Υπήρξε από τις πιο λαμπερές προσωπικότητες της εκκλησιαστικής ιστορίας, και θεωρείται ως μία από τις σημαντικότερες μορφές του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως μετά τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους λόγιους του μεσαιωνικού ελληνισμού. Ο Μέγας Φώτιος ή Άγιος Φώτιος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 810 ( κατ΄ άλλους το 820 ) από πλούσια και ευγενική οικογένεια.

Ο πατέρας του Σέργιος εξορίστηκε κατά τη δεύτερη περίοδο της Εικονομαχίας ως εικονολάτρης και πέθανε στην εξορία.

Ο Φώτιος μεγαλώνοντας αναδείχθηκε γρήγορα στα γράμματα και στις επιστήμες και σε νεαρή ηλικία, λόγω των μεγάλων του ικανοτήτων, προήχθη σε πρωτασηκρήτη και πρωτοσπαθάριο, και έλαβε μέρος σε διπλωματική αποστολή στην Βαγδάτη.

Η διαμάχη ανάμεσα στον πατριάρχη Ιγνάτιο και τον Καίσαρα Βάρδα, θείο του νεαρού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, τον βοήθησε πολύ και τον έφερε στο ανώτατο εκκλησιαστικό αξίωμα.

Μέσα σε έξι μέρες παίρνει όλους τους βαθμούς της Ιεροσύνης και γίνεται Πατριάρχης την ημέρα των Χριστουγέννων του 857 προτεινόμενος από τους επισκόπους: Συρακουσών Γρηγορίου του Άσβεστα, Γορτύνης Βασιλείου και Απαμείας Ευλάμπιου.

Από τότε, έδωσε πολλούς αγώνες εντός και εκτός των τειχών της Εκκλησίας, ιδιαίτερα κατά των παπικών. Παρέμεινε στον Πατριαρχικό θρόνο για 10 χρόνια, παύθηκε το 867 από τον Βασίλειο τον Μακεδόνα και εξορίστηκε στη Μονή Σκέπης στα θρακικά παράλια του Βοσπόρου. Ο Ιγνάτιος, πού τον διαδέχτηκε, με σύνοδο πού έγινε στον ναό της Αγίας Σοφίας (869), καθαίρεσε και αναθεμάτισε όλους τους οπαδούς του Μ. Φωτίου .

Μετά το θάνατο του Ιγνάτιου τον Οκτώβριο του 877 ο Φώτιος επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο, με την τυπική αποδοχή και της Δύσης.

Στην σύνοδο που συγκλήθηκε το Νοέμβριο του 879 στην Κωνσταντινούπολη, στην οποία συμμετείχαν και οι λεγάτοι του Πάπα Ιωάννη Η΄, επικυρώθηκε η τοποθέτησή του.

Οι δογματικές διαφωνίες δεν αντιμετωπίστηκαν, απλώς μπήκαν στο περιθώριο και η Βουλγαρική Εκκλησία ήδη από το 870 επί Ιγνατίου, είχε αναγνωριστεί ως αυτοκέφαλη.

Η αναγνώριση αυτή ήταν αρκετή για να ικανοποιήσει την πολιτική επιδίωξη του Βούλγαρου βασιλιά Βόρη και έτσι η Βουλγαρία απομακρύνθηκε από τη λατινική σφαίρα επιρροής.

Όταν ο Βασίλειος Α΄ πέθανε το 886, τον διαδέχτηκε ο γιος του Λέων Στ΄, ο οποίος απομάκρυνε τον δάσκαλο του Φώτιο από τον πατριαρχικό θρόνο. Στη θέση του τοποθετήθηκε ο ανήλικος αδελφός του αυτοκράτορα, Στέφανος.

Ο Φώτιος εξορίστηκε σε μία μονή της Αρμενίας, κατ΄ άλλους σε μια μονή που ονομάζονταν των Αρμενίων, όπου απεβίωσε στις 6 Φεβρουαρίου του 893. Ο Άγιος Φώτιος θεωρείται προστάτης των βιβλιοπωλών οι οποίοι γιορτάζουν και τον τιμούν στις 6 Φεβρουαρίου.

Σπουδαίο είναι το συγγραφικό έργο του Φωτίου, το οποίο αποτελείται από….

α. Φιλολογικά συγγράμματα. Η « Μυριόβιβλος» ή «Βιβλιοθήκη», που περιέχει κρίσεις για 280 συγγραφείς της εκκλησιαστικής παιδείας και αποσπάσματα από έργα τους.

Η «Βιβλιοθήκη» είναι αφιερωμένη στον αδελφό του Φωτίου Ταράσιο με σκοπό να μεταδώσει στον αδελφό του τις γνώσεις του από τα βιβλία που κατά καιρούς είχε διαβάσει, ώστε αυτός να παρηγορηθεί για την απουσία του Φωτίου στη Βαγδάτη.

Το έργο πολλών από αυτούς τους συγγραφείς δεν είχε διασωθεί και έτσι μόνο χάρη στο Φώτιο έχουμε αποσπάσματα από τους Κτησία, Κόνωνα, Μέμνονα και τα χαμένα βιβλία του Διόδωρου. Η « Λέξεων Συναγωγή», είναι έργο πολύτιμο γιατί ο Φώτιος είχε υπόψη του λεξικά που κατόπιν χάθηκαν. Το λεξικό αυτό είχε υπόψη του και ο συγγραφέας του Μεγάλου Ετυμολογικού και ο Σουίδας.

β. Θεολογικά: Τα « Αμφιλόχια », απευθύνονται στον μητροπολίτη Κυζίκου Αμφιλόχιο. Το « Νομοκωνών», συλλογή αποστολικών και συνοδικών κανόνων. Το « Κατά Μανιχαίων » και το « Περί της του Αγίου Πνεύματος μυσταγωγίας ». Έγραψε επίσης 263 επιστολές.

Απολυτίκιο

«Ὡς τῶν ἀποστόλων ὁμότροπος καὶ τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος, τῷ Δεσπότῃ τῶν ὅλων ἱκέτευε, Φώτιε, εἰρήνην τῇ οἰκουμένῃ δωρίσασθαι, καὶ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος».