Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκεται πλέον η προσπάθεια αναθεώρησης της ιστορικής αλήθειας ένθεν κακείθεν του πολιτικού φάσματος σχετικά με τα τραγικά γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής . Βοηθούντος και του γεγονότος πως ο βασικός πυλώνας της δημοκρατικής παράταξης τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε κατάσταση αδυναμίας , άρθρα, ρεπορτάζ , ντοκιμαντέρ , μελέτες , εκδόσεις, αγωνίζονται να δώσουν μια «άλλη» πιο «βολική» γι ‘αυτούς θεώρηση της κορυφαίας αλλά και τόσο τραγικής στιγμής του Ελληνισμού. Υποτιμώντας την ιστορική μνήμη και τα χιλιάδες θύματα αυτής της τραγωδίας υποβαθμίζουν αλλά και διαστρεβλώνουν τα γεγονότα και τις συνέπειές τους.
Δυστυχώς γι ‘ αυτούς αλλά και για τον Ελληνισμό η μοναρχική δεξιά και η προσήλωσή της στη δυναστεία και τον πρωσικό μιλιταρισμό ευθύνεται για τη δραματική εξέλιξη της μικρασιατικής περιπέτειας. Η πολιτική της «μικράς πλην εντίμου Ελλάδος» αλλά και το «οίκαδε» και «οι Πομερανοί» του φανατικού κονδυλοφόρου της Δεξιάς έφεραν το αδιέξοδο και την καταστροφή .Από κοντά και παραδοσιακή (και όχι μόνο) «σοβιετόφιλη» Αριστερά η οποία υιοθέτησε την φιλοκεμαλική αντίληψη της Κομιντέρν που «χάρηκε» αλλά και «επιδίωξε» την ήττα του στρατού στη Μ. Ασία ( Γ.Γ του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδης «Ριζοσπάστης» 12 Ιουλίου 1935) .
Για το κορυφαίο αυτό ζήτημα ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ έγραψε αργότερα : «Kάθε τραγωδία είναι μίξη σφαλμάτων και ατυχημάτων… Ουδέποτε το φαινόμενο αυτό απεικονίστηκε εναργέστερα απ’ ό,τι στην ιστορία της ελληνικής αποτυχίας στον πόλεμο».
Ας θυμηθούμε όμως με μια βουτιά στο παρελθόν τα γεγονότα ,αλλά και τις αποδείξεις που παραθέτει σε σημαντικές του αγορεύσεις στη Βουλή, ο μεγάλος πρωταγωνιστής και δημιουργός της «νέας μεγάλης Ελλάδας» , Ελευθέριος Βενιζέλος.
100 χρόνια πέρασαν πλέον από το καλοκαίρι του 1922 και την μεγάλη καταστροφή που σημάδεψε ανεξίτηλα την πορεία του Ελληνισμού.
Η μικρασιατική τραγωδία δεν ήταν μόνο μια σκληρή στρατιωτική ήττα με τις συνακόλουθες κοινωνικοπολιτικές της προεκτάσεις με αποκορύφωμα τον ξεριζωμό του μικρασιατικού Ελληνισμού. Ήταν κυρίως μια πολιτική ήττα και μια άνευ προηγουμένου απομόνωση της Ελλάδας, απομόνωση που συγκρίνεται μόνο με αλήστου μνήμης εποχή του 1897.
Η Ελλάδα θα πάψει να αντιμετωπίζεται ως η ανερχόμενη περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο , θα βυθιστεί στην εσωστρέφεια και την ανυποληψία προσπαθώντας να επουλώσει τις πληγές που άφησε η κατάρρευση της «Μεγάλης Ιδέας» , αλλά και ο καταστροφικός «Εθνικός Διχασμός» που έστρεψε για μια ακόμη φορά Έλληνες εναντίον Ελλήνων θυσιάζοντας εντέλει στο βωμό της διχόνοιας τα όνειρα αιώνων του Ελληνισμού.
Η Ελλάδα των 2 ηπείρων και των πέντε θαλασσών , η Ελλάδα η «σεβαστή εις τους φίλους και η τρομερά εις τους εχθρούς» δεν υπήρχε πια. Και αν η Ελλάδα που οραματίστηκε ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε μόνο εφήμερα και ίσως μέσα στα όνειρα των Ελλήνων , η Ελλάδα που ήταν σεβαστή στους συμμάχους και τρομερή στους εχθρούς υπήρξε . Ήταν η Ελλάδα των βαλκανικών πολέμων , η Ελλάδα του Σκρα ντι Λέγκεν , η Ελλάδα της νίκης , η Ελλάδα της Μ. Ασίας. Αυτήν την Ελλάδα έβαλαν στο στόχαστρο εχθροί και φίλοι, ξένοι αλλά και δικοί μας.
Τα αίτια αυτής της απομόνωσης και αποτυχίας δεν ήταν μόνο καθαρά στρατιωτικά όπως υποστήριζε ο Ι. Μεταξάς (ο ρόλος του οποίου θα αναλυθεί σε επόμενο άρθρο) αλλά κυρίως πολιτικά. Η επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μ. Ασία ήταν καθαρά εθνικό αλλά και πολιτικό ζήτημα. Ποιος πολιτικός άνδρας θα άφηνε αβοήθητους τους Έλληνες της Μικρασίας στο τουρκικό μαχαίρι και ποιος θα έμενε ουδέτερος και ασυγκίνητος όταν οι δυνάμεις της Αντάντ αποφάσιζαν να διαμελίσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία; Η απόφαση αυτή αναμένονταν από αιώνες και η Ελλάδα ως ένας εκ των νικητών του πολέμου και έχοντας ιστορικά και εθνικά δικαιώματα στην παραλία της Ιωνίας έπρεπε να σπεύσει.
Το λεπτό ζήτημα εδώ είναι η ενέργεια από κοινού με τις δυνάμεις της Αντάντ και όχι η αντίθεση με τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις αυτών . Εκμεταλλευόμενοι τις βλέψεις τους και όχι ποντάροντας στις αντιθέσεις τους.
Πολλοί κατηγόρησαν τον Ελ. Βενιζέλο γενόμενοι μετά Χριστόν προφήτες για τυχοδιωκτική πολιτική , αποφεύγοντας βέβαια να εξηγήσουν ικανοποιητικά το γιατί οι διάδοχοί του δεν ακολούθησαν άλλη πολιτική . Το ζήτημα αυτό θα είναι το θέμα ενός άλλου άρθρου στο οποίο θα αναφερθούν οι θέσεις του Βενιζέλου , του Γούναρη , του Λόυντ Τζωρτζ, του Κλεμανσό, του Ουίλσον καθώς και οι προειδοποιήσεις των δυνάμεων για την επικείμενη επιστροφή του Κωνσταντίνου. Επίσης θα αναφερθούν οι θέσεις του κυνικότατου Ουίνστων Τσόρτσιλ ο οποίος αφού με τις ανόητες ιδέες του έστειλε στο σφαγιασμό χιλιάδες άνδρες στην Καλλίπολη κάνοντας ήρωα τον Μουσταφά Κεμάλ, έγινε κι αυτός ήρωας (ίσως κατά λάθος) στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά έριξε την Ελλάδα στη δίνη του Εμφυλίου.
Ας μην ξεφύγουμε όμως από το θέμα μας.
Ενδεικτικά μόνο θα αναφέρω τα λόγια του Βενιζέλου στις 3 Ιουλίου του 1921 στον Στρατηγό Δαγκλή που είχε αναλάβει τη διεύθυνση (όχι την αρχηγία) του κόμματος των «Φιλελευθέρων». « Πώς είναι δυνατόν να γίνεται λόγος περί συνεχίσεως της εθνικής ημών πολιτικής υπό της Παρούσης κυβερνήσεως, όταν διά της επανόδου του Κωνσταντίνου και της συνεπεία τούτου διαρρήξεως της Συμμαχίας με τας μεγάλας δυνάμεις ανετράπη η βάσις της πολιτικής εκείνης; Ήτο δυνατόν να διανοηθώ εγώ την διεξαγωγήν πολέμου προς την Τουρκίαν χωρίς την συμπαράστασιν των Συμμάχων και δη εν αντιθέσει προς αυτούς;
Το δυστύχημα είναι ότι ούτε οι Φιλελεύθεροι αντελήφθησαν εξαρχής την αληθή κατάσταση των πραγμάτων και εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η σημερινή Κυβέρνησις συνεχίζει την εθνικήν μας πολιτικήν και υπερθεματίζουν μάλιστα εις την πολιτική αυτήν. Ενώ η συνέχισις αυτής είχε καταστή αδύνατός αφού εξέλειψεν η προϋπόθεσις αυτής, η συμμαχία μας δηλαδή μετά των δυτικών Δυνάμεων και δη την Αγγλία. Επομένως εις τους νυν κυβερνώντας δεν υπελείπετο άλλο παρά να επιδιώξουν συμβιβασμόν μέλλοντα να τερματίση την εμπόλεμον κατάστασιν και να σώσει ότι ηδύνατο να σωθεί από τα αποκτήματα της πολιτικής μας».
Δυστυχώς η ηγεσία της τότε συντηρητικής παράταξης έκανε τεράστια πολιτικά και στρατιωτικά σφάλματα τα οποία οδήγησαν στο τέλμα μια τεράστια ευκαιρία του νέου Ελληνισμού.
Όμως παρόλα τα χρόνια που πέρασαν, την απόσταση από την οποία παρατηρούμε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής , την διεξοδική και διεισδυτική έρευνα των ιστορικών , τα απόρρητα αρχεία που πλέον είναι προσβάσιμα στους ερευνητές , ακόμη και τώρα το ζήτημα των ευθυνών της μικρασιατικής τραγωδίας διχάζει ιστορικούς , ερευνητές, μελετητές , αναγνώστες , ψηφοφόρους, πολιτικούς.
Παρόλο τον όγκο της βιβλιογραφίας , των μελετών , μεταπτυχιακών εργασιών και διδακτορικών διατριβών πάνω στο μικρασιατικό ζήτημα , λόγω της έντονης πολιτικής και κομματικής υφής που αυτό αποπνέει υπάρχουν αρκετοί Έλληνες που κατηγορούν ανοιχτά τον Ελευθέριο Βενιζέλο πως όχι μόνο έχασε επίτηδες τις εκλογές του Νοέμβρη του 1920 αλλά αργότερα δεν έπαυσε να υπονομεύει τις προσπάθειες των Μετανοεμβριανών Κυβερνήσεων για την τελική λύση της Μικρασιατικής εμπλοκής.
Επικεφαλής βέβαια αυτής της αντίληψης ήταν και είναι οι κορυφαίοι παράγοντες του αντιβενιζελισμού αντίθετοι με ότι αντιπροσώπευε ο πολιτικός και ιδεολογικός τους αντίπαλος.
Χαρακτηριστικό το απόσπασμα που παραθέτει στο βιβλίο του ο (μάλλον) εμπνευστής του κολοσσιαίας ανοησίας σχεδίου επίθεσης του ελληνικού στρατού μέσω της αλμυράς ερήμου εναντίον της Αγκυρας, Ξενοφών Στρατηγός:
(Ο κ. Βενιζέλος όμως τοιαύτα υποκινών εγνώριζεν την ικανότητα του αντιπάλου , ον εμίσει , και εγνώριζεν επίσης καλώς ότι είχεν ούτος όλας τας απαιτουμένας διανοητικάς και ψυχικάς δυνάμεις όπως υπερασπισθή την εθνικήν υπόθεσιν και εργασθή υπέρ αυτής. Αλλά τι προς αυτόν ; Αν ο αντίπαλός του κατώρθου να κερδίση λ.χ. την συμπάθειαν του Λόυδ Τζώρτζ τι θα εγίνετο ο κ. Βενιζέλος; Τίνα εζήτει λοιπόν να βλάψη ούτω πολιτευόμενος ο κ. Βενιζέλος ; Ως μόνην δικαιολογίαν του δεν δύναται να παραδεχθή τις παρά μόνον το μίσος, όπερ τον ετύφλωνεν εις βαθμόν ώστε , νομίζων ότι πλήττει το Καθεστώς εν Ελλάδι , να πλήττει ασυνειδήτως – διότι δέον να αποκρουσθή το συνειδητόν – αυτήν την Ελλάδα). (Η Ελλάς εν Μικρά Ασία , ιστορική επισκόπησις επί τη βασει επισήμων εγγράφων και πηγών, υπό Ξενοφώντος Στρατηγού , Αθήνησι 1925. Σελ.213)
Για το παρόν κείμενο θα αντληθούν πληροφορίες και στοιχεία από τις αγορεύσεις των πολιτικών αρχηγών στις συνεδριάσεις της Βουλής στις 30, 31 Μαρτίου 1932 και 1 Απριλίου 1932, όπου ενώ το αρχικό θέμα ήταν το μεγάλο οικονομικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε η χώρα ως συνέπεια του οικονομικού «Κραχ» του 1929 στην Αμερική , η κοινοβουλευτική διαδικασία μετετράπη σε ανακίνηση του μικρασιατικού ζητήματος και των πολιτικών και στρατιωτικών ευθυνών της τελικής ήττας. Σημαντική θέση στην συζήτηση που διεξήχθη εκείνο το τριήμερο στη Βουλή είχε βέβαια και το θέμα της «εκτέλεσης των εξ» , των πολιτικών στελεχών του Λαϊκού κόμματος που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την καταστροφή.
Θα πρέπει βέβαια εδώ να γίνει μια ιστορική αναδρομή στα γεγονότα που προηγήθηκαν της εποχής που εξετάζουμε , η οποία θα δώσει την δυνατότητα να σχηματίσουμε εμπεριστατωμένη άποψη για την κατανόηση των συνθηκών και των ευθυνών της μικρασιατικής καταστροφής .
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος τελείωσε επίσημα το 1918 με τη νίκη των Συμμάχων. Με τη λήξη του τρεις μεγάλες χερσαίες αυτοκρατορίες, η οθωμανική αυτοκρατορία, η αυτοκρατορία των Αψβούργων και η αυτοκρατορία των Ρομανώφ εξαφανίστηκαν από το χάρτη. Η γερμανική αυτοκρατορία των Χοεντσόλερν με τις τεράστιες εκτάσεις στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη περιορίστηκε σημαντικά σε μέγεθος, έχασε της Αποικίες της και μετασχηματίστηκε σε κοινοβουλευτική Δημοκρατία.
Από την άλλη η Αγγλία και η Γαλλία που κέρδισαν τον πόλεμο παρά τα σημαντικά εδαφικά κέρδη τους δεν έμειναν ανεπηρέαστες από τις αλλαγές που έφερε ο μεγάλος ευρωπαϊκός πόλεμος . Η Ιρλανδία θα κερδίσει την ανεξαρτησία της ύστερα από έναν αιματηρό ανταρτοπόλεμο ενώ στην Αίγυπτο ,την Ινδία ,το Ιράκ ,το Αφγανιστάν και την Μπούρμα η Αγγλία θα αντιδράσει στις ταραχές με ωμή βία .
Η Γαλλία θα αντιμετωπίσει αντίσταση στις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες της στην Αλγερία, στη Συρία, στην Ινδοκίνα και στο Μαρόκο. Ακόμα πιο μακριά στην άπω Ανατολή η Ιαπωνία έκανε το ίδιο πράγμα στην Κορέα.
O Μπενίτο Μουσολίνι με άρθρο του στην εφημερίδα Il popollo d'italia τόνιζε πως ούτε η πτώση της Ρώμης, ούτε η ήττα του Ναπολέοντα μπορούσαν να συγκριθούν με τις επιπτώσεις στην ιστορία και στην αναδιάταξη του πολιτικού χάρτη της Ευρώπης. «Όλη η γη τρέμει- έλεγε - όλες οι ήπειροι σπαράσσονται από την ίδια κρίση. Δεν υπάρχει ούτε ένα μέρος στον πλανήτη που να μην έχει συγκλονιστεί από τον κυκλώνα . Στην Παλιά Ευρώπη άνθρωποι εξαφανίζονται ,συστήματα διαλύονται θεσμοί καταρρέουν».
Όταν το 1914 η Ευρώπη μπήκε στον πόλεμο, ήταν μία ήπειρος στην οποία κυριαρχούσαν δυναστείες αυτοκρατορικές με μεγάλα εδάφη τόσο εντός της Ευρωπαϊκής ηπείρου όσο και έξω από αυτήν.
Όπως προείπαμε με την λήξη του πολέμου τρεις από αυτές τις αυτοκρατορίες είχαν καταρρεύσει και αντιμετώπιζαν την εδαφική διάλυση τους. Κάποιες βέβαια από τις εμπόλεμες δυνάμεις αντιμετώπιζαν ήδη από καιρό την αυτοκρατορική παρακμή τους όπως η οθωμανική αυτοκρατορία που βίωνε την πίεση της κρίσης του ανατολικού ζητήματος τη δεκαετία του 1870.
Επωφελούμενη από τις ευκαιρίες που παρείχε η ανικανότητα των Οθωμανών να εμποδίσουν τη βαθμιαία αποσύνθεση της αυτοκρατορίας τους το Σεπτέμβριο του 1911 η Ιταλία ως μία νέα εμφανιζόμενη δύναμη στην αυτοκρατορική σκηνή κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των Οθωμανών. Σε μικρό χρονικό διάστημα θα καταλάβει την Τριπολίτιδα, την Κυρηναϊκή και το Φεζάν και λίγο αργότερα τα Δωδεκάνησα με σαφή στόχο την προέκταση της προς τη Μικρά Ασία.
Ένα χρόνο αργότερα το 1912 η Σερβία το Μαυροβούνιο η Ελλάδα και η Βουλγαρία θα κηρύξουν τον πόλεμο στην οθωμανική αυτοκρατορία και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα καταφέρουν να κυριαρχήσουν στις περισσότερες περιοχές των ευρωπαϊκών κτήσεων της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Είναι γνωστό πως η συμμαχία των βαλκανικών κρατών έγινε σε μία εποχή που οι μεγάλες δυνάμεις δεν περίμεναν μία τέτοια εξέλιξη. Έτσι η αυτοκρατορία των Αψβούργων υποχρεώθηκε να επανεξετάσει τη βαλκανική πολιτική της , καθώς η Σερβία ήταν η χώρα με τα μεγαλύτερα εδαφικά κέρδη και στους δύο βαλκανικούς πολέμους. Μετά την απόσυρση της οθωμανικής αυτοκρατορίας από την Ευρώπη , η Αυστροουγγαρία ήταν ένα πολυεθνικό κράτος στο οποίο υπερείχαν αριθμητικά οι Σλάβοι. Φοβόταν λοιπόν πώς θα εξελίσσονταν στον επόμενο «μεγάλο ασθενή» και θα γινόταν ο στόχος της μελλοντικής σερβικής επίθεσης.
Αυτές οι σκέψεις θα εξηγήσουν την στάση της Αυστροουγγαρίας απέναντι στη Σερβία τον Ιούλιο του 1914 .
Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος θα τελειώσει επίσημα στις 11 Νοεμβρίου 1918 και θα μας κληρονομήσει ένα νέο κόσμο στον οποίο θα κυριαρχούν σημαντικότατες αντιθέσεις.
Όπως προείπαμε ενώ οι κεντρικές αυτοκρατορίες της Αυστροουγγαρίας και της Γερμανίας διαλύθηκαν ,οι αντίστοιχες δυτικές Αγγλία και Γαλλία επεκτάθηκαν σημαντικά αλλά με σημαντικά προβλήματα.
Ενώ όμως οι συγκρούσεις τελείωσαν στο δυτικό μέτωπο στην Ανατολή η ένταση συνεχίστηκε αμείωτη.
Η οθωμανική αυτοκρατορία πληρώνοντας το τίμημα πολλών αιώνων καταπίεσης των υπόδουλων λαών, χριστιανών αλλά και μουσουλμάνων έχασε τα περισσότερα εδάφη της. Οι αραβικές περιοχές μοιράστηκαν ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία ενώ στα βάθη της ανατολής αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος η Αρμενία και ετοιμαζόταν η δημιουργία αυτόνομου κουρδικού κράτους. Στα μέσα του 1919 βρετανικές και Γαλλικές δυνάμεις κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη ενώ οι ελληνικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη με σκοπό να αποκαταστήσουν την τάξη στην γύρω περιοχή. Τον Αύγουστο του 1920 η κυβέρνηση του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη υπέγραψε τη συνθήκη των Σεβρών.
Τα νέα για τη συνθήκη αυτή δημιούργησαν ένα μεγάλο αντιστασιακό κίνημα στην Τουρκία με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ Πασά που μην αναγνωρίζοντας την εξουσία του σουλτάνου επιδίωκε την αναθεώρησή της επώδυνης για την Τουρκία συνθήκης .
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ. (Η ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ)
Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας, ορίζοντας την ειρήνη μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Συμμαχικών Δυνάμεων, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σύμφωνα με την συνθήκη, η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας (Ιράκ), της Παλαιστίνης και της Υπεριορδανίας στην Βρετανία, τη Συρία και τον Λίβανο στη Γαλλία , την Ανατολία στη σφαίρα επιρροής της Ιταλίας. Η Χετζάζ, το Κουρδιστάν και η Αρμενία επρόκειτο με βάση τη συνθήκη να γίνουν ανεξάρτητα κράτη. Ταυτόχρονα, στην Ελλάδα παραχωρήθηκαν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και η ανατολική Θράκη έως τη γραμμή της Τσατάλτζας, κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Η Σμύρνη έμενε τυπικά στην επικυριαρχία του Σουλτάνου, θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ενώ θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια, κατόπιν δημοψηφίσματος. Σύμφωνα με το άρθρο 26 της Συνθήκης, αν οι οθωμανικές αρχές δεν δέχονταν την εφαρμογή της Συνθήκης, η κυριαρχία τους στην Κωνσταντινούπολη θα πέρναγε στην Ελλάδα, κάτι το οποίο έντεχνα είχε προωθήσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Ταυτόχρονα, η Βόρεια Ήπειρος θα ενσωματωνόταν στην Ελλάδα, με το μυστικό Σύμφωνο Βενιζέλου - Τιττόνι. Η Ιταλία δέχτηκε επιπλέον να παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα (εκτός από τη Ρόδο και το Καστελόριζο) στην Ελλάδα, όταν η Βρετανία θα παραχωρούσε την Κύπρο στην Ελλάδα.
Η «Μεγάλη Ιδέα» ποτέ δεν ήταν πιο κοντά στην πραγμάτωσή της.
Ας δούμε σύντομα τα βασικά στοιχεία του υπομνήματος που υπέβαλλε ο Βενιζέλος τον Δεκέμβριο του 1918 προς τις συμμαχικές δυνάμεις στο συνέδριο της Ειρήνης που έγινε στο Παρίσι από τις 12 Ιανουαρίου του 1919 έως τις 12 Μαΐου του 1919, (επίσημη διάρκεια εργασιών. Οι ζυμώσεις είχαν ξεκινήσει νωρίτερα).
Ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος εξπέρ της ευρωπαϊκής αλλά και διεθνούς διπλωματίας εκμεταλλευόμενος την αρχή της αυτοδιάθεσης, που διακήρυξε ο Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον, πρόβαλλε για κάθε περιοχή που διεκδικούσε για την Ελλάδα το εθνολογικό στοιχείο προτάσσοντας τη φράση:
«Η Ελλάς δεν πηγαίνει εκεί, όπου της λείπει η εθνολογική βάσις.
«Αξιώσεις έχομεν εις την Βαλκανικήν, Μικράν Ασίαν, Νήσους, Βόρειον Ηπειρον». Δυστυχώς η καθυστερημένη είσοδος της Ελλάδας εξαιτίας του Εθνικού Διχασμού και της πολιτικής ουδετερότητας του βασιλιά Κωνσταντίνου στον πόλεμο έκανε το έργο του Βενιζέλου δυσκολότερο καθώς οι εθνικές αξιώσεις έθιγαν τα συμφέροντα άλλων Δυνάμεων. Έτσι η Ιταλία θα προσαρτήσει τη Βόρειο Ήπειρο στην Αλβανία, ισχυριζόμενη ότι προσδοκά να δημιουργήσει ένα βιώσιμο Αλβανικό Κράτος, ενώ στην πραγματικότητα απέβλεπε σ’ ένα κράτος προτεκτοράτο υπό την κυριαρχία της, με στόχο να ελέγχει απόλυτα την Αδριατική παρόλο που τα εθνολογικά δικαιώματα, της Ελλάδας ήταν σημαντικότατα. Σε σύνολο πληθυσμού 223.000 κατοίκων, οι 122.000 ήταν Έλληνες.
Η Συνθήκη του Νεϊγύ υποχρέωσε τη Βουλγαρία να υπογράψει την παραχώρηση της δυτικής Θράκης στην Ελλάδα, να απωλέσει την έξοδό της προς το Αιγαίο και να συμφωνήσει σε αμοιβαία μετανάστευση Ελληνικών και Βουλγαρικών πληθυσμών .
Ο Βενιζέλος, προσπάθησε ακόμη να κατοχυρώσει τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.
Παρότι ο εθνολογικός χαρακτήρας των νησιών ήταν υπέρ της Ελλάδας ,ο Βενιζέλος γνώριζε ότι όπως και στη Βόρειο Ήπειρο, οι Ιταλοί επιθυμούσαν τα Δωδεκάνησα για προγεφύρωμα στη Μέση Ανατολή, καθώς είχαν βλέψεις στα νότια Μικρασιατικά παράλια.
Ο Έλληνας Πρωθυπουργός , αποδεχόμενος και εκμεταλλευόμενος το δόγμα του Ουΐλσον “Αρχαί εθνικοτήτων”, για τη Μ. Ασία έδινε στοιχεία που πιστοποιούσαν την τοπική υπεροχή του Ελληνικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι η πόλη της Σμύρνης σε σύνολο 270.000 κατοίκων, απαριθμούσε 165.000 Έλληνες και σε όλο το Βιλαέτι Σμύρνης ο ελληνικός πληθυσμός αριθμούσε 622.000 ψυχές , μη παραλείποντας να ευθυγραμμίζει τις ελληνικές αξιώσεις με τα αγγλικά συμφέροντα. Στο θέμα του Πόντου παρόλο που αναφέρθηκε στα δεινά που ο Ελληνισμός υπέφερε από το τουρκικό μένος, που στόχευε στον αφανισμό του μ’ αποκορύφωμα τα γεγονότα του 1897 και του 1915,αντιτάχθηκε στη δημιουργία της Ελληνικής Ποντιακής Δημοκρατίας για λόγους γεωπολιτικής στρατηγικής και προώθησε την ένταξη της Τραπεζούντας στο Αρμενικό Κράτος.
Όσον αφορά την Κύπρο περιορίστηκε στην παράθεση του αριθμού των Ελλήνων κατοίκων της, προσπαθώντας να μην θίξει τα αγγλικά συμφέροντα με προφανή σκοπιμότητα.
Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ
Βέβαια οι ελληνικές διεκδικήσεις χρειαζόταν και την ισχυρή υποστήριξη των μεγάλων δυνάμεων για να γίνουν πραγματικότητα. Ισχυρός όμως αντίπαλος της Ελλάδας ήταν από καιρό η (σχετικά προσφάτως ενοποιηθείσα)
Ιταλία. Το 1861 στην ιταλική χερσόνησο συντελέστηκε η αναβίωση , η Παλιγγενεσία, «il Risorgimento» . Ήταν η ένωση των διαφόρων Ιταλικών κρατών υπό την ηγεσία του Βασιλείου του Πεδεμοντίου και του Βασιλιά Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄. Το νέο κράτος που δημιουργήθηκε έβαλε ως στόχο την ταχύτατη μετεξέλιξή του σε μεγάλη δύναμη με την απόκτηση αποικιών. Μιας και η κατάλληλη εποχή της εύκολης απόκτησης αποικιών στο νέο κόσμο είχε χαθεί , τα βλέμματα στράφηκαν στην Αφρική όπου λόγω και της διάνοιξης της διώρυγας του Σουέζ συντελούνταν ένας «νέος ιμπεριαλισμός, αλλά και στις κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» .Μετά πολλές προσπάθειες και απογοητεύσεις η Ιταλία απέκτησε ως αποικίες την Ερυθραία , τη Σομαλία και εποφθαλμιούσε την Αιθιοπία . Στη Βόρεια Αφρική η Ιταλία θεωρούσε ότι ανήκε στη σφαίρα επιρροής της η Τυνησία (την οποία θα προλάβουν να καταλάβουν οι Γάλλοι) , η Τριπολίτιδα και η Κυρηναϊκή τις οποίες και θα κατακτήσει σε μικρό χρονικό διάστημα από τον Οκτώβρη του 1911. Το Μάιο του 1912 η Ιταλία μετά και από προτροπή του Βενιζέλου θα καταλάβει τα Δωδεκάνησα και θα εκδηλώσει διάθεση επέκτασης στη Μ. Ασία. Το «mare nostrum» του Μουσολίνι επί της ουσίας είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα.
Στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο η Ιταλία μπήκε τον Μάιο του 1915 αφού πήρε υποσχέσεις από την ΑΝΤΑΝΤ στις 26 Απριλίου 1915 σε μυστική συμφωνία στο Λονδίνο , για εδαφική επέκταση στο Τυρρόλο, Ιστρία , Δαλματία υπόσχεση εγκαθίδρυσης προτεκτοράτου στην Αλβανία , αναγνώριση κατοχής των Δωδεκανήσων και αναγνώριση επιρροής στην περιοχή της Αττάλειας.
Δύο χρόνια μετά ,στις 19 Απριλίου 1917 στον Άγιο Ιωαννη της Μωριέννης ( ST. JEAN DE MAURIENNE) πήρε μια υπόσχεση για ενδεχόμενη παραχώρηση του Βιλαετίου Αϊδινίου - Σμύρνης σε αντάλλαγμα της εισόδου της στον πόλεμο.
Οι αποφάσεις αυτές θα γίνονταν οριστικές με την έγκριση της Ρωσίας και την υποχρέωση της Ιταλίας να αναλάβει πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ούτε η πρώτη αλλά ούτε και η δεύτερη προϋπόθεση πραγματοποιήθηκε και ως εκ τούτου τα συμφωνηθέντα δεν είχαν καμία νομική ισχύ.
Μετά το τέλος του πολέμου, το Νοέμβριο του 1918 η Ιταλία έδειχνε διαθέσεις επέμβασης στη Μ. Ασία . Με πρόφαση πως παραβιάστηκαν οι όροι της συνθήκης για την Τριπολίτιδα ,το Δεκέμβρη του 1918 με υπόμνημα προς τη Βρετανική Κυβέρνηση , δήλωνε πως εφόσον η Τουρκία δεν τηρεί τα συμφωνηθέντα για την Τριπολίτιδα , η Ιταλία θα καταλάβει περιοχές της Ανατολής οι οποίες παραχωρούνταν σ’ αυτήν με τις Διασυμμαχικές συμφωνίες . Ο Βρετανός Πρέσβης επεσήμανε στους Ιταλούς πως παρόμοια ενέργεια χωρίς την έγκριση όλων των Συμμάχων θα επέφερε την επέμβαση του Ελληνικού στρατού στη Δυτική Μ. Ασία. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως οι διεκδικήσεις της Ιταλίας δεν είχαν καμία εθνολογική βάση αλλά δικαιολογούνταν μόνον για στρατηγικούς λόγους και λόγους «δικαιώματος ισορροπίας εις την Μεσόγειον» . Αντίθετα ο Ελληνισμός είχε απαράγραπτα δικαιώματα στην περιοχή όπου άκμασε για 3.500 και πλέον χρόνια και φυσικά υπήρχε ακμάζουσα η απαραίτητη εθνολογική βάση.
ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ
Η Συνδιάσκεψη ειρήνης των Παρισίων ήταν ένα συνέδριο - σύνοδος, που οργανώθηκε από τις νικήτριες συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ και των ΗΠΑ στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου αφενός να συσταθεί ένας παγκόσμιος οργανισμός όλων των εθνών, που θα ονομαστεί Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ) και αφετέρου να οριστικοποιηθούν οι συνθήκες ειρήνης μεταξύ αυτών και των ηττημένων κεντρικών δυνάμεων.
Η Συνδιάσκεψη ειρήνης ξεκίνησε ανεπίσημα στις 12 Ιανουαρίου του 1919 (ν.ημ.), στο Παρίσι, στο Μέγαρο του Υπουργείου Εξωτερικών, γνωστό και ως "Μέγαρο Και ντ' Ορσέ".
Το "Συμβουλίο των Δέκα", όπως αρχικά ονομάστηκε , συγκροτήθηκε από τους πρωθυπουργούς και υπουργούς εξωτερικών της Γαλλίας, Αγγλίας, Ιταλίας, τον πρόεδρο και υπουργό εξωτερικών των ΗΠΑ και από δύο εκπροσώπους της Ιαπωνίας, όπου και καθορίστηκαν οι βασικές αρχές της λειτουργίας της.
Έτσι επίσημα ξεκίνησαν οι εργασίες της στις 18 Ιανουαρίου 1919 (ν.ημ.) και ολοκληρώθηκε στις 12 Μαΐου του ίδιου έτους. Στη συνέχεια και για ενάμισι χρόνο αργότερα, ακολούθησαν διάφορες διαβουλεύσεις - διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση επιμέρους συνθηκών σύμφωνα με τις ληφθείσες αποφάσεις, οι οποίες και κράτησαν μέχρι τον Αύγουστο του 1920, με κάποιες ενδιάμεσες διακοπές.
Το "Συμβούλιο των Δέκα" παρέμεινε ουσιαστικά το κυρίαρχο όργανο της συνδιάσκεψης μέχρι τις 24 Μαρτίου του 1919 όταν και περιορίστηκε σε "Συμβούλιο των Τεσσάρων" δηλαδή μόνο εκ των πρωθυπουργών Γαλλίας, Αγγλίας, Ιταλίας και του προέδρου των ΗΠΑ.
Στη διάρκεια αυτής της συνόδου, και μάλιστα στην ίδια αίθουσα συνεδρίασης, στις 25 Φεβρουαρίου αποφασίστηκε η δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών ως ενός διεθνούς οργάνου, το οποίο θα έδινε την εντολή για να συγκληθεί η Σύνοδος Ειρήνης.
Οι αποφάσεις που πάρθηκαν αφορούσαν κυρίως το διαμελισμό των τριών κεντρικών αυτοκρατοριών, της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και ειδικότερα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη δημιουργία νέων κρατών στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή.
Στις 1 Φεβρουαρίου 1919 ο Έλληνας Πρωθυπουργός αξίωσε από το «Συμβούλιο των Δέκα» την περιοχή της Σμύρνης. Γάλλοι και Βρεταννοί υποστήριξαν την αξίωση , οι Αμερικανοί αρνήθηκαν κάθε παραχώρηση εδαφών στη Μ, Ασία ενώ οι Ιταλοί ήταν εχθρικοί και αργότερα αποσύρθηκαν προσωρινά από το Συμβούλιο. Στις 22 Απριλίου 1919 μετά από πληροφορίες για ύποπτες κινήσεις των Ιταλών ο Λόιντ Τζωρτζ ζήτησε την αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη και την Αρμενία , γαλλικά στη Συρία , μεταφορά των αγγλικών στρατευμάτων του Καυκάσου στην περιφέρεια της Κωνσταντινούπολης και ελληνικά στρατευματα στην Σμύρνη.
Στις 23 Απριλίου ο Λόιντ Τζωρτζ επανήλθε στην πρόταση αποστολής ελληνικών στρατευμάτων , πράγμα στο οποίο συμφώνησε ο Πρόεδρος Ουίλσον αλλά και ο Κλεμανσώ ο οποίος βέβαια υπενθύμισε την συνθήκη του Αγίου Ιωάννη της Μωριέννης. Την ίδια μέρα ο Βενιζέλος τηλεγραφεί στον Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης και το Υπουργείο των Στρατιωτικών να ετοιμαστεί τάχιστα η Ι Μεραρχία για να μεταφερθεί στη Σμύρνη.
Στις 24 Απριλίου επανήλθε στις συνεδριάσεις η ιταλική αντιπροσωπεία με παρόντα τον Πρωθυπουργό Ορλάντο αλλά η ανακοίνωση της απόφασης για την αποστολή ελληνικού στρατού στη Σμύρνη έγινε γνωστή στους Ιταλούς στις 29 Απριλίου . Το απόγευμα της ίδιας μέρας στο Συμβούλιο όταν κλήθηκε να εκφράσει τη γνώμη του δεν έφερε σοβαρές αντιρρήσεις και πρόσθεσε πως αφού το ζήτημα της Σμύρνης έμενε εκκρεμές (η ελληνική κατοχή ήταν προσωρινή επισήμως) , θα έπρεπε τα συμμαχικά αποσπάσματα να μην αποσυρθούν από την περιοχή. Την ίδια μέρα δόθηκε επίσημα η άδεια στην Ιταλία να στείλει στρατεύματα στην Αττάλεια (είχαν ήδη αποβιβαστεί χωρίς την άδεια του Συμβουλίου των Δέκα).
Ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος περιγράφει στο ιδιόχειρο ημερολόγιό του τις ιστορικές εκείνες στιγμές.
«Μαΐου 6( Νέο ημερολόγιο) ο κύριος Lloyd George κατά τας 2 με ειδοποίησε τηλεφωνικώς ότι επιθυμεί να με ιδή εν τέταρτον της ώρας Προ των 3:00 εις το Quai d’ Orsay όπου θα eγίνετο η γενική συνεδριάσις της συνδιασκέψεως….. ολίγα λεπτά μετά την άφιξιν μου εις το Quai d’ Orsay Έφτασε ο Lloyd George και πλησιάσας με, με έρωτα:
-Έχετε διαθέσιμον στρατον;
- Έχομεν. . Περί τίνος πρόκειται;
-Αποφασίσαμε σήμερον μετά του προέδρου Ουίλσωνος και του κυρίου Clemenceau ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην.
-Είμεθα έτοιμοι. Πόσον στρατόν δύνασθε να στείλετε αμέσως;
-Μίαν Μεραρχίαν 15.000 ανδρών περίπου…..
Αν χρειαστεί δυνάμεθα να στείλουμε αμέσως ύστερον και δευτέραν Μεραρχίαν.
-Έχει καλώς, θα παραγγείλω του στρατηγού Wilson όπως μετά την λήξη της συνεδριάσεως συνεννοηθήτε διά τον κανονισμόν των περαιτέρω.
- Επιτρέπετε μία ερώτησιν;
Τι προεκάλεσε την απόφασιν αυτήν: Μήπως Ιταλικαί ενεργείαι;
-Ναι, έχομεν ειδήσεις ότι οι Ιταλοί κατέλαβον εκτός της Μάκρης και το Μαρμαρίσι , Ίσως και το bodrum (Αλικαρνασσός) εκτεινόμενοι εις τα προς το μέρος της Ελληνικής επιρροής.
Οι Γάλλοι Μάλιστα είχαν την είδησιν ότι έξωθι της Σμύρνης περιπολούν έξ ιταλικά πλοία…. (Απόσπασμα από το ημερολόγιο του Ελευθερίου Βενιζέλου)».
Στις 1 Μαΐου 1919 τα μεταγωγικά που μετέφεραν την Ι Μεραρχία ξεκίνησαν. Για τον φόβο των Ιουδαίων (Ιταλών) ,θα συνοδεύονταν και από αγγλικά πολεμικά.
Ο αρχηγός της νηοπομπής στέλνει το ακόλουθο σήμα στον Διοικητή της Μεραρχίας.
«Θα πλέω μετά των τεσσάρων ανιχνευτικών τέσσαρα μίλλια έμπροσθεν της νηοπομπής, ανιχνεύων τον ορίζοντα. Εν η περιπτώσει συναντήσω τον Ιταλικόν στόλον θα τον ειδοποιήσω διά σήματος , ότι τα πλοία ευρίσκονται υπό την προστασίαν της Μ. Βρεταννίας».
Την ίδια μέρα διαβιβάζεται η ημερήσια διαταγή του Προέδρου της Κυβερνήσεως προς όλους τους αξιωματικούς και οπλίτες.
Ημερήσια Διαταγή της 1ης Μαΐου 1919.
Κατωτέρω κοινοποιώ
Ημερησίαν Διαταγήν Προέδρου Κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου προς γνώσιν και ανάπτυξιν εις άπαντας τους υφ’ υμάς εν σχέσει και της χθεσινής ημερησίαε Διαταγής.
Η παρούσα αναγνωσθήτω προς άπαντας εν γένει τους αξιωματικούς και οπλίτας εντός των ατμοπλοίων.
Αριθμ. 4377
Στρατηγόν Παρασκευόπουλον
Θεσσαλονίκην
Παρακαλώ όπως ανακοινώσητε εις Ι Μεραρχίαν επομένην εκ μέρους μου Ημερησίαν Διαταγήν.
Απεφασίσθη υπό των μεγάλων Δυνάμεων η διά του Ελληνικού Στρατού κατάληψις της Σμύρνης και η εξασφάλισις της τάξεως εκεί. Αποστολή τιμητικοτέρα της οποίας σπανίως ανετέθη εις τμήμα του Εθνικού Στρατού, καθ’ όλην την μακράν του ιστορίαν.
Γνωρίζω εκ των προτέρων ότι θα ευρεθήτε εις το ύψος της αποστολής σας και ότι πάντες οι αξιωματικοί και οπλίται θα αισθανθώσι δικαίαν υπερηφάνειαν διά την αποστολή ταύτην και ότι θα αναλογίζωνται τας ευθύνας, τας οποίας έκαστος εξ ημών φέρει απέναντι του έθνους.
Είναι ανάγκη έκαστος εκ των ανδρών της Μεραρχίας να εμπνέηται από την συναίσθησιν ότι ο ίδιος αντιπροσωπεύει την Ελλάδα και πρέπει ανά πάσαν στιγμήν να ενθυμήται ότι από κάθε λόγον και κάθε πράξιν του , θα εξαρτάται η προς την Ελλάδα εκτίμησις , ουχί μόνον των Οθωμανών , αλλά και των ξένων στοιχείων άτινα πολυάριθμα ευρίσκονται εις την Σμύρνην.
Η Συνδιάσκεψις δεν απεφάσισεν ακόμη οριστικώς επί των εθνικών μας διεκδικήσεων , αλλά η τιμή την οποίαν μας κάμνει να μας εμπιστευθή την εξασφάλισιν της τάξεως εις την μητέραν της Ιωνίας , αποδεικνύει ποίαν προς ημάς έχει εμπιστοσύνην και της εμπιστοσύνης αυτής είμαι βέβαιος ότι θα δειχθήτε άξιοι.
Συστάσεις διά την συμπεριφοράν σας προς τους ομογενείς δεν έχω ανάγκην να σας κάμω. Επί αιώνας ήδη περιμένομεν την ευτυχή αυτήν ημέραν , χωρίς ποτέ να απελπισθώμεν ούτε εν μέσω των μεγαλυτέρων συμφορών.
Αλλά και προς το Τουρκικόν , το Εβραϊκόν και το Αρμενικόν στοιχείον και τας διαφόρους Ευρωπαϊκάς παροικίας θα δείξητε διά της συμπεριφοράς σας ότι ο Ελληνικός Στρατός ουχί μόνον δεν υστερεί των συμμαχικών στρατών κατά την γενναιότητα και την αυταπάρνησιν και την ευγένειαν της ψυχής αλλ’ ότι διεκδικεί ότι ευρίσκεται εις την πρώτην γραμμήν του πολιτισμού.
Από την εμπιστοσύνην ην θα εμπνεύσητε εις όλα τα ξένα στοιχεία και προ παντός το πολυαριθμότερον Τουρκικόν θα εξαρτηθή εν μεγάλω μέτρω η πραγματοποίησις των Εθνικών μας πόθων
Αι ευχαί του έθνους σας συνοδεύουσι».
Ελευθέριος Βενιζέλος
Την 4η απογευματινή ώρα στην κατάμεστη αίθουσα της Μητροπόλεως διαβάστηκε από τον τρεμάμενο από συγκίνηση Πλοίαρχο Μαυρουδή το διάγγελμα του Πρωθυπουργού. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος έκλαιγε γοερά. Οι πρώτες λέξεις του διαγγέλματος προκάλεσαν ακράτητο ενθουσιασμό και ζητωκραυγές από το πλήθος που είχε γεμίσει ασφυκτικά την αίθουσα . Οι γέροντες έκλαιγαν γιατί αξιώθηκαν να ζήσουν τέτοια στιγμή που οι δάσκαλοι και οι ιερείς , διδάσκοντας, τους διαβεβαίωναν πως θα έρθει κάποια στιγμή που τα καράβια των Ελλήνων θα φανούν από μακριά και θα φέρουν την πολυπόθητη ελευθερία.
ΤΟ ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΎ ΒΕΝΙΖΈΛΟΥ
«Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σμύρνην, ίνα ασφάλιση την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσιν ότι η απόφασις αυτή ελήφθη, διότι εν τη συνειδήσει των διευθυνόντων το Συνέδριον είναι αποφασισμένη η Ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος. Διατελέσας μέχρι των Βαλκανικών Πολέμων υπόδουλος υπό το αυτόν ζυγόν, εννοώ καλώς ποία αισθήματα χαράς θα πλημμυρίσωσι σήμερον τας ψυχάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Την εκδήλωσιν των αισθημάτων τούτων δεν εννοώ, βεβαίως να παρεμποδίσω. Αλλά είμαι βέβαιος ότι η εκδήλωσις αύτη δεν θα λάβη χαρακτήρα, ούτε εχθρικότητος, ούτε υπεροψίας απέναντι ουδενός των συνοίκων στοιχείων του πληθυσμού.
Η εκδήλωσις της πλημμυρούσης χαράς ας συνοδευθή τουναντίον με εκδηλώσεις των αδελφικών αισθημάτων προς τους συνοίκους πληθυσμούς. Ας δοθή εις αυτούς να εννοήσουν ότι δεν εορτάζομεν την κατάλυσιν ενός ζυγού διά να υποκαταστήσωμεν εις αυτόν την ιδίαν ημών επικράτησιν επί βλάβην των άλλων.
Αλλ’ ότι η ελληνική ελευθερία θα φέρη προς όλους ανεξαρτήτως, φυλής και θρησκεύματος, την ισότητα, και την δικαιοσύνην. Εμπνέοντες εις πάντας τους συνοίκους πληθυσμούς την εμπιστοσύνην ταύτην, δεν μένομεν μόνον πιστοί εις αυτήν την εθνικήν μας υπόστασιν, αλλά εξυπηρετούμεν άριστα αυτά τα υπέρτατα εθνικά συμφέροντα. Ιδιαιτέρα προσοχή πρέπει να επιδειχθή προς το ιταλικόν στοιχείον. Ας μην παροραθή ότι η Ιταλία συνήνεσε μετά των λοιπών συμμάχων εις την ελληνικήν κατάληψιν της Σμύρνης. Γνωρίζω ότι η έκκλησίς μου προς την Ελληνικήν Μικρά Ασίαν δεν γίνεται επί ματαίω και εύχομαι, όπως όσον τάχιστα δυνηθώ να επισκεφθώ αυτήν, κομιστής Ευαγγελίου Εθνικής δι’ αυτήν αποκαταστάσεως».
Ελευθέριος Βενιζέλος
Στις 7.30 το πρωί της 2ας Μαΐου τα ελληνικά μεταγωγικά μπήκαν στο λιμάνι της Σμύρνης και ταχύτατα αποβίβασαν τα ελληνικά τμήματα. Το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων , το 4ο και 5ο Συντάγματα Πεζικού πατάνε μετά από αιώνες τα χώματα της Μικρασίας. Μπροστά από τη λέσχη των κυνηγών ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος με όλον τον κλήρο φορώντας τα αρχιερατικά του άμφια ευλογούσε τους αποβιβαζόμενους Ευζώνους. Στιγμές απερίγραπτου εθνικού μεγαλείου , στιγμές δόξας για τον Ελληνισμό εκτυλίσσονταν εκείνες τις ημέρες. Βέβαια ο<
