(13ο Μέρος)

8. – ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ – ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, αφού διέγραψε μια δραστήρια και γεμάτη οραματισμούς πολιτική πορεία 53 χρόνων, πέθανε στις 6 Αυγούστου 1865. Πέθανε συντριμμένος από το Παλάτι και τον λαϊκισμό, με την πικρία ότι δεν του δόθηκε ποτέ η δυνατότητα να εφαρμόσει το πρόγραμμά του, που απέβλεπε στον εκσυγχρονισμό της χώρας του.

Λίγα χρόνια πριν (τον Αύγουστο του 1860) δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ανεξαρτησία», ότι ο Μαυροκορδάτος είναι πάμπτωχος, δεν έχει πόρους «ειμή μόνον την αθλίαν του σύνταξιν». Η πληροφορία είναι ακριβής. Το γεγονός αυτό περιποιεί τιμή στον Μαυροκορδάτο, τον οποίο βαρύνουν τόσες μομφές, ανεξάρτητα αν δεν είναι όλες βάσιμες. Και θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα σε όσους από τους μετέπειτα πολιτικούς μας δεν ακολούθησαν, ως προς αυτό, το δρόμο του Μαυροκορδάτου, αλλά το δρόμο του Κωλέττη, ο οποίος «πλούτισε δια της πολιτικής υπόπτως» (1).

Όλοι σχεδόν όσοι έγραψαν για τον Μαυροκορδάτο συμφωνούν ότι ο τρόπος που πολιτεύτηκε στα χρόνια της βασιλείας ήταν πολύ διαφορετικός από εκείνον που ακολούθησε στα χρόνια του μεγάλου Αγώνα, καθώς και στα χρόνια του Κυβερνήτη Καποδίστρια. Δεν έχουν να του προσάψουν καμία σοβαρή κατηγορία. (2)

Υπήρξε συνειδητά βασιλόφρονας ως το τέλος της ζωής του (3), αλλά ποτέ αυλοκόλακας. Εμεινε νομιμόφρωνας απέναντι στο βασιλιά, δεν τον υπονόμευσε (4), τον προστάτεψε και έκανε το παν, για να τον προφυλάξει. Δύο φορές κατόρθωσε να σώσει το θρόνο (1843-44 και 1854-55). Η τελευταία πράξη θυσίας υπέρ της πατρίδας αλλά και της διάσωσης του θρόνου ήταν η ανάληψη της εξουσίας κάτω από τις ταπεινωτικές συνθήκες του 1854 (5).

Αντίθετα ο Όθων υπήρξε πάντοτε εχθρικός απέναντί του. Δεν τον συγχώρησε ποτέ για τη στάση του το 1834, όταν πρωτοστάτησε στις αντιδράσεις που ματαίωσαν την εκτέλεση του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα. Κι ακόμα δεν ξεχνούσε τους απαράδεκτους γι’ αυτόν, όρους, που του επέβαλε ο Μαυροκορδάτος, όταν εξαναγκάστηκε να του αναθέσει την πρωθυπουργία (δύο φορές).

Περιγράψαμε την πολιτική εμφάνιση και πορεία του Μαυροκορδάτου, όπως μας την παρέδωσαν, κυρίως, οι διάφοροι σύγχρονοί του. Ομολογουμένως οι κρίσεις για το πρόσωπό του είναι οξείς και αντιφατικές. Προφανώς ο ηγετικός του ρόλος στην Επανάσταση τον οδήγησε αναπόφευκτα σε ρήξεις με άτομα και ομάδες. Οι μεταγενέστεροι και κυρίως οι σύγχρονοι ερευνητές, ιστορικοί, πολιτειολόγοι και κοινωνιολόγοι, χωρίς να παραγνωρίζουν τα ελαττώματά του και τα λάθη του, μας δίνουν μέσα από τις αντιφατικότητες που επισημαίνουν μια άλλη εικόνα του Μαυροκορδάτου πιο ισορροπημένη, λιγότερο μελανή. Ετσι, για να μη βρίσκεται ο αναγνώστης σε σύγχυση, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε, καταληκτικά, κάποια στοιχεία καθολικής σχεδόν αποδοχής, οπότε θα μπορούν να συναχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα:

Όλοι όσοι ασχολήθηκαν με τον Μαυροκορδάτο, Ελληνες και ξένοι, συμφωνούν ότι ήταν ένας άνθρωπος χαρισματικός, πολυπροσοντούχος προσωπικότητα διακεκριμένη, μοναδική για εκείνα τα χρόνια. Επαινείται και θαυμάζεται από όλους (6)». Υπερείχε παντός άλλου κατά την νοημοσύνην και την πνευματικήν ανάπτυξιν». Οι άμεσοι συνεργάτες του, όσοι ανήκαν στην πολιτική παράταξη ήταν από τα πιο προχωρημένα πνεύματα της εποχής (Σπ. Τρικούπης, Αναστ. Πολυζωϊδης, Χριστόδ. Κλονάρης, Θεόκλ. Φαρμακίδης, Γεώργ. Πραϊδης, Εμμ. Αντωνιάδης, Αλέξ. Σούτσος, Νικ. Θεοχάρης, Περικλής Αργυρόπουλος, Γεώργ. Σπανολάκης κ.α.).

Σημειώσεις:

1. – Είναι ο πρώτος Έλληνας πολιτευτής και δή πρωθυπουργός – γράφει ο Καρολίδης – δημιουργήσας σεαυτώ περιουσίαν, και δη περιουσίαν σημαντικοτάτην, εν τοις τότε χρόνοις 650 χιλ. χρυσών δραχμών, εν τη διαχειρίσει της εξουσίας (βλ. Π. Κορολίδου, Σύγχρονος Ιστορία των Ελλήνων, τόμ. Γ’, σελ. 335) ο Μακρυγιάννης ευθέως τον κατηγορεί: «Ο Κωλέττης, συνηθισμένος από τα’ Ανάπλι – ήθελε την κυβέρνησιν εκεί ότι έκαμεν τόσα σπίτια και εργαστήρια σε αλλονού όνομα κι αυτός έπαιρνε τα νοίκια και παίρνει απ’ αυτά, δι’ αυτό είχε νιτερέσον πρώτο». (βλ. Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα, τ. Β’, σελ. 76).
2. Οι κατήγοροί του όμως υποστηρίζουν ότι στα χρόνια της Αντιβασιλείας δέχτηκε αδιαμαρτύρητα τη δυναστική πολιτεία του Άρμασμπεργκ, επειδή ήταν αγγλόφιλος. Λένε ακόμη, ότι ο Μαυροκορδάτος «τα πάντα μετείρχετο δια την νοθείαν των εκλογών» (βλ. Σπ. Μαρκεζίνη, Πολιτ. Ιστορίας της Νεωτέρας Ελλάδας, τ. 1, σελ. 204). Την άποψη αυτή όμως ο συγγραφέας δεν συμμερίζεται.
3. Υποστηρίζεται, βάσιμα, ότι μόνο στο τέλος μεταστράφηκε πλέον και είχε κάποια ανάμειξη στις διεργασίες που οδήγησαν στην έξωση του Όθωνα στα 1862. Στράφηκε προφανώς όχι εναντίον του θεσμού της βασιλείας, αλλά του Όθωνα, που αμετανόητος επέμενε να παραβιάζει τη συνταγματική τάξη. Για παράδειγμα, το Νοέμβρη του 1860 ο Όθων διέλυσε τη Βουλή γιατί ψηφίστηκε ως Πρόεδρος ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης Θρασύβουλος Ζαϊμης (!).
4. Ο Ν. Ι. Δραγούμης όμως στο έργο του «Ιστορικαί Αναμνήσεις» επανέκδοση Αθήναι 1973, τόμ. Α’, σελ. 237, υποστηρίζει ότι επί Όθωνος «ύψωσε την σημαίαν της ανταρσίας και εγένετο δραστήριος συνεργός αντιβασιλικών σκευωρημάτων».
5. Αυτή η ανάληψη της πρωθυπουργίας από το Μαυροκορδάτο στα 1854 βραχυπρόθεσμα έβλαψε την υστεροφημία του, αλλά απέτρεψε μια πολύ βαρύτερη εθνική καταστροφή. (βλ. Κατερίνα Γαρδίκα, Η εξωτερική πολιτική του Μαυροκορδάτου, περιοδ. Ιστορικά, τεύχ. 65, σελ. 35 κ.ε.).
6. Βλ. Δ. Κοκκίνου, Η Ελληνική Επανάστασις, τ. 2, σελ. 56 «…άφιξις εκ του εξωτερικού ανδρός προικισμένου με εξαιρετικάς ικανότητας, με πυρετώδη ζωτικότητα και, οργανωτικήν πείραν, με σχέδια προσωπικής πολιτικής επιβολής και με άμετρον φιλοδοξίαν, του Αλεξ. Μαυροκορδάτου».

Συνεχίζεται