Ανερευνώντας την διάλεκτό μας, αλλά καθόλου λιγότερο και την δημοτική μας γλώσσα, με τις άλλες διαλέκτους και τα κατά τόπους ιδιώματά της, διαπιστώνουμε συχνά ότι υπάρχουν δυσκολίες, που σχετίζονται τις πιο πολλές φορές με την προέλευση κάποιας λέξης παρά με την σημασία της. Τυχαίο ένα παράδειγμα: η πολύχρηστη από εμάς αντωνυμία "ντο", ιδιαίτερα μάλιστα ως πρώτη λέξη για τις ερωτήσεις μας. Γι' αυτό, για το πώς αυτή προέκυψε, ακολουθώντας τους κανόνες λειτουργίας της γλώσσας μας, θα προσπαθήσουμε, κατά το μέτρο των δυνάμεών μας, να δώσουμε την όσο πιο πειστική μπορέσουμε δική μας ερμηνεία.

Η μονοσύλλαβη αυτή λέξη «ντο», όταν νοείται ως ερωτηματική αντωνυμία, στην διάλεκτό μας εξισώνεται σημασιολογικά ως εξής: «ντο θέλ(τ)ς;» Σημαίνει κατά λέξη, όπως θ' αναφέρουμε στην συνέχεια, «είναι ποιο αυτό το οποίο θέλεις;» Διευκρινίζουμε σχετικά ότι στην περίπτωση αυτή το πρόσθετο μέσα στην παρένθεση του ρήματος σύμφωνο «τ» παρεμβλήθηκε μεταξύ του «λ» και του «ς» σαν το ηπιότερο ηχητικά σύμφωνο, για ν' αποφύγουμε, μετά την συγκοπή και της διφθόγγου «ει» τον κακόηχο νέο τύπο λέξης που «απέμεινε, «θέλ'ς». Πρόκειται για παρεμβολές φθογγόσημων, δηλαδή γραμμάτων, όπως αλλιώς τα ονομάζουμε, από τα οποία το καθένα εκφωνείται διαφορετικά, οι οποίες επισυμβαίνουν, όπως εσυνηθίσαμε να τις αποκαλούμε «χάριν ευφωνίας». Κι έχουμε ανάλογα παραδείγματα: «ικανός - α(ν)ίκανος», αντί του «έκλαιε» λέμε «έκλαι(γ)ε», αντί να λένε «τα χρέη» οι Κερκυραίοι και οι άλλοι Εφτανησιώτες, λένε στο ιδίωμά τους «τα χρέ(γι)α» κ.α.π.

Παράλληλα πρέπει να εξηγήσουμε ότι, όταν λέμε «συγκοπή λέξης», εννοούμε το κόψιμο και την αφαίρεση από το σώμα της, μεταξύ της πρώτης και της τελευταίας συλλαβής της, ενός γράμματος ή και συλλαβής ολόκληρης, με σκοπό να μικρύνουμε το μέγεθός της. Στην διάλεκτό μας π.χ. αντί του αρχαίου τύπου «(ε)πεποίηκα» που είναι παρακείμενος Οριστικής του/ρήματος «ποιώ», λέγεται «εποίκα», αντί του «κοριτσόπουλον» επεκράτησε ο τύπος «κορ'τσόπ'ον» κ.α.π. Στην αρχαία μας γλώσσα αντί του τύπου «αναπνοή» ο συγκεκομμένος «αμ'πνοή». Και στην δημοτική μας αντί του κανονικού «Γιαννινιώτης» ο τύπος «Γιαννι'ώτης». Αλλά και στο τοπικό γλωσσικό μας ιδίωμα υπάρχει πλήθος από ανάλογα παραδείγματα, όπως «του σκ'λίν, «του π'λί», «του γ'ρούν΄», όπου ακόμη βλέπουμε ότι ο φθόγγος «ο» του άρθρου «το» εκφωνείται ως ανοιχτό «ου».

Χρήσιμο είναι ακόμη να προσθέσουμε ότι η λέξη αυτή «ντο», όταν δεν εισάγει ευθεία ερώτηση, προσλαμβάνει τον χαρακτήρα και αναφορικής αντωνυμίας. Ένα παράδειγμα: «Άκ'σον ντο θα λέγω σε…», δηλαδή «άκουσε αυτά τα οποία θα σου ειπώ». Στο σημείο αυτό πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι τα θεωρούμενα ως άρθρα σήμερα (ο, η, το) στην αρχαία γλώσσα μας αλλά κατά ένα μέρος και στην νεότερή μας ήταν και είναι ακόμη αντωνυμίες, δεικτικές ή αναφορικές. Παραθέτουμε ένα παράδειγμα. Η λέξη «όδε» που είναι σύνθετη από το άρθρο «ο» και το βεβαιωτικό μόριο «δε» σήμαινε «αυτός εδώ ακριβώς, ο συγκεκριμένος, όχι κάποιος άλλος». Και όταν επίσης λέμε στην νέα μας γλώσσα «φέρε μού το», εννοούμε «φέρε μου αυτό». Αλλά και στην κρητική διάλεκτο, στα κείμενα τα λογοτεχνικά της, όταν λέει η Αρετούσα π.χ. «και δεν μπορείς ν' αντισταθείς στα θέλουν οι γονείς σου», έχει την έννοια «σ' αυτά τα οποία θέλουν οι γονείς σου». Και τέλος να συμπληρώσουμε ότι η ίδια αυτή αντωνυμία «ντο», όταν οι προτάσεις που εισάγει, εξαρτώνται από κάποιο ρήμα που δηλώνει ψυχικό πάθος, τότε, για να δικαιολογηθεί το για ποιον λόγο προκλήθηκε το πάθος αυτό, οι προτάσεις που εισάγει, χαρακτηρίζονται ως δευτερεύουσες αιτιολογικές, όπως π.χ. «εχάρα ντο έρθες να ελέπ'ς με» - «χάρηκα, διότι ήρθες να με ιδείς».

Κατά την δική μας ερμηνεία πάντοτε, η λέξη αυτή «ντο» προέκυψε από την συνένωση δύο άλλων, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα σώμα μιας νέας λέξης. Η πρώτη είναι το ρήμα «έν'» ενώ η δεύτερη η αντωνυμία «το». Σε κάποιες περιοχές του Πόντου υπήρχε παράλληλα προς την μορφή αυτή του ρήματος «έν'» και η παραπλήσια «ένι». Ο Απόστολος Παύλος μάλιστα που έγραψε σε μια νεότερη μορφή της αττικής διαλέκτου, την χρησιμοποιεί στην φράση «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι άρσεν ή θήλυ, ουκ ένι πλούσιος ή πτωχός…», ενώ στα κείμενα της ακμής της αττικής διαλέκτου αυτό το δίμορφο ρήμα το συναντούμε και ως «ένεστι» ή και ως «έξεστι». Γίνεται λοιπόν φανερό ότι το συγκεκριμένο αυτό ρήμα «έν» ή «ένι» που το διατηρούν ακόμη μέχρι και σήμερα οι Πόντιοι, δεν είναι παρά αρχέγονες μορφές ταυτόσημες με το σημερινό ρήμα «είναι».

Με την επάνοδο των προγόνων μας από τον Πόντο στη Μητέρα Πατρίδα, φάνηκε ότι τον σημασιολογικό χώρο που εκάλυπτε το δικό τους «ντο», εδώ τον καλύπτει, για τις ίδιες ακριβώς φραστικές ανάγκες, το «ίντα» των Κρητών και των άλλων νησιωτών του Ανατολικού Αιγαίου. Μόνο που θα έπρεπε να γράφεται ως «είντα» από το ρήμα «είναι» και την αντωνυμία «τα», αλλά η απλούστερη σημερινή γραφή, αν και λαθεμένη, επιβλήθηκε. Μεταξύ αυτών των δύο λέξεων, της «ίντα» και της «ντο», ενώ αποτελούνται από κοινά δομικά στοιχεία, δηλαδή μορφές του ρήματος «είναι» και μιαν αντωνυμία, ενικού ή πληθυντικού αριθμού (το, τα), ως «είναι - τα» και «έν'(ι)το» και είναι ταυτόσημες, η μία κατέληξε ως δισύλλαβη παροξύτονη, ενώ η άλλη μονοσύλλαβη, «είντα» και «ντο». Στην πρώτη ο τόνος στο «εί» του ρήματος «είναι», παρέμεινε εκεί, όπου ήταν, γιατί και μακρά είναι η συλλαβή αλλά συγχρόνως και δίφθογγος, ενώ στην άλλη περίπτωση του «έν'(ι)το», όπου έχουμε μόνο ένα βραχύ «ε», ο τόνος μετακύλησε προς την λήγουσα, στην αντωνυμία «το», ως «εν'(ι)τό».

Για το ίδιο αυτό ρήμα «έν΄» ή «ένι» με κώφωση του «φθόγγου» «ε» και από τα δύο και συγχρόνως συγκοπή από το δεύτερο ρήμα του φθόγγου «ι» έμεινε μόνο ο φθόγγος «΄ν΄», ο οποίος συμπροφερόμενος με την επόμενή του αντωνυμία «το» δημιούργησαν μαζί την νέα λέξη «ντο». Στην δημοτική μας λέμε π.χ. αντί της τετρασύλλαβης φράσης «που είναι το» την δισύλλαβη «πού'ν'το» - «πούντο». Σχετικά με τον όρο «κώφωση» ν' αναφέρουμε ότι στην Γλωσσολογική Επιστήμη λέγεται το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο, όταν σε μια λέξη ο τόνος πέφτει στην λήγουσα ή ακόμη και την παραλήγουσα, το γεγονός αυτό συντελεί, ώστε όχι μόνο να μην ακούεται η αρχική συλλαβή της λέξης (…να παθαίνει κώφωση), αλλά και να παραλείπεται, χωρίς η λέξη να χάνει την αυτοδυναμία της. Ένα παράδειγμα: αντί του «ερωτώ» λέγεται και «(ε)ρωτώ», αντί του «εμβόλιο» λέγεται και «μπόλι», αντί του «τα υψηλά βουνά» - «τα (υ)ψηλά βουνά». Έτσι και αντί του «εν(ι)τό» - «ντο». Στην άλλη περίπτωση της λέξης «είν΄(αι)τα» με συγκοπή της συλλαβής «αι», έχουμε την νέα λέξη «είντα».

Συμπροφορά ή συνεκφώνηση φθόγγων ή συλλαβών έχουμε όταν αποχωρίζονται είτε φθόγγοι είτε και συλλαβές ολόκληρες από το τέλος του σώματος μιας λέξης και προσαρτώνται στην αρχή της επόμενης λέξης ή συλλαβής αποτελώντας στο εξής μαζί τους νέα συλλαβή ή λέξη. Ένα απλό παράδειγμα: Στην αιτιατική του ενικού της λέξης «τομάτα» με το άρθρο της, «την τομάτα», ο φθόγγος «ν» του άρθρου αποδεσμεύτηκε από αυτό και συνεκφέρεται πλέον με την αρχή της επόμενης λέξης ως «τη ντομάτα», απ' όπου αργότερα και η ονομαστική πτώση «η ντομάτα». Και στην ποντιακή η πεντασύλλαβη φράση «δώσε μου αυτό» συμπροφέρεται ως «δώ'μ'α'». Αλλά και στο τοπικό μας ιδίωμα η φράση π.χ. «τους λαδόμυλους» συμπροφέρεται ως δισύλλαβη «τ'ςλα-δόμ'ς» με το άρθρο «τους» να συμπροφέρεται με την αρχική συλλαβή της επόμενης λέξης ως μια συλλαβή.

Εννοείται ότι παρόμοια παραδείγματα με τα όσα διατυπώσαμε, θα μπορούσαμε να πάρουμε και από τις άλλες διαλέκτους, την κυπριακή, την κατωϊταλική, την τσακώνικη, την φαρασιώτικη και απ' όπου αλλού εκτείνεται ο Ελληνισμός.

Βιβλιογραφία

1. Άνθιμος Παπαδόπουλος, Ιστορικόν λεξικόν ποντιακής διαλέκτου, Αθήναι, 1961, τόμος Β'

2. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Νεοελληνική Γραμματική της Δημοτικής. (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) ανατύπωση έκδοσης 1941, Θεσσαλονίκη, 2002

3. Στ. Χ. Σβαρνόπουλος, Γλωσσάριο της Βέροιας, "βαρταλαμίδα, Βέροια, 1973, τόμος Β'