άλλους συμμάχους, κυρίως τη Γερμανία.
Σε καμιά περίπτωση όμως δεν εξέφραζε φιλειρηνική, μη επεκτατική εξωτερική πολιτική, άλλωστε, γι' αυτό και δεν σταμάτησε τον πόλεμο. Ούτε, βέβαια, ορισμένος ρεαλισμός για τον συσχετισμό δυνάμεων, όπως τον εξέφρασε ο Ι. Μεταξάς και με την άρνησή του ν' αναλάβει την αρχηστρατηγία στη Μικρά Ασία, υποδήλωνε μη ιμπεριαλιστική πολιτική.
3. Στις 31 Αυγούστου/13 Σεπτέμβρη η Σμύρνη παραδόθηκε στις φλόγες, ενώ χιλιάδες, ξεριζωμένοι πια, είχαν φύγει και συνέχιζαν να φεύγουν προς την Ελλάδα, με όποια μέσα μπορούσαν, για ν' αποφύγουν τη σφαγή. Η ισχυρή ναυτική δύναμη (τουλάχιστον 21 αμερικανικών, αγγλικών και γαλλικών πολεμικών πλοίων), που βρισκόταν αγκυροβολημένη στο λιμάνι της Σμύρνης, όχι μόνο δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει την καταστροφή της πόλης και των κατοίκων της, αλλά αντιθέτως:
«Μέσα στα πολεμικά οι μπάντες παίζανε εμβατήρια (...) για να μην φτάνουν ίσαμε τ' αυτιά των πληρωμάτων οι κραυγές της οδύνης και οι επικλήσεις του κόσμου (...) Μία, μόνο μία κανονιά, μια διαταγή έφτανε για να διαλύσει όλα κείνα τα μαινόμενα στίφη. Κι η κανονιά δε ρίχτηκε κι η εντολή δε δόθηκε. Μόνο χτυπούσαν με λοστούς τα χέρια των αμοίρων Μικρασιατών, που κατάφερναν να φτάσουν ως τα καράβια τους, τους περίχυναν με ζεματιστά νερά και τους πετούσαν πίσω στη θάλασσα...» (Διδώ Σωτηρίου)
