Γεννήθηκε στα τέλη του 3ου αιώνα στα Πάταρα της Λυκίας, από γονείς ευσεβείς και πλούσιους, οι οποίοι είχαν καθυστερήσει να αποκτήσουν παιδί.
Όταν γεννήθηκε ο Νικόλαος του έδωσαν χριστιανική ανατροφή και τον παρακίνησαν να ασχοληθεί με την μελέτη των Αγίων Γραφών.
Έτσι ο Νικόλαος από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με την μελέτη και σπουδή του Ευαγγελίου. Έχασε τους γονείς του πολύ μικρός και την κηδεμονία του ανέλαβε ο θείος του Νικόλαος. Η ζωή του ήταν αφιερωμένη στην προσευχή και στην νηστεία. Με μεγάλη του χαρά πούλησε την μεγάλη περιουσία των γονιών του και την μοίρασε σε φτωχούς και ανήμπορους συνανθρώπους του.
Ο θείος του Νικόλαος τον χειροτόνησε πρεσβύτερο στα Πάταρα της Λυκίας και με την ιδιότητά του αυτή συνέχισε το φιλανθρωπικό έργο του. Κάποτε, ταξίδευσε με το πλοίο για τους Αγίους Τόπους και κατά την διάρκεια του ταξιδιού ξέσπασε μεγάλη φουρτούνα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει το πλοίο να βυθιστεί. Ο Άγιος προσευχήθηκε στον θεό και κατάφερε να γαληνέψει την φουρτουνιασμένη θάλασσα και να σώσει τις ζωές πολλών ανθρώπων.
Όταν πέθανε ο Επίσκοπος Μύρων Λυκίας, πήρε την θέση του. Κατά την διάρκεια των διωγμών των Διοκλητιανού και Μαξιμιανού, φυλακίστηκε και καθαιρέθηκε από την θέση του, στην οποία επανήλθε επί αυτοκράτορα Κωνσταντίνου.
Οι αγώνες του συνεχίστηκαν, αυτή την φορά εναντίον του Αρειανισμού και στην ιστορία παρέμεινε το χαστούκι που έδωσε στον Άρειο, κατά την διάρκεια της Α΄ Συνόδου της Νίκαιας, γεγονός που τον οδήγησε στην φυλακή.
Το βράδυ τον επισκέφτηκαν στην φυλακή ο Χριστός και η Παναγία που του έδωσαν ένα Ευαγγέλιο και ένα ωμοφόριο.
Το πρωί τον βρήκαν να διαβάζει το Ευαγγέλιο και να είναι ενδεδυμένος με το ωμοφόριο. Όταν το έμαθε ο Κωνσταντίνος διέταξε να τον αποφυλακίσουν και του ζήτησε συγνώμη. Ο Άγιος Νικόλαος έκανε πάρα πολλά θαύματα.
Παρουσιάστηκε στον ύπνο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και τον έπεισε να σώσει τρεις αθώους αξιωματικούς που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο. Πολλές φορές διέσωσε πλοία, τα οποία κινδύνευαν σε θαλασσοταραχές να βυθιστούν και γι΄ αυτόν τον λόγο θεωρείται προστάτης των ναυτικών.
Όταν πέθανε, το σώμα του ενταφιάσθηκε σε ένα ναό στα Μύρα, που είχε κτιστεί προς τιμήν του. Κατά την διάρκεια της Α΄ Σταυροφορίας το 1087 το λείψανό του μεταφέρθηκε από τους Σταυροφόρους στο Μπάρι της Ιταλίας, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.
Η μνήμη του τιμάται στις 6 Δεκεμβρίου και θεωρείται ο προστάτης των ναυτικών. Θεωρείται πολιούχος στην Αλεξανδρούπολη, Βόλο, Γαλαξείδι, Δελφοί, Κοζάνη, Οινούσσες, Πολύγυρο, Πάργα, Νέα Αλικαρνασσός Κρήτης, Σύρο, Αστακς, Μεγαλόπολη Αρκαδίας, Κω, Κάλυμνο, Γαστούνη.
Η δεξιά του Αγίου βρίσκεται στoν Ναό Αγίου Γεωργίου του Νέου Βουκουρεστίου.
Ο αριστερός βραχίονας του Αγίου βρίσκεται στον ομώνυμο ρωμαιοκαθολικό Ναό του Ρίμινι Ιταλίας. Απότμημα του αριστερού βραχίονος του Αγίου βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Ναό Βόλου. Μέρος των Λειψάνων του Αγίου βρίσκεται στην ομώνυμη ρωμαιοκαθολική Βασιλική του Μπάρι Ιταλίας.
Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου βρίσκονται στις Μονές Αγ. Νικολάου Άνω Βάθειας Ευβοίας και Φανερωμένης Σαλαμίνος, στον Καθεδρικό Ναό του Σωτήρος Μόσχας, στον ομώνυμο Ναό Αγίας Πετρουπόλεως και στη Λαύρα Αγ. Αλεξάνδρου Νέβσκι Αγίας Πετρουπόλεως. Ένας εκ των οδόντων του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων.
Απολυτίκιο
«Κανόνα πίστεως και εικόνα πραότητος, εγκρατείας διδάσκαλον, ανέδειξέ σε τη ποίμνη σου η των πραγμάτων αλήθεια.δια τούτο εκτήσω τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια. Πάτερ Ιεράρχα Νικόλαε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών».
