Παύλος Νιρβάνας
1866-1937 Μαριούπολη Ρωσίας
Γεννήθηκε στη Μαριούπολη της Ρωσίας, ήταν γιος του εμπόρου Κωνσταντίνου Απ. Κουμιώτη από τη Σκόπελο και της Μαριέτας Ράλλη από τη γνωστή οικογένεια της Χίου. Το πραγματικό του όνομα ήταν Πέτρος Αποστολίδης. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, όπου έμαθε τα πρώτα του γράμματα και στη συνέχεια σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών (1833-1890).
Κατατάχθηκε στο Βασιλικό ναυτικό σαν ανθυπίατρος, απέκτησε το βαθμό του αρχίατρου, διετέλεσε πρόεδρος της Ανώτατης Υγειονομικής Επιτροπής του Ναυτικού και τμηματάρχης του Υπουργείου Ναυτικών. Όταν παραιτήθηκε από τα αξιώματά του, αφοσιώθηκε στη δημοσιογραφία και τη συγγραφή. Υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου, από την ίδρυσή του το 1930 έως το θάνατό του το 1937.
Από τα μαθητικά του χρόνια δημοσίευε άρθρα στις εφημερίδες του Πειραιά «Σφαίρα» και «Πρόνοια» και το 1884 εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Δάφναι εις την 25η Μαρτίου». Παράλληλα δημοσίευε χρονογραφήματα (στις εφημερίδες Άστυ, Ακρόπολη και από το 1905 στην Εστία, με το ψευδώνυμο Κύριος Άσοφος) και κείμενα σε λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής (Τέχνη, Παναθήναια, Νέα Εστία, Το Περιοδικόν μας, Ασμοδαίος, Μη χάνεσαι κ.α.).
Σαν μέλος της Λογοτεχνικής Συντροφιάς των Δώδεκα συμμετείχε στην έκδοση του σατιρικού περιοδικού Αθήναι. Έγραψε την ποιητική συλλογή «Παγαλάλέουσα» (1907), μελέτες, κριτικά δοκίμια, διηγήματα, θεατρικά έργα και δύο μεταφράσεις από τον Πλάτωνα και τον Κνουτ Χάμσουν.
Διατηρούσε φιλίες με αρκετούς λογοτέχνες της εποχής του, ιδιαίτερα με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και συνέβαλε στην ανάδειξη νεότερων λογοτεχνών, όπως ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Σπύρος Μελάς, ο Νίκος Καββαδίας. Ασχολήθηκε με πολλά είδη γραπτού λόγου, όπως διηγήματα, ποιήματα, μυθιστορήματα, δράματα, κριτικές μελέτες, δοκίμια, θεατρικά έργα, χρονογραφήματα και τη «Γλωσσική Αυτοβιογραφία», ενώ ασχολήθηκε και με τη μετάφραση.
Ένα από τα χρονογραφήματά του, το «Η βιβλιοφιλία των Ελλήνων ή πόνος ψυχής» δημοσιεύτηκε στη εφημερίδα «Εστία» το 1950 και στη συνέχεια συμπεριλήφθηκε στα Νεοελληνικά Αναγνώσματα για τους μαθητές των τότε Γυμνασίων. Στην αρχή χρησιμοποιούσε την καθαρεύουσα, αλλά στο τέλος κατέληξε στη δημοτική γλώσσα.
Ο Τέλος Άγρας έγραψε για το έργο του Νιρβάνα, πως "η ηθογραφία του είναι τραγική και αποκλίνει προς το ζωηρό λυρισμό, όταν δεν τρέπεται προς τον πραγματικό σαρκασμό", ενώ ο Κώστας Ουράνης ανέφερε πως "ακόμη και το χιούμορ του το χρησιμοποιεί, για να προκαλέσει μειδίαμα και όχι για να καυτηριάσει. Το 1923 βραβεύτηκε για το λογοτεχνικό του έργο με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών και το 1928 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Πέθανε από βρογχοπνευμονία, στο σπίτι του στο Μαρούσι, στις 28 Νοεμβρίου του 1937, σε ηλικία εξηνταενός χρονών.
Το έργο του.
Ι.Ποίηση • Δάφναι εις την κε΄ Μαρτίου 1821. Αθήνα, 1884.
• Παγά λαλέουσα. Αθήνα, έκδοση Παναθηναίων, 1907 (και δεύτερη έκδοση με πρόλογο του Κωστή Παλαμά, Αθήνα, Άγκυρα, 1921).
ΙΙ. Πεζογραφία • Από την φύσιν και την ζωήν. Αθήνα, τυπ. Ανέστη Κωνσταντινίδου, 1898.
• Αλήθεια και ψέμα· Ιστορίες για παιδιά και για φιλοσόφους. 1907.
• Η βοσκοπούλα με τα μαργαριτάρια και άλλες μικρές ιστορίες,1914.
• Το συναξάρι του παπά Παρθένη και άλλες νησιώτικες ιστορίες. Αθήνα,1915.
• Εκλεκταί σελίδες· Πρόλογος Γρηγορίου Ξενόπουλου. Αθήνα, 1922.
• Το πέρασμα του θεού και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Κολλάρος, 1922.
• Το αγριολούλουδο · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1924.
• Ξενητιά (τρία διηγήματα). 1925,• Λόγοι και αντίλογοι., 1925.
• Το έγκλημα του Ψυχικού· (Σατιρικόν Μυθιστόρημα). Αθήνα, Ο Κοραής, 1928.
• Ένας ήσκιος στη νύχτα. Αθήνα, έκδοση της εφημερίδας Ελληνικόν Μέλλον.
ΙΙΙ.Μελέτες- Δοκίμια-Χρονογραφήματα
«Φυσιολογική ψυχολογία· Διάλεξις γενομένη εν τω συλλόγω Παρνασσώ». Αθήνα, ανατύπωση από το περιοδικό Εστία, 1893, «• «Η φιλοσοφία του Νίτσε». Αθήνα, έκδοση του περιοδικού Τέχνη, 1898», «Ο Θέμος Άννινος και η ελληνική γελοιογραφία. Αθήνα, 1900», «Τέχνη και φρενοπάθεια». Αθήνα 1905», «Γλωσσική αυτοβιογραφία. Αθήνα, έκδοση των Παναθηναίων, 1905», «Το βιβλίον του κυρίου Ασόφου. Αθήνα, Φέξης, 1915», «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Αθήνα, τυπ. Π.Δ.Σακελλαρίου, 1916 (στη σειρά Διαλέξεις φιλολογικού συλλόγου Παρνασσού, αρ.11)», «Το δάσος» Αθήνα,, 1916, «Η ζωή του δρόμου». Αθήνα, «Άγκυρα», 1917»,
«Βενιζέλος». Αθήνα,1920, «Γύρω από τον έρωτα. Αθήνα, Ζηκάκης, 1920», «Βίβλος γυναικών · Με ποιητικόν πρόλογον Κωστή Παλαμά. Αθήνα, 1921», «Εύθυμη ζωή». Αθήνα, Ζηκάκης, 1923», «Η ηθική επίδρασις της επαναστάσεως». Αθήνα, 1923», «Η ζωή του δρόμου. Αθήνα, 1924», « Όσα φέρνει η ώρα». Αθήνα, «Το Άστυ», 1925».
• Εύθυμοι περίπατοι. Αθήνα, Κολάρος, 1927.
• Αθηναϊκοί περίπατοι. Αθήνα, 1929.
• Φιλολογικά απομνημονεύματα. Αθήνα, 1929.
• O tempora o mores . Αλεξάνδρεια, Κασιγόνης, 1930.
• Μικρές ιστορίες. Αθήνα, 1930.
• Μαλλιά κουβάρια. Αθήνα, έκδοση της εφημ. Νέος Κόσμος, 1935
• Από το παράθυρο. Αθήνα, Δημητράκος, 1935.
ΙV. Θέατρο • Ο Αρχιτέκτων Μάρθας· Δράμα σε μέρη τρία. Αθήνα, έκδοση Παναθηναίων.
• Το χελιδόνι· Δράμα σε μέρη τρία. Αθήνα, 1908.
• Μαρία η Πενταγιώτισσα· Δράμα σε μέρη τρία. Αλεξάνδρεια, 1909.
• Όταν σπάση τα δεσμά του · Δράμα σε μέρη τρία. Αλεξάνδρεια, 1910.
• Θέατρον Α΄ · Ο αρχιτέκτων Μάρθας- Μαρία η Πενταγιώτισσα. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1921.
• Θέατρον Β΄ · Το χελιδόνι - Όταν σπάση τα δεσμά του. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1922.
V. Μεταφράσεις • Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους. Αθήνα, 1923.
• Κνουτ Χάμσουν, Ο Παν· Μετάφρασις Π.Νιρβάνα. Αθήνα, έκδοση των Παναθηναίων, 1903.
VΙ. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
