Μέρος 17ο

Β. - ΤΑ ΖΩΠΥΡΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

[Με το σημερινό μας δημοσίευμα ολοκληρώνουμε την ανάπτυξη της παιδείας στο χώρο της Μακεδονίας]

Μοναστήρι (ή Βιτόλια): Το Μοναστήρι ήταν η δεύτερη πόλη της Μακεδονίας κατά τον 19ο αι., είχε γύρω στις 40.000 κατοίκους διαφόρων εθνικοτήτων, μεταξύ των οποίων υπερείχαν οι Μουσουλμάνοι και οι Έλληνες, οι οποίοι είχαν τον μητροπολίτη τους (Πελαγονίας) και 7 ενορίες.

Το πρώτο ελληνικό σχολείο στο Μοναστήρι αναφέρεται στα 1830 με δάσκαλο τον Ν. Βαρνάβα. Το σχολείο περιέλαμβανε 8 τάξεις (πέντε του Δημοτικού και τρεις αστικής σχολής). Στα 1851 σχηματίστηκε κι ένα ιδιωτικό με πρωτοβουλία του γεωγράφου και ιστορικού Μαργαρίτη Δήμιτσα. Στα 1883 αναφέρονται 11 Ελληνικά σχολεία, 5 Βουλγαρικά και 3 Ρουμανικά. Στο ελληνικό σχολείο που ήταν 3/τάξιο φοιτούσαν 129 μαθητές και διδάσκαν τρεις δασκάλες. Στο 4/τάξιο Γυμνάσιο φοιτούσαν 84 μαθητές και δίδασκαν 6 καθηγητές. Στο ελληνικό σχολείο οι μαθητές παρακολουθούσαν ν.ε. γλώσσα, αρχαία Ελληνικά (μετάφραση έργων Ξενοφώντα, Λυσία και Ισοκράτη), Λατινικά και Γαλλικά, π. Διαθήκη, κ. Διαθήκη, Μαθηματικά, Φυσική, Ελληνική και Ρωμαϊκή Ιστορία και Γεωγραφία Ηπείρων. Ο σχολάρχης του τμήματος αυτού ήταν πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι υπόλοιποι δύο δ/λοι ήταν απόφοιτοι Γυμνασίου.

Στο Γυμνάσιο οι μαθητές διδάσκονταν αρχαία Ελληνικά (Ξενοφώντα, Λυσία, Ισοκράτη, Λυκούργο, Δημοσθένη, Θουκυδίδη, Ηρόδοτο, Όμηρο, Σοφοκλή και Πλάτωνα) Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία κ.α.

Οι Ελληνίδες του Μοναστηρίου φοιτούσαν σε Παρθεναγωγείο που το 1883 είχε 409 μαθήτριες και 4 δασκάλες. Επίσης λειτουργούσε παράλληλα και Νηπιαγωγείο με 177 νήπια. Στα 1884 ιδρύθηκε και Ιερατική Σχολή. Στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας το Μοναστήρι είχε 17 ελληνικά εκπ/κά ιδρύματα, που τα συντηρούσε η κοινότητα, με 2.500 μαθητές. Η πόλη ήταν πεδίο ανταγωνισμού ανάμεσα στους Έλληνες και στους Βουλγάρους, στους Σέρβους και τους Βλάχους και στους Τούρκους.

Πριν φύγουμε από το μακεδονικό χώρο, λίγα λόγια τη δράση των Μακεδόνων στο εξωτερικό: Η πνευματική ακτινοβολία των Μακεδόνων της διασποράς υπήρξε τεράστια. Στην Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Σερβία και τη Ρουμανία, κυρίως, καθώς και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, οι Μακεδόνες ιδρύουν συνεχώς σχολεία και τυπογραφεία (στο Zemun το πρώτο ελληνικο σχολείο ιδρύεται στα 1754 με φήμη λαμπρή. Στο Novisad λειτουργεί ελληνικό σχολείο με το όνομα «Ελληνικό Ινστιτούτο», πριν από το 1784, στο οποίο φοιτούν εκτός από Έλληνες, Σέρβοι, Γερμανοί κ.α. και διδάσκουν πολλοί και σπουδαίοι δάσκαλοι· ήταν ένα από τα καλύτερα σχολεία της Αυστροουγγαρίας. Στο Sibiuκαι Brasov έχουν επίσης ονομαστά σχολεία ιδρύσει και παίζουν σπουδαίο ρόλο στο χρηματο-οικονομικό βίο της Ουγγαρίας. Στη Βιέννη επίσης διατηρούν φημισμένο σχολείο, στο οποίο διδάσκουν επιφανείς δάσκαλοι, όπως ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο Άνθιμος Γαζής, ο Κ. Κούμας, ο Κων/νος Βαρδαλάχος, ο Βασ. Παπαευθυμίου και ο Νεόφυτος Δούκας. Επίσης και στη Βουδαπέστη το ελληνικό στοιχείο διακρίθηκε.

*

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Με την κατάκτηση της Θεσσαλίας οι Τούρκοι μετέφεραν πολλές χιλιάδες από το Ικόνιο της Μ. Ασίας, τους γνωστούς «Κονιάρηδες». Η κατάσταση των γεωργών της πεδινής Θεσσαλίας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν καταθλιπτική. Στα χρόνια του Αλή Πασά 200 τσιφλίκια της Θεσσαλίας πέρασαν στην κατοχή του ίδιου και των γιων του! (1)

Από τα μέσα του 18ου αι. ορισμένες, κυρίως ορεινές, περιοχές της Θεσσαλίας, όπως τα χωριά του Πηλίου, τα Αμπελάκια, η Κρανιά, η Ραψάνη, η Ρέτσανη, ο Τύρναβος, η Τσαρίτσανη, η Πόρτα των Αγράφων – κατοχυρωμένες με προνόμια – ανέπτυξαν αξιόλογη εμποροβιομηχανική κίνηση.

Έτσι από τα μέσα του 18ου αι. αρχίζει η εκπαιδευτική αναγέννηση στη Θεσσαλία. Με ενισχύσεις των εμπόρων, με κληροδοτήματα και υποτροφίες, ιδρύθηκαν και λειτούργησαν στη Θεσσαλία αξιόλογα εκπαιδευτήρια με έμπειρους και καταρτισμένους δ/λους, με βιβλιοθήκες και όργανα εποπτικής διδ/λίας των φυσικών επιστημών και αξιοσημείωτη πνευματική κίνηση, που τοποθετεί τη Θεσσαλία στην πρώτη γραμμή της πνευματικής και εθνικής αφύπνισης του νεοελληνισμού.

Τα σχολεία και οι βιβλιοθήκες της Ζαγοράς, του Τυρνάβου, των Αμπελακίων, της Ραψάνης, της Τσαρίτσανης κ.α. είχαν ανεκτίμητη συμβολή στον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας κατά την Τουρκοκρατία. Εύγλωττη μαρτυρία για την παρουσία του Θεσσαλικού στοιχείου στη διαμόρφωση του Ελληνικού πνεύματος αποτελούν μερικά ονόματα ενδεικτικά, Θεσσαλών λογίων και δασκάλων του Γένους: Αλέξανδρος Ελλάδιος, Αλέξ. Τουρναβίτης, Αλέξ. Πεζάρος, Ρήγας Βελενστινλής, Ν. Κασσαβέτης, Σπ. Ασάνης, Ιω. Σπαρμιώτης, Άνθιμος Γαζής, Γρηγ. Κωνσταντάς, Δανιήλ Φιλιππίδης, Κων. Οικονόμου, Κων. Κούμας, Θεόκλ. Φαρμακίδης, Στέφανος Κόμητας κ.α.

Σημείωση:

1. - Αυτή η πληροφορία δίνεται ενδεικτικά για τον Αλή Πασά, σε απάντηση των θαυμαστών και υποστηρικτών του, που τον θεωρούν δίκαιο, υποστηρικτή των αγροτών και «ηθικόν στοιχείον».

ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ

επίτ. ΣΧΟΛ. ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

Συνεχίζεται