(15ο Μέρος)
Μένει να εξετάσουμε τον τομέα της εξωτερικής πολιτικής του Μαυροκορδάτου. Πριν όμως προχωρήσουμε στο καθαυτό θέμα θα αναφερθούμε σε μια σχετική του παράμετρο.
Ο Μαυροκορδάτος υπήρξε θιασώτης, αν όχι ο ιδρυτής, της πολιτικής συνεργασίας με τους Οθωμανούς, τους οποίους πίστευε ότι οι Έλληνες θα νικούσαν με την πολιτισμική τους υπεροχή. Είναι ο ιδρυτής της Φαναριώτικης πολιτικής, που αποσκοπούσε στην από μέσα εξουδετέρωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για τη διαδοχή τους από την Ελληνική Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ήταν της γνώμης ότι ο ελληνικός Αγώνας ήταν πρόωρος, όπως πίστευαν και ο Κοραής και ο Καποδίστριας. Ανεξάρτητα απ' αυτή τους την πίστη, όταν ο Αγώνας ξέσπασε τον υπηρέτησε καθένας τους απ' το πόστο του με πίστη και αυταπάρνηση.
Την εξωτερική πολιτική του Μαυροκορδάτου μπορούμε να τη διακρίνουμε σ' εκείνη που ακολούθησε κατά τη διάρκεια του μεγάλου Αγώνα και σ' αυτή που άσκησε από τη δημιουργία ελληνικού κράτους και μετά.
Κατ' αρχήν όλοι συμφωνούν ότι η ουσιαστικότερη συμβολή του στη διπλωματία της Επανάστασης ήταν η επικοινωνία του γενικα με τους Άγγλους φιλέλληνες που δρούσαν στην Ελλάδα (Στάνχοπ, Μπάυρον, Κάνιγκ Στράτ φορντ). Ο αγγλόφιλος προσανατολισμός του άρχεται από την εποχή της παραμονής του στην Πίζα. Επηρεάζεται βαθύτατα από τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και τις πολιτικές αρχές του αγγλογαλλικού φιλελευθερισμού, τις οποίες γνωρίζει μέσω διαφόρων Ελλήνων και ξένων λογίων που ζουν εκεί, καθώς και από τη ζεστή φιλική του σχέση με το ζεύγος Σέλλευ. Ο άλλοτε εκπρόσωπος της φιλορωσικής πολιτικής γίνεται υπέρμαχος της αγγλικής επέμβασης για την επιτυχία του ελληνικού Αγώνα, γι' αυτό και στάθηκε αντίπαλος πρώτα του Υψηλάντη και ύστερα του Καποδίστρια.
Με τον ερχομό του στην Ελλάδα (Ιούλιος 1821) ο Μαυροκορδάτος πρώτη επιδίωξή του είχε την εξασφάλιση διεθνών ερεισμάτων για την Επανάσταση και την αποδοχή της από τη διεθνή νομιμότητα. Οι συνταγματικές προσπάθειες του Μαυροκορδάτου σε αυτό το σκοπό κατέτειναν κατά κύριο λόγο. Δηλαδή κατ' αυτόν τον τρόπο αποτελούσαν και εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Επεδίωξε να αποδείξουν οι Έλληνες, οπωσδήποτε, πως δεν είναι ταραξίες, αλλά ότι συγκροτούσαν συντεταγμένο κράτος με θεσμούς ευρωπαϊκής έμπνευσης και αποδοχής.
Γι' αυτό και παραμέρισε (κατάργησε) τους στόχους και τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας, για να μη θυμίζουν καρμπονάρους. Δέχονται, λοιπόν, όλοι οι μελετητές ότι ο σκοπός του στον συγκεκριμένο τομέα ήταν απόλυτα ορθός και ο τρόπος που επιδιώχτηκε ευφυής.
Επίκριση υπάρχει από μερίδα ερευνητών ότι ο Μαυροκορδάτος προσανατόλισε μονομερώς την εξωτερική πολιτική των Επαναστατημένων στην Αγγλία.
Υπάρχει όμως και μεγάλη μερίδα μελετητών που αναγνωρίζει ως απόλυτα ορθή την πράξη του αυτή και ότι στην περίπτωση αυτή ο Μαυροκορδάτος ενήργησε ως οξυδερκής και ρεαλιστής διπλωμάτης. Στάθμισε τη διεθνή κατάσταση και την εξωτερική πολιτική της Αγγλίας, που εκείνο το διάστημα (1) είχε μεταστραφεί υπέρ της Ελλάδας και πρόσδεσε τη χώρα μας στο αγγλικό άρμα. Υποστηρίζουν ότι είτε υπήρχε ο Μαυροκορδάτος, είτε όχι, είτε ήταν αγγλόφιλος, είτε δεν ήταν, ο προσεταιρισμός της Ελλάδας στον αγγλικό αστερισμό ήταν μοιραίος, γιατί το επέβαλαν τα αγγλικά συμφέροντα (2).
Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους κύριο αντικείμενο της εξωτερικής πολιτικής της χώρας αποτέλεσε το αλυτρωτικό, η «Μεγάλη Ιδέα», κατά την έκφρση του μεγάλου του αντιπάλου Ιω. Κωλέττη. Όλοι οι μελετητές συμφωνούν, ότι ο Μ. δεν υπήρξε ποτέ αντίθετος στην ιδέα της εθνικής ολοκλήρωσης, απλώς διαφωνούσε με τον τρόπο επιδίωξης της υλοποίησής της. Ο Κωλέττης και ο Όθωνας (3) πίστευαν πως αυτή μπορούσε να επιτευχθεί με άμεση εθνική πολεμική επέμβαση με την Τουρκία, με αναμέτρηση. Ο Μαυροκορδάτος πίστευε πως η πολεμική αναμέτρηση με την Τουρκία και μάλιστα την ώρα που είχαν επιλέξει οι αντίπαλοί του ήταν άκαιρη. Και γιατί η διεθνής συγκυρία ήταν αποτρεπτική (Κριμαϊκός πόλεμος) και γιατί η προετοιμασία της χώρας ήταν ανεπαρκής. Ο τρόπος με τον οποίο έπρεπε - κατά τη γνώμη του - να προετοιμαστεί αυτή η αναπότρεπτη σύγκρουση φαίνεται ολοκάθαρα στο Υπόμνημα που συνέταξε το 1848 για τη διεθνή θέση του ελληνικού κράτους και για την πολιτική που αυτό θα έπρεπε ν' ακολουθήσει για να πετύχει την αύξησή του (4).
Τέλος, όλοι οι μελετητές στην προκειμένη περίπτωση διαπιστώνουν ότι οι απόψεις και οι ενέργειες του Μαυροκορδάτου δημιούργησαν αρκετές ζυμώσεις στην Ευρώπη, που κατέληξαν στο Αγγλορωσικό Πρωτόκολλο.
Την λύση του ελληνικού προβλήματος ο Μαυροκορδάτος την έβλεπε στη συμπαράσταση των ευρωπαϊκών δυνάμεων και φάνηκε ότι ήταν όραση μακρινών οριζόντων και καρδιά προφητική.
Κλείνοντας αυτή τη μικρή μελέτη θα προσθέσουμε, ότι Αναμφισβητήτητα ο Μαυροκορδάτος υπήρξε μια κορυφαία προσωπικότητα απ' όσες σφράγισαν το νεοελληνικό παρελθόν. Το πέρασμά του άφησε ανεξίτηλα ίχνη. Η φύση τον είχε προικίσει με δυνατότητες μοναδικές, που αν τις είχε χρησιμοποιήσει σωστά, θα ευεργετούσε το έθνος πολύ περισσότερο απ' όσο το ευεργέτησε. Δυστυχώς όμως τον τύφλωσε το πάθος της φιλοπρωτίας που τον οδήγησε και σε πράξεις ολέθριες για την τύχη του έθνους και αμαύρωσαν τη φήμη του.
Το συμπέρασμα πάντως, ότι «με λιγότερα ολοκαυτώματα, αιμάτινες θυσίες και καταστροφές θα πετύχαιναν περισσότερα οι Έλληνες χωρίς το Μαυροκορδάτο» (5), είναι και αυτό μια άποψη ανάμεσα στις τόσες άλλες.
Σημειώσεις:
1. - Τον Αύγουστο του 1822 ανέλαβε υπουργός Εξωτερικών ο φιλελεύθερος πολιτικός Γεώργιος Κάνιγκ, ο τολμηρός δημιουργός του Νέου Κόσμου. Μέχρι τότε η πολιτική της Αγγλίας ήταν εναντίον της Ελληνικής Επανάστασης. Επί των ημερών του Κάνιγκ έχουμε μεταστροφή της, γίνεται φιλελληνική.
2. - Η Αγγλία από το 1822 και μετά αποφάσισε, σιωπηρώς, να ξεφύγει από την πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας· αλλάζει πολιτική. Θεωρεί ότι είναι συμφέρον της να προσεταιριστεί τις επαναστατημένες νοτιο-ευρωπαϊκές και νοτιο-αμερικανικές ηγεσίες, γιατί αυτό θα προσέθετε ποσοστά στη βρετανική παγκόσμια επιρρροή.
3. - Στην πράξη όμως και ο Κωλέττης, που πρότεινε μια πολιτική άμεσης εθνικής ενέργειας, και αυτός συγκρατούνταν από τη μετριοπαθή εξωτερική πολιτική της Γαλλίας.
4. - Το υπόμνημα αυτό δημοσιεύτηκε πολύ αργότερα από τον Ν. Δραγούμη στις «Ιστορικές Αναμνήσεις».
5. - Χρήστος Στασινόπουλος, Λεξικό της Ελληνικής Επανάστασης, τόμος 3, σελ. 307.
ΤΕΛΟΣ
