Μέρος 70ο

Δ. ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ – ΔΑΣΚΑΛΟΙ

ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

11. Χρύσανθος Νοταράς (1670;-1731): Λόγιος, γιατρός και ιεράρχης. Καταγόταν από τη μεγάλη γενιά των Νοταράδων της Κορινθίας και ήταν ανιψιός από αδελφή του μεγάλου Πατριάρχη των Ιεροσολύμων Δοσιθέου. Από πολύ νωρίς η φιλομάθεια, η σεμνότητα και το ήθος του νεαρού Νοταρά είλκυσε ξεχωριστή την αγάπη του ιεράρχη θείου του, ο οποίος τον πήρε από πολύ νωρίς κοντά του και ανέλαβε τις σπουδές του και τη μύησή του στα μυστικά της εκκλησ. ζωής.

Στάλθηκε στην Πόλη, όπου σπούδασε στην Πατριαρχική Ακαδημία και στη συνέχεια στην Ευρώπη, στο Πατάβιο, όπου σπούδασε θεολογία και φιλολογία (κατ’ άλλους ιατρική) και στη συνέχεια πήγε στο Παρίσι και σπούδασε αστρονομία και μαθηματικά. Οι πολυσχιδείς σπουδές του στην Ευρώπη είναι βέβαιο ότι του άνοιξαν τους πνευματικούς ορίζοντες αλλ’ όμως «δε διασάλευσαν ούτε κατά κεραίαν την πίστη του στην Ορθοδοξία και δε μόλυναν ούτε στο ελάχιστον την αρετήν του Έλληνα τούτου κληρικού». Στέρεος στις αρχές του ξεκαθάρισε με την ορθή επιστημονική του σκέψη την πίστη του «στις φθαρτικές προλήψεις και δεισιδαιμονίες» και πάνοπλος γύρισε στην πατρίδα του.

Γύρισε, λοιπόν, στην Ελλάδα, πρώτα πέρασε από το Πατριαρχείο και στη συνέχεια πήγε στα Ιερολόσυμα όπου εντάχτηκε στην Αγιοταφική Αδελφότητα. Ο Δοσίθεος στο πρόσωπο του Νοταρά είχε βρει ένα σπουδαίο συμμαχητή στο δύσκολο πνευματικό πόλεμο, που τότε ήταν στο αποκορύφωμα του, ενάντια στην αρπαχτική διάθεση των Δυτικών. Και βέβαια στο Νοταρά ο Δοσίθεος εύρισκε έναν αντάξιο διάδοχό του που θα συνέχιζε με ζήλο και επιτυχία το έργο του. Τον χειροτόνησε λοιπόν μητροπολίτη (ήταν αρχιμανδρίτης) Καισαρείας (1702). (1)

Τον Φεβρουάριο του 1707 πέθανε ο Δοσίθεος και τον διαδέχτηκε ο Χρύσανθος. Ήταν μια περίοδος που το Οικουμενικό Πατριαρχείο ταλανιζόταν από τις αντιδικίες των ιεραρχών που προκαλούσαν συχνές αλλαξοπατριαρχίες από το ένα μέρος και από το άλλο από τις συχνές και επικίνδυνες αναμείξεις των κατακτητών στα ζητήματα της Εκκλησίας. «Μια μεγάλη διαλυτική ασθένεια παρέλυε τις δυνάμεις της Ορθοδοξίας, ενώ τα χτυπήματα των Δυτικών συνεχίζονταν πεισματικά». (2)

Ο Χρύσανθος ανέλαβε τότε την πρωτοβουλία σε ολόκληρη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η μόρφωση και το ήθος του, αλλά και η εμμονή του στον ορθόδοξο δρόμο συγκρατούσαν την κάθε επίθεση και ειρήνευαν την τυφλή εμφύλια αντιδικία. Με συνεχή ταξίδια στις Ηγεμονίες, στη Μ. Ασία, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία ο Νοταράς μπόρεσε να συνεφέρει τις ταραγμένες ψυχές του Ορθόδοξου Χριστιανικού Ποιμνίου. Ανασύνταξε ακόμη και την Αγιοταφική Αδελφότητα και με το παράδειγμά του διαμόρφωσε την πορεία του τάγματος δημιουργική και σταθερή. Με τους «ταξιδιώτες» του Αγιοταφίτες, κατόρθωσε να διαχύσει αυτό του το πνεύμα ακόμα και στην πιο απόμερη γωνιά της Ανατολής.

Η φροντίδα του για την ενίσχυση των σχολείων και των δασκάλων τους ήταν μεγάλη και συνεχής. Μετακάλεσε πολλούς Έλληνες λόγιους από το εξωτερικό, όπως το Μεθόδιο Ανθρακίτη κ.α. και τους υπέδειξε το χρέος τους προς το δουλωμένο Γένος.

Πάντοτε στάθηκε ακοίμητος φρουρός της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Έλαβε μέρος σε πολλές συνόδους, όπου με ελευθεροφροσύνη αλλά και την προσήλωσή του στην Ορθόδοξη πατερική παράδοση υπέδειξε κάθε φορά «του λόγου το ασφαλές».

Το έργο του ήταν πράγματι κοσμογονικό, σε μια εποχή που παίρνει την πιο μεγάλη της έκταση η ελληνική αναγέννηση στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Δίκαια θεωρείται ως η πιο μεγάλη φυσιογνωμία του ελληνισμού, στο πρώτο τέταρτο του 18ου αιώνα.

Γνώστης των μαθηματικών και της αστρονομίας, δέχτηκε πρώτος «εκ των ημετέρων» το σύστημα του Κοπέρνικου. Η πολυσχιδής εκκλησιαστική και θεολογική του δράση δεν τον εμπόδισε να ασχοληθεί και με άλλους τομείς, όπως η φιλοσοφία, η φιλολογία και η επιστήμη, καθώς και η ίδρυση σχολείων και μάλιστα πάρα πολλών, τυπογραφείων, πνευματικών κέντρων και βιβλιοθηκών·  προσέφερε στον τομέα της παιδείας πάρα πολλές και μεγάλες υπηρεσίες, γιατί είχε πάθος αθεράπευτο με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και την σοφία των προγόνων μας.

Έγραψε και εξέδωσε πάρα πολλά έργα· σημειώνουμε μερικά:

1. «Συνταγμάτιον περί των οφικίων της Χριστού Αγίας Εκκλησίας»
2. «Εισαγωγή εις τα γεωγραφικά και σφαιρικά». (Παρίσι 1716)
3. «Διδαχή ωφέλιμος περί της μετανοίας και εξομολογήσεως» (Βουκουρέστι 1724)
4. «Ιστορία και περιγραφή της αγίας γης και της αγίας πόλεως Ιερουσαλήμ» (Βενετία 1728). Πολλά άλλα έργα του παραμένουν ανέκδοτα ή χάθηκαν.

Σημειώσεις:

1. Οι μητροπολίτες Καισαρείας ήταν, κατά κανόνα, διάδοχοι του πατριαρχικού θρόνου των Ιεροσολύμων.
2. Βλ. Εγκυκλοπαίδεια ΥΔΡΙΑ, τόμος 41, σελ. 127
3. Βιβλιογραφία (ενδεικτική)

Κ. Σάθας, Κατάλογος επιστολών ανεκδότων «Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη», τ.Γ’ – Χρυσ. Παπαδόπουλος, Οι πατριάρχαι Ιεροσολύμων ως πνευματικοί χειραγωγοί της Ρωσίας κατά τον ΙΖ’ αιώνα, Ιεροσόλυμα 1907 – Ιβάν Σαλακώφ, Το έργον του Χρυσ. Νοταρά περί της κατακτήσεως της Κίνας υπό των Μογγόλων. Ανακοινώσεις Ρωσικής Παλαιστινιακής Εταιρείας τ. ΧΧΙΧ 1928 – Μιχ. Λάσκαρης, Ο Χρύσανθος Νοταράς και η Κίνα, π. «Ελληνική Δημιουργία» Σ/βρης 1950, σ. 63 Μ. Περάνθης, Ελλην. Πεζογραφία, τ. Α’, σελ. 546

ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΟΥΡΗΣ

επίτ. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

Συνεχίζεται