Μέρος 13ο
Β. - ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΔΕΙΑΣ
ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Στη Θεσσαλονίκη εκτός από τα ελληνικά σχολεία, τα οποία λειτούργησαν στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, λειτούργησαν και 16 άλλα, ισραηλινά, τουρκικά, βουλγαρικά, ρουμανικά και ευρωπαϊκά που ίδρυσε η ιταλική κυβέρνηση, η Γερμανική και η Γαλλική Λαϊκή Αποστολή.
Άγιο Όρος:
Η Αθωνιάς Ακαδημία: Το 1749 με τις ενέργειες του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου και του Πατριάρχη Κυρίλλου Ε' ιδρύεται η περίφημη Αθωνιάδα Ακαδημία, στην οποία δίδαξαν ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης και ο Μεσολογγίτης Παναγιώτης Παλαμάς. Η φήμη του Βούλγαρη προσελκύει στο Άγιο Όρος πλήθος μαθητών, αλλά η μετέπειτα σύγκρουσή του με τον Πατριάρχη Κύριλλο οδηγεί βαθμιαία στην παρακμή της Αθωνιάδας. Στην ουσία η ρήξη οφείλεται στην αντίθεση των φιλελεύθερων ιδεών (του Βούλγαρη) και των συντητηρικών αντιλήψεων των μοναχών, οι οποίοι εκπροσωπούνται από τους Κολλυβάδες, που καθοδηγούνται από τον Αθανάσιο Πάριο και το Νικόδημο τον Αγιορείτη.
Ο Βούλγαρης σχολαρχεύει στην Αθωνιάδα στο διάστημα 1753-1759. Διδάσκει Φιλοσοφία, Μεταφυσική, Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία και Κοσμογραφία. Πρώτη φορά σε Σχολή στον υπόδουλο Ελληνισμό εφαρμόζεται ένα τόσο πλούσιο πρόγραμμα. Για τις ανάγκες του διδακτικού του έργου ο Βούλγαρης μεταφράζει, διασκευάζει έργα ξένων και συντάσσει αντίστοιχα προς αυτά που διδάσκει. Οι μαθητές της Σχολής φτάνουν τους διακόσιους, τώρα που διδάσκει ο Βούλγαρης και έρχονται αρκετοί και από τις διάφορες βαλκανικές χώρες. Η Σχολή στεγάζεται σ' ένα λαμπρό τριώροφο κτίριο με 170 δωμάτια, κοντά στη Μονή Βατοπαιδίου. Κατά τον Τρ. Ευαγγελίδη στα 1757, δύο χρόνια δηλαδή πριν φύγει ο Βούλγαρης απ' τη Σχολή, διορίζεται καθηγητής στην Αθωνιάδα ο Αθανάσιος Πάριος, δεξί χέρι του Βούλγαρη. Ο Πάριος είχε φοιτήσει στηνΑθωνιάδα και είχε καθηγητή το Βούλγαρη. Μετά την αποφοίτησή του από την Αθωνιάδα πήγε σχολάρχης στην Παλαμαία Σχολή (Μεσολογγίου). Κατόπιν παρακλήσεως του Πατριαρχείου έφυγε στο Άγιο Όρος «ως διδάσκαλος και σχολάρχης της Αθωνιάδας μετά τον αοίδημον Ευγένιον» (Κ. Σάθα ε.α.).
Η περίοδος 1771-1777 για την Αθωνιάδα είναι λαμπρή. «Ο Πάριος τόσην φήμην εκτήσατο ώστε ου μόνον ώδε (εις την Αθωνιάδα) μετέδιδε τας σοφάς διδ/λίας αυτού, αλλά και μαθητεύων έτι εξ Αγίου Όρους εκλήθη ονομαστί εις Θεσ/κην διδάσκαλος. Εν Αθωνιάδι δε εσχολάρχησε μετά τον Ευγένιον...». (1)
Από τότε που έφυγε ο Βούλγαρης η σχολή αρχίζει να παρακμάζει. Κλείνει τελικά το 1761, όταν παραιτείται και ο συνεχιστής του Βούλγαρη Νικόλαος Ζερζούλης. Το 1780 ξανανοίγει ως σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης και συνεχίζει να φυτοζωεί ως τα 1812 περίπου. Επαναλειτουργεί από το 1930 ως το 1940 ως Ιερατική Σχολή. Ξανανοίγει στα 1953 ως Αθωνίας Εκκλησιαστική Σχολή, στην οποία φοιτούν μοναχοί και τελικά διακόπτει στα 1971.
Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η περίπτωση της Αθωνιάδας ήταν μια δεύτερη ευκαιρία (η πρώτη ήταν η Πατριαρχική Ακαδημία) για την Εκκλησία να εγκαινιάσει την εκπαιδευτική αναγέννηση. Δυστυχώς δεν κατόρθωσε να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων και χάθηκε αυτή η ευνοϊκή ώρα!, ο Ιώσηπος Μοισιόδας, μας έχει χαρίσει την πιο εντυπωσιακή από κάθε άποψη εικόνα για το κατάντημα της Σχολής. (1)
Βέροια:
Μαρτυρημένο είναι το ενδιαφέρον των επισκόπων και μητροπολιτών της Βέροιας σ' όλη την περίοδο της δουλείας για την παιδεία στην περιοχή τους. Φαίνεται, λοιπόν, πως από αρκετά ενωρίς (1650) στη Βέροια λειτουργούσε σχολείο με δάσκαλό του τον ιερομόναχο Καλλίνικο Μανιό, ο οποίος έχει έλθει στη Βέροια από τη Ρώμη, όπου ενδεχομένως είχε κάνει κάποιες σπουδές. Το σχολείο λειτουργεί κάτω από την επίβλεη του τότε μητροπολίτη Ιωακείμ Δ' σε χώρο της Μητρόπολης. Διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη για 'κείνα τα χρόνια. Πεθαίνοντας ο Μανιός στα 1665 το σχολείο έκλεισε. Για την ίδια περίοδο (1668) έχουμε την πληροφορία από τον Ευλιγιά Τσελεμπί ότι η Βέροια είχε δέκα (10) γραμματοδιδασκαλεία. (2)
Για ένα μεγάλο διάστημα, περίπου ενός αιώνα, δεν έχουμε σχετικές πληροφορίες για την παιδεία στη Βέροια. Σύμφωνα με τον κατάλογο των γνωστών σχολείων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας του Γιαννιώτη Γεωργίου Κων/νου στα 1788 λειτουργεί στη Βέροια ένα σχολείο με δάσκαλο κάποιον Άγγελο, από τη γειτονική Νάουσα. (3) Πριν από το 1821 φαίνεται ότι λειτουργούσε κάποιο σχολείο στη Βέροια με την επωνυμία «Κοινή Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων» της οποίας όμως η λειτουργία της διακόπτεται στα 1849. (Για την παιδεία στη Βέροια θα ολοκληρώσουμε στο επόμενο φύλλο).
ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ
επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
Σημειώσεις:
- Ιστορία Ε.Ε. Εκδοτικής Αθηνών ό.π., σ. 308
- Αντώνης Μ. Κολτσίδας, Ιστορία της Βέροιας, Α' τ. εκδοτ. οίκος Αφών Κυριακίδη 2012, σ. 63
- Πυρινός Παύλος, Η συμβολή της μητρόπολης Βέροιας στην παιδεία κατά τον 19ο αι., Θεσ/κη 1983, σελ. 11
Συνεχίζεται...
