Γεννήθηκε το 1714 στο Μεγάλο Δέντρο της Αιτωλίας και αφού έλαβε τα πρώτα του γράμματα στην πατρίδα του, σπούδασε στην Αθωνιάδα Ακαδημία όπου είχε δασκάλους τον Παναγιώτη Παλαμά, τον Νικόλαο Τζαρτζούλιο και τον Ευγένιο Βούλγαρη. Μαθήτευσε επίσης στην Σιγδίτσα Παρνασίδας κοντά στον ιεροδιάκονο Γεράσιμο Λύτσικα και στο Ελληνομουσείο της Αγίας Παρασκευής Γούβας Αγράφων.
Ο ίδιος δίδαξε στο σχολείο Λομποτινής Ταξιάρχη και σε άλλα σχολεία των γύρω χωριών. Αργότερα αναχώρησε για το Άγιο Όρος και το 1759 εκάρη μοναχός στην μονή Φιλοθέου, όπου αργότερα χειροτονήθηκε ιερεύς και χρημάτισε εφημέριος της μονής.
Μετά παραμονή 17 ετών στο Άγιο Όρος κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη, ζήτησε την ευλογία του Πατριάρχη Σεραφείμ Β΄ και άλλων Αγιορειτών Γερόντων και ξεκίνησε την μεγάλη εθνοσωτήρια ιεραποστολική του δράση. Πραγματοποίησε τέσσερις μεγάλες περιοδείες διδάσκοντας τον λόγο του Κυρίου και εξυψώνοντας το πατριωτικό φρόνημα των σκλαβωμένων Ελλήνων. Πέρασε από πολλά μέρη και παρέμεινε για λίγο καιρό στην Ιερά μονή του Τιμίου Προδρόμου της Βέροιας. Τα κηρύγματά του τα συνόδευαν θαύματα και προφητείες που αναφέρονται στην απελευθέρωση του Γένους, στο μέλλον προσώπων, πόλεων, της ανθρωπότητας και στις εφευρέσεις της επιστήμης.
Πολλές από αυτές εκπληρώθηκαν με πιστή ακρίβεια. Ενδιαφέρονταν για την μόρφωση των σκλαβωμένων και έκτιζε παντού σχολεία και εκκλησίες. Απολάμβανε μεγάλου σεβασμού και από τους Τούρκους, όχι όμως και από τους Εβραίους διότι μετέφερε τα παζάρια των χριστιανών από τις Κυριακές στα Σάββατα.
Τον συκοφάντησαν στις Τουρκικές αρχές, και δωροδοκώντας με πολλά χρήματα τον Κούρτ Πασά του Βερατίου κατάφεραν να πετύχουν την θανάτωσή του. Τον κρέμασαν σε ένα δέντρο στο χωριό Κολικόντασι και το λείψανό του το πέταξαν στα νερά του ποταμού Άψου. Παρά την πέτρα που του έβαλαν στον λαιμό, το λείψανο επέπλεε, βρέθηκε από τον ιερέα Μάρκο και ενταφιάστηκε στην μονή της Θεοτόκου Αρδονίτσας στην Βόρειο Ήπειρο. Αγιοποιήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις 20.4.1961 και η μνήμη του τιμάται στις 24 Αυγούστου.
«Θείας πίστεως διδασκαλία κατεκόσμησας την Εκκλησίαν, ζηλωτής των αποστόλων γενόμενος. Εν Πιερίοις τον λόγον διέσπειρας, ευαγγελίου Κοσμά ισαπόστολε. Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος».
