Γεννήθηκε στην Ελλάδα (κατ΄ άλλους στην Ρώμη) τον δεύτερο αιώνα, και ήταν γόνος εύπορης οικογένειας. Σε μικρή ηλικία έχασε τον πατέρα του, και την ανατροφή του ανέλαβε η μητέρα του η ευσεβέστατη Ανθία, που τον ανέθρεψε σύμφωνα με τις επιταγές του Ευαγγελίου.
Διακαής πόθος της Ανθίας ήταν να επισκεφθεί την Ρώμη, τον τόπο που βάφτηκε με το αίμα των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Πράγματι αναχώρησαν για την Ρώμη και επισκέφθηκαν τον Επίσκοπο Ανίκητο (155-166), ο οποίος εκτιμώντας τον χαρακτήρα του Ελευθέριου, τον πήρε υπό την προστασία του και μετά από λίγα χρόνια τον χειροτόνησε διάκονο και μετέπειτα ιερέα.
Από την θέση αυτή ο Ελευθέριος εργάστηκε σκληρά για την διδαχή του ποιμνίου και έκανε πολλές φιλανθρωπίες προσφέροντας ανακούφιση σε φτωχούς και άπορους συνανθρώπους του.
Εκτιμώντας τις ικανότητές του ο Επίσκοπος, τον χειροτόνησε σε ηλικία 20 ετών Επίσκοπο Ιλλυρικού, σημερινή Αλβανία, με έδρα την Αυλώνα. Η δράση του, από την νέα του αυτή θέση ήταν πολύ σπουδαία και η φήμη του ξεπέρασε τα όρια της επισκοπής του.
Ο βασιλιάς της Βρετανίας Λούκιος έγραψε στον Ελευθέριο μια επιστολή και του δήλωνε ότι αυτός και ο λαός του ήθελαν να γίνουν χριστιανοί. Ο Ελευθέριος ανταποκρίθηκε αμέσως και έστειλε στην Βρετανία δυο φωτισμένους κατηχητές του, οι οποίοι βάφτισαν χριστιανούς τον Λούκιο και τους υπηκόους του.
Όταν ο αυτοκράτορας της Ρώμης έμαθε για την δράση του Ελευθέριου, τον συνέλαβε και τον υπέβαλλε σε φρικτά βασανιστήρια, για να τον αναγκάσει να απαρνηθεί την θρησκεία του. Ο Ελευθέριος όμως παρέμενε ακλόνητος στην πίστη του. Ο έπαρχος Ρώμης Κορέμων ένας πολύ σκληρός άνδρας, ο οποίος είχε έρθει να βασανίσει τον Ελευθέριο, βλέποντας το μαρτύριό του, ασπάστηκε τον χριστιανισμό με αποτέλεσμα να αποκεφαλιστεί από τους στρατιώτες του αυτοκράτορα. Αργότερα μετέφεραν τον Άγιο στην αρένα και τον έριξαν βορά στα άγρια θηρία, τα οποία όμως όταν πλησίαζαν τον Άγιο ημέρευαν και του έγλυφαν τις πληγές του.
Όταν πια ο κόσμος άρχισε να φωνάζει… μέγας εστί ο θεός των χριστιανών, τότε ο αυτοκράτορας διέταξε τον αποκεφαλισμό του Αγίου και της μητέρας του Ανθίας, η οποία είχε τρέξει να αγκαλιάσει τον γιό της.
Η μνήμη τους τιμάται στις 15 Δεκεμβρίου.
Ο Άγιος Ελευθέριος θεωρείται προστάτης των εγκύων γυναικών αλλά και των φυλακισμένων για να έχουν καλή… λεφτεριά.
Απολυτίκιον
«Ιερέων ποδήρει κατακοσμούμενος και αιμάτων τοις ρείθρεις επισταζόμενος, τω Δεσπότη σου Χριστώ μάκαρ ανέδραμες, Ελευθέριε σοφέ, καθεραίτα του Σατάν. Διό μη παύση πρεσβεύων, υπέρ των πίστει τιμώντων, την μακαρίαν σου άθλησιν».
